جام جم آنلاين: دور و برتان را نگاه ميكنيد از اتوبوس خبري نيست، تاكسيها هم براي شما ناز ميكنند، چون از سرعت بالا و ويراژ دادن ميترسيد پس دور موتوريهاي مسافركش را هم كلا خط كشيدهايد. تورم براي چند بار پياپي تاثيرش را روي نرخ كرايه تاكسيها و حتي اتوبوس و مترو هم گذاشته و آن را در اكثر مسيرها دو برابر كرده است، هر ساعت كه ميگذرد ترافيك سنگينتر ميشود، آلودگي هوا هم كه جاي خودش را دارد.
هنوز درگير حساب و كتاب هستيد كه يك دوچرخهسوار آهسته و ركابزنان از كنارتان عبور ميكند، بدون اينكه ساعتها در ترافيك كشدار عصرگاهي محكوم به تحمل اين شرايط باشد. حالا كه گراني كرايهها از يكسو، كمبود تاكسي و اتوبوس و ترافيك سنگين خيابانها از سوي ديگر اعصابتان را خطخطي ميكند، فكر يك دوچرخه كه بتواند شما را با كمترين هزينه و بدون معطلي در ترافيك به مقصد برساند، وسوسهكننده است. شايد خيلي از ما آنقدر به رفت و آمد با خودروي شخصي يا تاكسي، اتوبوس و مترو عادت كردهايم كه حتي فكر اينكه يك روز بخواهيم مسير خانه تا محل كار، دانشگاه، مركز خريد و... را با دوچرخه ركاب بزنيم، غيرقابل تصور يا خندهدار به نظر بيايد.
فكر ميكنيم در زندگي شهري و مدرن امروز ديگر كمتر كسي حاضر است در اين ترافيك سنگين و هواي آلوده، كيلومترها تا رسيدن به مقصد انرژي بگذارد و ركاب بزند، در حالي كه اين وسيله كوچك پاكترين وسيله حمل و نقل عمومي است و همهگير شدن استفاده از آن ميتواند آسمان غبار گرفته و دودآلود شهرمان را دوباره پاك و آبي كند.
اين الگوي حمل و نقلي با اين كه چند سالي است به عنوان نسخهاي براي كلاف سردرگم ترافيك كلانشهرها و بخصوص پايتخت تجويز شده، اما هنوز زيرساختهاي لازم به منظور ايجاد انگيزه در شهروندان براي استفاده از دوچرخه به عنوان وسيله نقليهاي سبز و پاك در سفرهاي شهري روزانهشان فراهم نشده است. با اين حال مسئولان ترافيك شهري همچنان اميدوارند كه اين وسيله نقليه در آيندهاي نهچندان دور بار سنگيني از دوش خيابانهاي ترافيكزده شهرمان بردارد.
طرحي با سابقه نهچندان موفق
ايجاد مسيرهاي ويژه تردد دوچرخه در كلانشهرها در قالب مصوبهاي از سوي شوراي عالي شهرسازي و معماري كشور از سال 86 مورد توجه مسئولان شهري و توسعه سيستم دوچرخهسواري به عنوان سياست جديد شهرداريها به منظور كاهش بار ترافيك و آلودگي هوا در پي اجراي طرح سهميهبندي بنزين در دستور كار قرار گرفت.
اواسط دهه 70 بود كه احداث مسيرهاي ويژه دوچرخه در پايتخت نيز از سوي مسئولان ترافيكي شهر مطرح شد. همان زمان كه مسير ويژه دوچرخهسوارها از كوي دانشگاه تهران تا بلوار كشاورز و دانشگاه تهران آماده و اجرا شد، اما به دلايل متعدد مورد استقبال قرار نگرفت و سپس برچيده شد. پس از اين تجربه ناموفق از چند سال پيش در رويكردي جديد توسعه مسيرهاي دوچرخهسواري اين بار در مناطق شرقي و غربي پايتخت مورد توجه قرار گرفت و در اين راستا منطقه 8 به دليل خيابانهاي عريض و مسيرهاي كمشيب به عنوان اولين مناطق تهران داراي مسيرهاي ويژه، ايستگاههاي دوچرخه و همچنين دوچرخههاي مخصوص شد.
