جام جم آنلاين: نياز به عشق و محبت از تولد با كودك است. كودك به‌واسطه اين ارتباط ابتدا با مادر و بعد با پدر و بتدريج با ساير نزديكان رابطه نزديكي پيدا مي‌كند. اين ارتباط اساس تمام روابط بعدي كودك را تشكيل مي‌دهد كه علاوه بر خانواده، شامل ارتباط او با همسر و فرزندان، دوستان، همكاران و اطرافيان او نيز مي‌شود.
اما حتما همه شما كودكاني را ديده‌ايد كه با سنگ و چوب به جان سگ و گربه مي‌افتند يا در كلاس زورگويي مي‌كنند و همكلاسي‌هاي ضعيف‌تر از خودشان را اذيت مي‌كنند. تا به حال از خودتان پرسيده‌ايد دليل اين كار چيست و چرا آنها نمي‌توانند دست‌نوازش بر سر گربه و حيوانات بكشند.
فريد براتي سده، روانپزشك معتقد است كه مهرباني، محبت، سخاوت، دلسوزي، عشق و نوعدوستي مفاهيمي مرتبط با هم است كه در ارتباطات بين فردي نمايان مي‌شود.
ويژگي‌هاي كودك نامهربان
روان‌شناسان معتقدند كه نبود مهرباني آسيب‌هاي شديد و غير قابل جبراني به بار مي‌آورد. همه ما در زندگي روزمره خود با افراد نامهربان زيادي مواجه شده‌ايم. يك فرد نامهربان چه خصوصياتي دارد؟
براتي دراين‌باره مي‌گويد: درك نكردن ديگران و ناتواني در توجه، همدلي و همدردي با ديگران، صميمي نبودن با ديگران، رفتارهاي خشن و بي‌رحمانه با ديگران و گاهي دشمني با آنها و بدخواهي براي آنها واحساس پشيماني و ناراحتي نكردن از آزار و صدمه‌اي كه ديگران وارد كرده‌اند از ويژگي‌هاي رفتاري اين كودكان است.
اين رفتارهاي نامهربانانه در كودكي مي‌تواند در آينده منجر به بزهكاري، اعتياد، پرخاشگري، بيماري‌هاي جسمي و رواني شود.
كودكان خيرخواه و سخاوتمند، كودكاني هستند كه تنها به فكر خود و منافعشان نيستند، بلكه به احساسات، نيازها و خواسته‌هاي ديگر افراد خانواده و دوستانشان نيز اهميت مي‌دهند.
اين كودكان آموخته‌اند كه با بخشش، نيكوكاري و خوشرفتاري مي‌توانند موجب شادي ديگران شوند. كودكان سخاوتمند از اين‌كه ديگر اطرافيانشان را نيز همچون خودشان، سرحال و بانشاط مي‌بينند، لذت مي‌برند. آنها براي جمع و روابط اجتماعي ارزش و احترام قائلند و بخشش را يكي از ويژگي‌هاي برتر شخصيتي مي‌دانند.
چرا كودك ما نامهربان مي‌شود؟
چرا كودك نامهربان مي‌شود و محيط چه تاثيري در اين رفتارها دارد؟ اين روانپزشك معتقد است از جمله دلايل مؤثر در نامهربان شدن كودك عوامل اجتماعي، فرهنگي، رواني ـ عاطفي، زيستي و خانوادگي است.
با اين حال برخي متخصصان حوزه كودك بر اين باورند كه بسياري از رفتارها و عواطف دوران كودكي، از جمله مهرباني در تعامل با محيط شكل مي‌گيرند و در اين ميان، خانواده اولين محيط قابل دسترس براي كودك است و والدين اولين الگوهايي هستند كه كودكان مي‌توانند اعمال آنها را مستقيما مشاهده كنند و از آنها سرمشق بگيرند. به همين‌دليل نقش اين نهاد در مهربان يا نامهربان شدن فرزندان بسيار مهم و حياتي است.
