عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی طی سخنرانی با موضوع «مفهوم اسلامی بودن اقتصاد از منظر امام رضا(ع)»، اقتصاد اسلامی را همراهی اقتصاد، اخلاق، عدالت و معاد عنوان كرد.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، سالن شهيد مطهری دانشگاه تربيت مدرس، امروز سهشنبه، 4 مهرماه، ميزبان سخنرانی حسن رحيمپور ازغدی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، با موضوع «مفهوم اسلامی بودن اقتصاد از منظر امام رضا(ع)» بود كه از ساعت 10 تا 12 صبح برگزار شد.
براساس اين گزارش، رحيمپور ضمن ارائه گزارش مفصلی از مبانی فلسفی نظامهای اقتصاد ليبرالی و سوسياليستی، اظهار كرد: در اقتصاد غربی، رذالتهای اخلاقی در حيطه فردی مانند حرص، سودپرستی و خصاصت در وضعيت جمعی از فضايل اجتماعی قلمداد میشوند و بر اساس اين نظامهای اقتصادی برای تحقق پيشرفت اقتصادی، نبايد به جامعه بگوييم كه خصيص نباش و انفاق كن!
وی با اشاره به اينكه تفاوتهای اقتصاد اسلامی و اقتصاد غربی در حوزه معرفتشناسی و انسانشناسی نمود بيشتری دارد، افزود: بر اين اساس چيستی موضع ما در فلسفه اخلاق، فلسفه حقوق و ... در نتيجهگيری در حوزه اقتصاد نقشآفرين است و يكی از نقاط شروع بحث از تمايز ميان مكاتب اقتصادی، بحث چگونگی ارتباط «است» و «بايد» است.
رحيمپور ادامه داد: در اقتصاد ليبرالی و سوسياليستی گفته میشود كه اخلاق در اقتصاد جايگاهی ندارد و سخن گفتن از نقش دين و اخلاق در اقتصاد، با غلمی بودن اقتصاد در تضاد است. بر اين اساس جوهر اخلاقی از اقتصاد كنار گذاشته شد و بحثهای اخلاقی در اقتصاد تنها به صورت حاشيهای مورد بحث قرار میگيرد.
امام رضا(ع) در جايی فرمودند «اذا كان الله تعالی المالك للنفوس و الاموال و سائر الاشياء الملك الحقيقی و كان ما فی ايدی الناس عواری؛ هيچيك از اموال، املاك، اشياء و حتی خود انسان هرآنچه در دست انسان است، مملوك حقيقی انسان نيست و مالك حقيقی خداوند تعالی است»
وی همچنين خاطرنشان كرد: وقتی دكارت تفكيك ميان عين و ذهن را مطرح كرد، وقتی كانت ادعا كرد كه با هيچ برهان عقلی نمیتوانيم له و عليه مفاهيم غير تجربی استدلال كنيم و زمانی كه هيوم نظريه خود را در باب شكاكيت ارائه داد، توسعه نامتقارن و نامتعادل بين محتوا و صورت در اقتصاد شكل گرفت.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بيان اينكه هيوم اولين كسی بود كه به درستی تبيين كرد كه وقتی تجربهگرايی حسی محور علم قرار بگيرد، حتماً شكاك خواهيم شد، گفت: او در مورد سياست، اقتصاد و پول نظريه دارد و عدهای به رغم آنكه مبانی او را نمیپذيرند، به دفاع از نتايج آراء او میپردازند.
وی با اشاره به اينكه جان استوارت ميل معتقد است كه ريشه اخلاقيات در فايدهگرايی و خودخواهی است، افزود: او در تحليل مفهوم «عدالت» میگويد كه اين مفهوم ريشه در دو غريزه خودخواهانه انسان دارد. اول اينكه كسی كه صدمهای به من زده است، بايد از او انتقام گرفت و ديگری اينكه جامعه و منافع عمومی، چون من جزوی از آن هستم، اهميت پيدا میكند. او معتقد است كه انسان نمیتواند جز اين بينديشد.
رحيمپور ادامه داد: رواياتی از امام رضا(ع) وارد شده است كه اگر نقطه شروع و پيشفرض اقتصاد قرار بگيرد، میتوان طرحی از اقتصاد اسلامی را مد نظر قرار داد. يكی از محوریترين مباحث اين است كه در مكتب امام رضا(ع) هيچكس حقيقتاً مالك هيچ چيز نيست و همه مالكيتها مجازی است و تنها مالكيت حقيقی مالكيت الله تعالی است.
