عضو مجلس خبرگان رهبری بيان كرد: برخورد امام صادق(ع) با مخاطبين خود حتی كافران، بهترين نوع برخورد و با اخلاقی ستودنی بود؛ به گونه‌ای كه كسانی كه غرور و تكبر داشتند پس از مناظره با حضرت(ع) با حالت تواضع و كرنش از خدمت ايشان می‌رفتند.


آيت‌الله احمد بهشتی، عضو مجلس خبرگان رهبری و رئيس دانشگاه قم، در گفت‌‌و‌گو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) در مورد سيره علمی امام صادق(ع) تصريح كرد: شخصيت امام(ع) دارای ابعاد مختلفی است كه حقيقتا شناخت اين شخصيت كار سهل و آسانی نيست و هرگز انسان نمی‌تواند تمام ابعاد وجودی ايشان را بشناسد؛ اما از آنجايی كه «آب دريا را اگر نتوان كشيد هم به قدر تشنگی بايد چشيد؛ ما لا يدرك كله لا يترك كله» در حد توان بايد ابعاد مختلف شخصيت ايشان را بررسی كرد.

عضو خبرگان رهبری با بيان اينكه يكی از ابعاد وجودی امام صادق(ع) نظام آموزشی است كه توسط ايشان اداره می‌شد، ابراز كرد: پس از سال‌های بسيار پس از رحلت رسول اكرم(ص) كه فرصت بسط معارف اسلامی آن‌گونه كه بايد و شايد برای ائمه(ع) فراهم نشده بود؛ برای امام باقر(ع) و امام صادق(ع) شرايط سياسی - اجتماعی بسيار مناسبی برای بسط معارف اسلامی به وجود آمد.

وی ادامه داد: در زمان امام صادق(ع)، بنی‌اميه به خاطر ناآرامی‌ها و شروع شورش‌های متعدد ضعيف شده و در حال انقراض بود، همچنين حكومت بنی‌عباس كه پس از كسب حكومت از بنی‌اميه در حال اوج گرفتن و تثبيت قدرت بود؛ امام با عدم دخالت در اين امور فرصت را مغتنم شمرده و معارف و فرهنگ اسلامی حقيقی را بسط دادند.

امام صادق(ع) پایه‌گذار نهضت علمی انقلابی

رئيس دانشگاه قم تأكيد كرد: امام صادق(ع) حقيقتا توانستند نهضت علمی انقلابی به‌وجود آورند كه در علوم و رشته‌های مختلف شاگردان بسياری در اين نهضت پرورش يافتند و خير و بركت اين نظام آموزشی به گونه‌ای بود كه هزاران نفر در آن زمان با گفتن قال الصادق(ع) و قال الباقر(ع) نقل حديث می‌كردند.

آيت‌الله بهشتی با بيان اينكه در نظام آموزشی امام صادق(ع) تخصص‌های بسيار زيادی وجود داشت اظهار كرد: با توجه به اينكه امام صادق(ع) متناسب با حركت علمی زمان خويش و نيز برای اينكه نظام خود و برتری علوم اسلامی را ثابت كند در علوم و فنون مختلفی چون فلسفه، تفسير، فقه، اصول، كلام و حتی در علوم طبيعی كه امروز با عنوان علم «فنی و مهندسی» خوانده می‌شود، تبحر مثال‌زدنی داشتند و مجالس علمی عمومی بزرگی در مكتب خود فراهم كرده بودند كه از گوشه و كنار جويندگان علم و حقيقت در مجلس درس ايشان حضور می‌يافتند.

استاد برجسته حوزه علميه با اشاره به اينكه ايشان در هر رشته‌ای شاگردان خبره و متخصصی پرورش داده بودند اضافه كرد: جابر بن حيان شاگرد برجسته امام صادق(ع) در رشته علوم طبيعی بود كه در علم شيمی، كيميا و فلسفه از تبحر خاصی بهره‌مند و در اين رشته‌ها صاحب نظر بود به طوری كه در آينده وی منبع و سرمنشأ علم شيمی قرار گرفت.