اغلب كودكان از حدود سه سالگي احساس همدلي و مهرباني از خود نشان مي‌دهند و با آن به دلجويي از كودكان و افراد ديگر خانواده هنگام ناراحتي مي‌پردازند. در اين زمان است كه مي‌توان رفتارهاي سخاوتمندانه را به كودك آموخت.
براتي مي‌گويد: بسياري از پدر و مادرها مي‌خواهند فرزندشان را به مهرباني، محبت كردن به ديگران و نوعدوستي ترغيب كنند. شايد آموختن اين مفاهيم به كودكان در كنار بازي‌هاي رايانه‌اي پر از خشونت و اغلب برنامه‌هاي تلويزيوني كه مستقيم و غيرمستقيم، منفعت طلبي، فريبكاري، دروغگويي و تلاش براي رسيدن به لذت‌هاي آني و زودگذر را نشان مي‌دهد كمي سخت باشد.
اما چطور مي‌توان به كودكان لذت كمك كردن به ديگران را نشان داد، در حالي كه خود ما بيشتر وقت‌ها تنها به پيشرفت و بهبود وضع زندگي خود اهميت مي‌دهيم؟
بهترين راه براي بيدار كردن حس مهرباني و نوعدوستي در كودكان اين است كه به جاي فقط حرف زدن، در عمل لذت محبت كردن به ديگران را به آنها نشان دهيم. به طور كلي بهتر است هرچه را كه مي‌خواهيد به فرزندتان آموزش دهيد، از راه مثال‌هاي عملي و ملموس به او نشان دهيد.
نكته: اغلب كودكان از حدود سه سالگي احساس همدلي و مهرباني از خود نشان مي‌دهند در اين زمان است كه مي‌توان رفتارهاي سخاوتمندانه را به كودك آموخت
اگر رفتار شما با حرف‌هايي كه به فرزندتان مي‌زنيد، متناقض باشد تأثير بسيار بدي بر او خواهيد گذاشت. در اين حالت شما غيرمستقيم به فرزندتان پيام مي‌دهيد كه «كاري را كه به تو مي‌گويم انجام بده نه كاري را كه خودم انجام مي‌دهم!» در بهترين حالت فرزندتان اصلا به حرف شما توجه نمي‌كند و در بدترين حالت، صداقت نداشتن را از شما ياد خواهد گرفت.
اين روانپزشك مي‌گويد: گام اول اين است كه خودتان الگوي خوبي براي فرزندتان باشيد و بكوشيد به ديگران اهميت بدهيد و آنها را خوشحال كنيد. كمك كردن مي‌تواند تنها جنبه مالي نداشته باشد. خريد يك هديه كوچك و ارزان قيمت براي خوشحال كردن ديگران، با دقت گوش كردن به صحبت‌هاي فرد مقابل، لبخند زدن و اختصاص دادن كمي از وقت‌تان براي حل مشكل ديگران مي‌تواند جرقه‌هاي اصلي را در ذهن كودكان بزند.
اگر فرزندتان سعي كرد مانند شما با ديگران با مهرباني برخورد كند و تا جايي كه مي‌تواند به آنها كمك كند، او را با خريد اسباب بازي يا چيزهاي مادي تشويق نكنيد، زيرا اين كار شما در او اين تصور را ايجاد مي‌كند كه انگيزه اصلي براي مهربان بودن با ديگران، تشويق شدن است!
در عوض مي‌توانيد با صحبت درباره احساس خوبي كه او در ديگران به‌وجود آورده است، اين انگيزه‌ها را دروني‌تر كنيد. بكوشيد رفتارهاي مهربانانه ديگران را نيز براي او پررنگ كنيد. به عنوان مثال اگر در يك برنامه تلويزيوني يا از اقوام و دوستانتان كسي به ديگران محبت يا كمك مي‌كند، درباره آن با فرزندتان صحبت و او را غيرمستقيم وادار به فكر كردن درباره آن كنيد.