حالا تعدادي از مناطق پايتخت از جمله منطقه 22 (شمال غرب تهران) و منطقه 20 (جنوب تهران) مناطق 12، 10، 8 و... مجهز به خطوط ويژه دوچرخه و ايستگاههاي دوچرخه شده و ديگر مناطق نيز ايجاد اين مسيرها را در برنامه دارد. هرچند طرح استفاده از دوچرخه در حمل و نقلهاي درونشهري كم و بيش مورد استقبال شهروندان و بخصوص جوانان قرار گرفته، اما وجود برخي مشكلات و نواقص كه متاسفانه در اين سالها نيز تلاشي براي رفع آنها نشده، زمينهاي شده براي اينكه شهروندان به حمل و نقل با دوچرخه در سطح شهر روي خوشي نشان ندهند.
ايستگاههاي دوچرخه؛ مهجور در شهر
در ميان ازدحام چهارچرخهها در ترافيك سنگين خيابانها و موتورسيكلتهايي كه با اصوات نخراشيده و دود سياه رنگ و غليظ اگزوزشان در معابر تنگ و باريك يا در لابهلاي عابران در پيادهروها با ويراژ دادن و حركات مارپيچ در تلاش هستند تا راه حركتشان را باز كنند، اتاقك نسبتا بزرگي با ويترينهاي شيشهاي در گوشهاي از خيابان خودنمايي ميكند.
دوچرخههاي رنگارنگ در اندازههاي مختلف درون ويترينهاي شيشهاي، شايد دل از رهگذراني را كه سوار بر خودروي شخصي يا تاكسي و اتوبوس از آن محل ميگذرند، ببرد، اما در عمل كمتر كسي زحمت كرايه يكي از آنها را به خودش ميدهد. ايستگاههاي كرايه دوچرخه كه در روزهاي ابتداي آمدنشان به سطح شهر، بسياري از شهروندان مشتاقانه نگاهشان ميكردند حالا در طول روز شايد شمار افرادي كه سراغي از آنها ميگيرند به تعداد انگشتان دست هم نرسد.
ايستگاههاي كرايه دوچرخه در شهرمان تقريبا دربيشتر ساعات روز مهجور مانده و كمتر شهروندي سراغي از آنها ميگيرد، چرا؟
دوچرخهسواري با احساس ناامني
مسئولان ترافيك شهري ميگويند، ايستگاههاي كرايه دوچرخه 3000 عضو فعال دارد اما وقتي پاي درد دل آنها مينشيني ميبيني كه خيلي از همين اعضاي فعال هم براي كرايه كردن دوچرخه و هم براي دوچرخهسواري در سطح شهر مشكلات زيادي دارند.
نكته: هرچند استفاده از دوچرخه در حمل و نقلهاي درونشهري مورد استقبال شهروندان قرار گرفته، اما وجود برخي مشكلات كه متاسفانه در اين سالها تلاشي براي رفع آن نشده موجب شده شهروندان به دوچرخه سواري در شهر روي خوشي نشان ندهند
حميدرضا هفده ساله ساكن منطقه 8 تهران از آن دسته نوجواناني است كه ميگويد از همان ابتداي راهاندازي ايستگاه دوچرخه در محل زندگيشان، از مشتريهاي دائمي اين طرح بوده، اما معتقد است برخي مشكلات باعث شده كه طرح دوچرخهسواري در منطقهشان با وجود علاقهمند بودن خيلي از شهروندان با استقبال مورد انتظار مواجه نشود.
وي اينطور توضيح ميدهد كه در اين منطقه به دليل متراكم بودن جمعيت بخصوص در ساعات عصرگاهي پيادهروها مملو از عابران است، معابر و خيابانها نيز به دليل اختصاص يك لاين عبوري به خطوط (بي.آر.تي) با ازدحام خودروهاي شخصي مواجه است كه اين عوامل دست به دست هم داده تا معابر منطقه در اكثر ساعات شلوغ باشد.
اين نوجوان با بيان اينكه دوچرخهسوارها در مسيرهاي ويژه دوچرخه احساس امنيت نميكنند، ميگويد: دوچرخه سواري در چنين شرايطي بسيار دشوار است، از يك طرف بايد مراقب خودروهاي عبوري باشيم، از طرف ديگر گاهي اوقات خودروهاي شخصي و موتورسيكلتها به خطوط ويژه دوچرخهسوارها وارد ميشوند و به همين دليل دوچرخهسواري در اين مسيرها با سختيهايي مواجه است و شهروندان براي دوچرخهسواري حتي در مسيرهاي ويژه دوچرخهسواري هم نگران وقوع تصادف احتمالي با خودروها هستند.
ايستگاههاي نيمهتعطيل
برخي شهروندان هم از بيبرنامه بودن ايستگاههاي كرايه دوچرخه در سطح شهر گلايهمند هستند. شهروند ديگري در اين زمينه ميگويد: خيلي از اهالي محل با وجود اينكه چند سالي از راهاندازي ايستگاه كرايه دوچرخه در محل زندگيشان ميگذرد، اما هنوز به درستي نميدانند كه اين جايگاهها چه ساعاتي فعال است تا شهروندان علاقهمند بتوانند دوچرخه كرايه كنند.