وی افزود: اين موضع امام رضا(ع) را در مقابل ديدگاه مكتب اقتصادی ليبرال ـ سرمايهداری كه در تبيين مالكيت خصوصی انسان میگويد كه انسان نه تنها مالم مطلق خود است، بلكه مالك اشياء و پديدههايی است كه حاصل تلاش اوست و اصلاً يك معنای اصالت آزادی به معنای ليبرالی، تقدم آزادی بر عدالت، و تقدم آزادی بر اخلاق است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بيان اينكه از نظر اقتصاد ليبرالی، آزادی تنها ارزش ذاتی است، اظهار كرد: اين در حالی است كه در بيان انبياء، آزادی ارزش است، اما تنها ارزش و ارزش ذاتی نيست؛ ارزش ذاتی رشد و تكامل انسان است كه بر اساس آن آزادی فروعی پيدا میكند و آزادی مشروع و آزادی نامشروع مطرح میشوند.
وی ادامه داد: امام رضا(ع) در جايی فرمودند «اذا كان الله تعالی المالك للنفوس و الاموال و سائر الاشياء الملك الحقيقی و كان ما فی ايدی الناس عواری؛ هيچيك از اموال، املاك، اشياء و حتی خود انسان هرآنچه در دست انسان است، مملوك حقيقی انسان نيست و مالك حقيقی خداوند تعالی است».
در اقتصاد غربی، رذالتهای اخلاقی در حيطه فردی مانند حرص، سودپرستی و خصاصت در وضعيت جمعی از فضايل اجتماعی قلمداد میشوند و بر اساس اين نظامهای اقتصادی برای تحقق پيشرفت اقتصادی، نبايد به جامعه بگوييم كه خصيص نباش و انفاق كن!
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأكيد بر اينكه اين سخن امام رضا(ع) صرف يك توصيه اخلاقی نيست كه به خاطر موعظه انسانها به خدا گفته شده باشد، خاطرنشان كرد: اگر تنها همين يك گزاره مبنای اقتصاد قرار بگيرد، بسياری از پايههای اقتصاد كلاسيك زير سؤال میرود.
وی ادامه داد: امام رضا(ع) اظهار كردهاند كه انسانها حتی مالك جان و آبروی خود نيستند كه بتوانند خودكشی كنند يا آبروی خود را به راحتی پايمال كنند و زايل كردن اين دو حرام است. بر اين اساس، وقتی حتی مالكيت جان و آبرو نيز در اختيار انسان نيست، مال و اموال و اولاد به طريق اولی در مالكيت انسان نيست و الله تعالی تنها مالك انفاس و اموال است.
رحيمپور خاطرنشان كرد: امام رضا(ع) در جايی ديگر میفرمايند كه «الناس مالكون مجازاً لا حقيقه له؛ هيچ انسانی مالكيت حقيقی ندارد و همه مالكيتها مجازی است»، بنابراين كسی مالكيت مطلق ندارد. در اقتصاد مادی، فرد میتواند بگويد كه من مالك فلان شیء هستم و میتوانم هر استفادهای از آن بكنم، چنانچه دولت امريكا به دليل ايجاد توازن اقتصادی گندمهای توليدی خود را به دريا ريخت، در حالی كه عدهای از انسانها از گرسنگی در حال مرگ بودند.
وی با اشاره به اينكه در تعريف اقتصاد اسلامی، انسان مالكيت حقيقی ندارد، گفت: بر اين اساس، انسان نمیتواند هر رفتاری داشته باشد، لذا وقتی انسان زحمت میكشد و با پول مشروع خود چيزی را به دست میآورد، آن شیء متعلق به اوست و كسی نمیتواند از او بگيرد، اما ملك نيز حق ندارد آن را زايل و اسراف كند.
وی ادامه داد: اقتصاد اسلامی يعنی همراهی اقتصاد و اخلاق؛ اقتصاد اسلامی يعنی همراهی اقتصاد و حقوق و عدالت؛ اقتصاد اسلامی يعتی همراهی اقتصاد و معاد و ابديت؛ اقتصاد اسلامی يعنی اقتصادی كه موضوع آن حيوان اقتصادی نيست، بلكه موضوع آن انسانی است كه میتواند خليفةالله باشد؛ موضوع و مخاطب اقتصاد اسلامی انسانی است كه از فطرت برخوردار است و حتی مالكيت حقيقی بر خود ندارد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی همچنين خاطرنشان كرد: در روايتی از امام رضا(ع) آمده است كه «كل ما افاده الناس فهو غنيمه؛ هرچه كه به دست هركس میرسد، غنيمتی است اضافه». بنابراين تعريف، توصيههای اقتصادی اينگونه است كه اقتصاد همراه با اخلاق معنا پيدا میكند.