امام صادق(ع) و تربیت شاگردان متبحر برای مناظره

وی مناظره و گفت‌و‌گوی علمی را يكی از مهم‌ترين شيوه‌های امام صادق(ع) عنوان كرد و افزود: با توجه به حركت علمی اعتقادی كه در زمان حضرت از سوی يهود، مسيحيت، زنادقه و ديگر فرق منحرف رخ داده بود و موج بسيار بزرگی از عقايد انحرافی جامعه را پر كرده بود، امام صادق(ع) شاگردان بسيار متبحری در علم كلام پرورش داده بودند تا در جلسات مناظره با نمايندگان اين فرق شركت كنند؛ البته تنها عده‌ای از شاگردان كه قدرت و توانايی مناظره را داشتند اجازه مناظره با ديگر عالمان را داشتند.

آيت‌الله بهشتی ابراز كرد: تبحر شاگردان نخبه‌ای كه امام آنها را پرورش داده بودند در حدی بود كه تنها امام صادق(ع) در مجالس مناظره نظاره‌ كننده بودند و در انتهای جلسه گاهی نظرات خود را بيان می‌كردند و شاگردان ايشان گاهی به‌تنهايی به جلسات مناظره علمی می‌رفتند و سربلند بيرون می‌آمدند.

عضو خبرگان رهبری افزود: هشام بن حكم از جوان‌ترين شاگردان ايشان و متبحرترين شاگرد امام صادق(ع) در علم كلام بود كه اجازه مطلق برای ورود به علم كلام و جلسات مناظره داشت و هرگاه در مجلسی كه امام صادق(ع) در آن حضور داشت می‌رفت، امام(ع) وی را در بالادست در سمت راست خود می‌نشاندند.

وی ادامه داد: اين اتفاق در حالی رخ می‌داد كه در آن جلسات مفسرين و شاگردان بزرگ و مسنی نيز حضور داشتند؛ بايد دقت داشت كه علم كلام نسبت به ساير علوم بالادست و مهم‌تر است؛ زيرا اگر كلام نباشد و اعتقادات انسان تصحيح و درست نشود آن وقت ديگر نه فقه، نه اصول، نه تفسير و نه هيچ علمی كارآمد نيست؛ ولی وقتی كلام بتواند عقايد را درست كند و شبهات را پاسخ بگويد ارزش واقعی علم را رسانده است، به همين دليل امام صادق(ع) هشام را در بالادست می‌نشاند.

رئيس دانشگاه قم به يكی از جلسات مناظره هشام اشاره كرد و افزود: حضرت امام صادق(ع) جريان مناظره هشام با عمرو بن عبيد را شنيده بود و به او فرمود: هشام جريان مناظره خود را با عمرو بن عبيد برايم نقل كن؛ وقتی هشام جريان مناظره را با اصرار امام(ع) به طور كامل بيان كرد و گفت در آخر بحث عمرو ابن عبيد در حضور تمامی شاگردانش در مسجد جامع بصره من(هشام) را در كنار خود نشاند و ديگر سخنی به زبان نياورد، امام صادق(ع) لبخند رضايتی بر لبانشان نشست.

وی تأكيد كرد: حضرت امام صادق(ع) با اين كار می‌خواستند به شاگردان خود در آن مجلس نشان بدهند كه چگونه بايد با فرق و مذاهب منحرف كه با اسلام حقيقی مخالف هستند بحث و مناظره كرد تا با رعايت اخلاق به طور كامل آنها را شكست دهند به نحوی كه حتی سخنی ديگر به زبان نياورند.

تجلی توأمان علم و اخلاق در مناظره‌های امام صادق(ع)

رئيس دانشگاه قم با اشاره به اينكه امام صادق(ع) با رفتار خود در مجالس مناظره و پرسش و پاسخ‌های عمومی و خصوصی همواره دو ركن اساسی يعنی علم و اخلاق را به شاگردان خود آموزش می‌دادند تصريح كرد: امام صادق(ع) از جامعيت علمی برخوردار بودند كه از هر باب علمی از ايشان سوال می‌كردند، تمامی نظرات موجود در آن باب را در ابتدا تبيين می‌فرمودند سپس نظر صحيح خود را بيان می‌كردند.