وي تاكيد مي‌كند:بچه‌ها هميشه مي‌خواهند با كارهايشان پدر و مادر را از خود راضي نگه دارند. پس به آنها نشان دهيد كه مهرباني آنها به ديگران چقدر شما را خوشحال و راضي مي‌كند. آموزش چگونگي رفتار با حيوانات و ساير موجودات زنده.
به رفتارهاي مهرورزانه در برابر حيوانات، آموزش چگونگي نزديك شدن و تماس و غذا دادن به آنها مي‌تواند در شكل‌گيري مهرباني در كودك تأثير بسزايي داشته باشد. كودك مي‌آموزد نه تنها انسان‌ها بلكه حيوانات و ديگر موجودات زنده نيز شايسته رفتاري مناسب و مهربانانه هستند.
راه‌حل چيست؟
براتي براي نامهربان نشدن كودكان پيشنهاد مي‌كند: ابراز عشق بي‌قيد و شرط والدين نسبت به فرزندان بسيار مهم است.براي همين والدين بايد كودك را بدون توجه به جنسيت، ظاهر، توانايي و صفات شخصيتي‌اش دوست داشته باشند. والدين در چنين عشقي، قيد و بندهاي پرورش فرزند را بدون هيچ چشم‌داشتي مي‌پذيرند و محبت بي دريغ خود را در تمامي روابط با كودك ابراز مي‌كنند. چنين عشقي، بيشترين تأثير را بر خويشتن كودك مي‌گذارد.
اما توجه بيش از حد والدين به فرزندان هم مي‌تواند مخرب باشد و همان‌طور كه كمبود عشق و مهرباني ممكن است به نامهربان شدن كودكان بينجامد، توجه بيش از حد نيز اثرات مخربي بر كودك دارد.
به گفته اين روان شناس از مهم‌ترين عوامل ايجاد مهرباني، مشاهده و يادگيري آن در دوران كودكي در محيط خانواده است. والديني كه سرد و غيردوستانه برخورد مي‌كنند، نمي‌توانند انتظار داشته باشند فرزنداني مهربان و دلسوز داشته باشند، زيرا صميميت و مهرباني نيز مانند ديگر الگوهاي رفتاري تا حدودي قابل آموزش و يادگيري است.
يادتان باشد كه كودتان را تنبيه بدني نكنيد. كودك با مشاهده تنبيه بدني مي‌آموزد كه مي‌توان از اين الگوي نامناسبِ رفتاري هنگام بروز مشكلات يا در مواقع عصبانيت استفاده كند و ممكن است اين رفتار را در مورد كودكان ديگر و در آينده در مورد ساير افراد جامعه به‌كار گيرد. كتك كاري، ضرب و شتم، چاقو كشي و نهايتا قتل نمونه‌‌هايي از اين الگوبرداري است.
براتي تاكيد مي‌كند وجود والدين معتاد يا بزهكار در خانه براي كودكان الگوي نامناسبي است، زيرا در چنين محيطي حرمت و ارزش‌هاي انساني از بين مي‌رود و كودك احترام به حقوق انساني خود و ديگران را نمي‌آموزد.
يادتان باشد سرزنش دائم به علت اخلاق و رفتار و وضع ظاهري فرزندان ممكن است باعث ايجاد خودپنداري منفي در كودك شود و در نتيجه به ناتواني او در دوست داشتن خود و ديگري بينجامد. اين امر از جمله علل مؤثر در نامهرباني كودكان به شمار مي‌رود. همچنين رعايت عدالت و مساوات بين فرزندان توسط والدين نمونه مناسبي است از برابري حقوق افراد براي كودك. اين موضوع باعث مي‌شود كودك ياد بگيرد همان‌طور كه در خانواده تمام فرزندان از حقوقي برابر برخوردارند، در جامعه نيز انسان‌ها با هم برابرند و شايسته احترام.
زهرا تالاني / جامجم