جام جم آنلاين: گياهان دنياي شگفت‌انگيزي دارند. همه آنها سبز نيستند؛ برخي از آنها سفيد، نارنجي و حتي صورتي است. گروهي از آنها روي نان يا حتي پنير رشد مي‌كند. برخي شبيه حيوانات است و حتي گاه با صخره اشتباه گرفته مي‌شود.
گياهان گوشتخوار نيز نوعي منحصربه‌فرد از گياهان است كه متاسفانه اين روزها با مشكلات دنياي متمدن دست به گريبان شده و اختلال در روند حياتي شايد زوال هميشگي آنها را به دنبال داشته باشد.

تحقيقات دانشمندان بتازگي نشان داده كه گياهان گوشتخوار كشور سوئد نيز از نيترات انباشته شده و ادامه حيات بشدت متاثر خواهد شد. نيتروژن يك ماده مغذي بسيار مهم براي گياهان است كه به شكل نيترات جذب گياه مي‌شود.

«سانديو» برگ‌پهن يك نوع خاص از گياهان گوشتخوار است كه آن را با نام علمي Drosera rotundifolia مي‌شناسند.

اين گياه همانند ساير گونه‌هاي گياهي گوشتخوار تمايل چنداني به جذب نيتروژن موجود در خاك ندارد و اين مكمل غذايي را از حشرات به دست مي‌آورد.

گياهان گوشتخوار اغلب در باتلاق‌ها يافت مي‌شود و منبع غذايي‌شان را هم حشرات نگون‌بختي تشكيل مي‌دهد كه جذب گل‌هاي آنها مي‌شود.

شيره قندي كه اين نوع گياهان ترشح مي‌كند، حشرات را به سمت گياه جلب مي‌كند. با قرار گرفتن حشره روي گل‌ها، آنها كم‌كم جمع مي‌شود.

لبه‌هاي نوك تيز اين گياهان درست همانند پنجه انگشتان در هم چفت مي‌شود و حشره كه به دليل شيره قندي چسبناك توان فرار كردن ندارد، در اين قفس گرفتار مي‌ماند تا كم‌كم توسط گياه هضم شود،‌ اما علت اين نوع واكنش گياهان گوشتخوار چيست؟

به عنوان مثال گياه سانديو برگ پهن در محيطي با فقر نيتروژن رشد و نمو مي‌كند و اين روش تغذيه براي اين گياه، پاسخي به شرايط محيطي است.

زيستگاه اين گياه گاهي آنقدر اسيدي است كه بندرت مواد غذايي لازم براي گياه در آن يافت مي‌شود. اين گياهان براي هضم حشرات از آنزيم‌هاي خاصي استفاده مي‌كند. غدد روي شاخك‌هاي گياه منبع توليد آنزيم‌هاست كه مي‌تواند براحتي و ظرف مدت كوتاهي بدن حشرات را براي گياه قابل هضم كند.

با پيشرفت‌هاي جهان امروز، بشر روزبه‌روز بر ميزان فعاليت‌هاي صنعتي خود افزوده است. آلاينده‌هاي نيتراته تنها جزئي از مجموعه گسترده آلودگي‌هايي است كه بشر دانسته يا نادانسته آنها را وارد محيط‌ زيست مي‌كند.

اين نوع آلاينده‌ها مستقيما يا از طريق بارندگي وارد خاك مي‌شود. در سوئد تمركز صنايع در جنوب و مركز بيشتر از شمال است و اين امر باعث شده، ميزان آلاينده‌هاي نيتراته در اين دو ناحيه بيشتر باشد.

جاناتان ميلت سرپرست يك گروه تحقيقاتي گياهي معتقد است، گياه گوشتخوار سانديو در باتلاق‌هاي جنوبي و مركزي مقدار بيشتري نيتروژن را از طريق ريشه‌هايش جذب مي‌كند.