آيت الله بهشتی به دومين خصوصيت امام اشاره كرد و افزود: برخورد امام صادق(ع) با مخاطبين خود حتی اگر كافر هم بودند بهترين نوع برخورد و با اخلاقی ستودنی بود كه همواره در حالی كه كسانی كه غرور و تكبر داشتند وقتی پس از مناظره از محضر ايشان می‌‌خواستند مرخص شوند با يك حالت تواضع و كرنشی از خدمت ايشان می‌رفتند.

وی در اين رابطه اضافه كرد: زمانی مفضل شاگرد امام صادق(ع) در مجلس درس ابن ابی الاوجاع حضور يافت و با وی بسيار تند در مورد مسائل اعتقادی بحث كرد ابن ابی الاوجاع به وی گفت تو چگونه شاگرد جعفر ابن محمد هستی در حالی كه اين‌گونه رفتار می‌كنی، ما اگر در محضر «جعفر ابن محمد» خدا را هم منكر شويم او با كمال ادب و آرامش با ما برخورد می‌كند.

عضو خبرگان رهبری اضافه كرد: وقتی امام صادق(ع) اين موضوع را از زبان مفضل شنيد برای وی از روش تدريس ديگری با محورمسائل اعتقادی و توحيدی كه به روش نوشتاری شهره است استفاده كردند، و در آن جلسات 12 روزه به وسيله تشريح آناتومی بدن انسان تمامی مسائل توحيدی را تبيين فرمودند و نتيجه جلسات تدريس نوشتاری امام صادق(ع) برای مفضل به صورتی كتابی درآمد كه هم اكنون با نام «توحيد مفضل» به عنوان يك منبع كامل و غنی اعتقادی در اختيار ما است.

اين استاد برجسته حوزه ابراز كرد: ويژگی‌های نظام آموزشی امام صادق(ع) با توجه به مطالب گذشته را می‌توانيم به چهار روش تدريس عمومی برای همه افراد با هر مذهبی، تدريس خصوصی با هدف نخبه‌گرايی و پرورش متخصص، مناظرات و گفت و گوهای علمی و روش تدريس نوشتاری تقسيم كرد.

رئيس دانشگاه قم تأكيد كرد: اگر امام صادق(ع) اين‌گونه شاگردپروری نمی‌كردند و به تبيين معارف حقيقی اسلام نمی‌پرداختند حوزه علميه امروز با دست خالی و محتوی ناچيزی روبرو می‌شد؛ اما به بركت مكتب ايشان امروز هزاران روايت موجود است كه در كتب اربعه، وسائل الشيعه، اصول اربعه مأه و كتب بسيار ديگر در دسترس حوزه علميه و علمای اسلام قرار دارد تا به تبيين و تفسير دين بپردازند.

آيت‌الله بهشتی در مورد حركت سياسی زيديه كه در زمان حكومت بنی اميه به شكل قيام درآمده بود اظهار كرد: امام صادق(ع) با وجود مخالفت و عدم تأييد تمامی قيام‌ها و آشوب‌های عليه حكومت‌های بنی‌اميه و بنی‌عباس اين حركت سياسی را مورد تأييد خود قرار دادند و زيد را كه از نوادگان امام حسين(ع) بود را پس از كشته شدن در راه مبارزه با حكومت بنی‌اميه «شهيد» خواندند و بسيار از شهادت وی متأثر شدند.

وی تصريح كرد: امام صادق(ع) با وجود پيشنهاد رهبری قيام از طرف ابومسلم و نيز پيشنهادهای فرزندان عبدالله بن حسن مثنی به هيچ عنوان آنها را همراهی نكرد و حتی نامه‌ای كه از خراسان برايشان رسيد سوزاندند؛ چرا كه ايشان در حركت زيد اخلاص واقعی را ديده بودند اما در قيام‌ها و جنبش‌های ديگر چيزی جز حركات خودسرانه و قدرت‌طلبانه بدون اخلاص نديده بودند؛ امام صادق(ع) در رابطه با قيام زيد فرمودند به خدا زيد اگر در قيامش موفق می‌شد حكومت را به ما می‌سپرد.