وي اين را هم ميگويد كه تقريبا در بيشتر ساعات روز در ورودي اين ايستگاهها بسته است و شهرونداني كه گاهي اوقات به صورت تفنني هم با ديدن دوچرخهها سر ذوق ميآيند، وقتي براي كرايه دوچرخه به اين ايستگاهها مراجعه ميكنند دست خالي برميگردند. بسته بودن در جايگاههاي كرايه دوچرخه حتي در روزهاي تعطيل هم گزارش شده كه موجب گلايه شهروندان هم شده است و به همين دليل ايستگاههاي كرايه دوچرخه تقريبا بلااستفاده مانده و فقط دوچرخهها است كه از پشت ويترين شيشهاي به شهروندان علاقهمند چشمك ميزند.
افزايش خانههاي دوچرخه؛ چند پرسش
دوچرخه نسبت به ساير وسايل نقليه ارزانتر، پاكتر، كمحجمتر و تعمير و نگهداري آن آسانتر است و در صورت عموميت، گامي در راه بهبود سلامت جسمي جامعه خواهد بود، به همين دليل شهرداري تهران از سال 1385 تلاش كرده تا اين وسيله نقليه را نيز وارد چرخه حمل و نقل كند. در اين راستا قرار است تا سال آينده تعداد خانههاي دوچرخه به هزار برسد. دبير انجمن دوچرخهسواري شهرداري تهران با بيان اين كه سال 86 بحثهاي تحقيقاتي در اين زمينه در شركت مطالعات جامع حمل و نقل و ترافيك صورت گرفت و منطقه 8 به عنوان پايلوت اين امر انتخاب شد، توضيح ميدهد: تا پايان سال 89 حدود 112 كيلومتر مسير ويژه دوچرخه در شهر تهران احداث شده بود و اين در حالي است كه با اضافه شدن 138 كيلومتر ديگر به اين مقدار، هماكنون شهر تهران داراي 250 كيلومتر مسير ويژه دوچرخهسواري است.
تشكريهاشمي معاون حمل و نقل و ترافيك شهرداري تهران نيز افزودن دوچرخه به مدهاي حمل و نقلي تهران را از اولويتهاي مهم سال 91 اعلام كرده و در اين راستا به تجهيز و توسعه مسيرهاي ويژه دوچرخه اشاره ميكند. مديريت شهري پايتخت از توجه جديتر به دوچرخهسواري در ميان شهروندان تهراني سخن ميگويد در حاليكه براي مشكلاتي كه در جايگاههاي كرايه دوچرخه در سطح شهر ديده ميشود و شهروندان هم به آن اشاره ميكنند، هنوز چارهانديشي نكردهاند.
اينكه چرا كيوسكهاي پر از دوچرخه كنار پيادهروها بلااستفاده مانده است؟ آيا تهران با پيادهروهاي سنگلاخي و ناهموار كه پيادهروي با پاي سالم هم روي آن دشوار است ظرفيت دوچرخهراني دارد؟ آيا ازدحام جمعيت در مسيرهاي عبور دوچرخه و آلودگي هوا امكان اين ورزش سالم را به شهروندان ميدهد؟
نظرسنجي از شهروندان
شايد جايگزين كردن دوچرخه به جاي خودروي شخصي و موتورسيكلت به عنوان يك مدل حمل و نقلي مورد استقبال شهروندان به اين زوديها امكانپذير نباشد، اما شايد در آينده نهچندان دور روزي فرا برسد كه حداقل يك عضو خانواده براي ترددهاي شهري خود گزينه دوچرخه را بهعنوان وسيله حملونقلي پاك، ايمن و ارزان انتخاب كند و اين هدف محقق نميشود مگر اين كه در وهله اول مشكلات و نواقصي كه مانع استقبال شهروندان از الگوي دوچرخهسواري در سفرهاي شهري شده است، برطرف شود. نظرسنجي از شهروندان بخصوص همان 3000 نفري كه از اعضاي ثابت خانههاي دوچرخه در شهر هستند، ميتواند كمك خوبي براي شناسايي مشكلات و نواقص موجود به مسئولان شهري باشد تا همراه با هدف متوليان امر براي توسعه فرهنگ دوچرخهسواري با رفع نواقص و مشكلات موجود، رغبت شهروندان نيز به استفاده از اين مدل حمل و نقلي افزايش يابد.
پوران محمدي / گروه جامعه