مرداب‌ها سرشار از نيتروژن شده و اين وضعيت درست شبيه اين است كه فريزر خانه از مواد غذايي پر باشد، آيا در اين صورت كسي رغبت خواهد كرد، براي خريد بيرون برود؟

ردياب‌هاي شيميايي در جستجوي حل معما

براي اطمينان از تاثير شرايط محيطي بر روند رشد گياهان گوشتخوار اين گروه تحقيقاتي در بررسي‌هاي خود، نمونه‌هايي از بافت اين گياهان و طعمه‌هايشان يعني حشرات فوق‌العاده ريز جمع‌آوري كرد.

اين نمونه‌ها متعلق به سه باتلاق مختلف در سوئد بوده است. دانشمندان همچنين ترجيح دادند، از خزه‌هاي موجود در مناطق مورد مطالعه هم نمونه‌هايي تهيه كنند. خزه‌ها، نيتروژن مورد نياز خود را صرفا از خاك مي‌گيرد، نه از حشرات.

اين گروه پس از جمع‌آوري نمونه‌هاي مورد نظر خود، ميزان نيتروژن موجود در آنها را اندازه‌گيري كرد. اتم‌هاي نيتروژني كه توسط گياهان جذب مي‌شود، خيلي سبك‌تر از اتم‌هاي موجود در باتلاق است، اما در طبيعت و سيستم‌هاي بيولوژيك اوضاع بيشتر به نفع عنصر سنگين‌تر است تا عنصر سبك‌تر. به همين دليل تيم تحقيقاتي براي رديابي عنصر نيتروژن در نمونه‌ها از مواد شيميايي استفاده كرد.

اين نوع ردياب‌ها مي‌تواند مشخص كند كه از نيتروژن‌هاي موجود در گياه كدامشان منشأ جانوري و كدام يك منشأ خاكي داشته است.

نتايج نشان داد كه گياه سانديو گوشتخوار در مناطق آلوده ميزان بيشتري از نيتروژن حياتي خود را از خاك تامين كرده است. ادامه اين روند مسلما براي اين نوع خاص از گياهان مشكل‌ساز است.

اين چيزي بود كه اكثر گياه‌شناسان آن را پيش‌بيني مي‌كردند، اما تاكنون كسي به صورت علمي آن را آزمايش نكرده بود.
اثرات بلندمدت محيط بر حيات گياهان گوشتخوار

آلودگي مواد نيتراته يك مشكل جهاني است. اثرات وارد بر اكوسيستم‌هاي جهان عملا بايد در سطح كلان مورد بررسي قرار گيرد. شايد به ظاهر جذب نيتروژن از خاك چندان بد نباشد، اما يك نگاه دقيق‌تر كافي است تا اصل مشكل مشخص شود.

خيلي‌ها ممكن است تصور كنند كه گياه در هر صورت توانسته كمبود يك عنصر حياتي را از خاك تامين كند، اما ادامه اين روند در درازمدت باعث مي‌شود كه گياهان ضعيف‌تر شوند.

گياهان گوشتخواري كه نيتروژن خود را از خاك به دست مي‌آورد، سريع‌تر رشد مي‌كند و اين به معناي صرف انرژي خيلي بيشتري است كه باعث مي‌شود از قوت گياه كاسته شود. مساله اينجاست كه علف‌هاي اطراف گياهان گوشتخوار هم در اين شرايط با سرعت رشد مي‌كند.

اين امر منجر به آن مي‌شود كه كم‌كم محيط‌زيست گياهان گوشتخوار در سايه فرو برود. گياهان گوشتخوار نسبت به نور حساس است و كمبود نور باعث مي‌شود كه نتواند درست رشد كند. اين رقابت ميان علف‌ها و گياهان گوشتخوار يك رقابت برابر نيست و قطعا گياهان گوشتخوار در آن مغلوب مي‌شوند.

آرون اليسون يك اكولوژيست از دانشگاه هاروارد است. وي معتقد است اين تحقيق بايد روي ساير گونه‌هاي گياهي گوشتخوار هم انجام شود؛ چراكه سانديو پهن‌برگ يك‌ گونه به نسبت غالب است و در معرض خطر انقراض نيست؛ اما ساير گونه‌هاي گياهي گوشتخوار اقبال اين‌گونه را ندارد. خيلي از آنها بسيار نادر است و اين شرايط ممكن است آنها را بيشتر در معرض خطر قرار دهد. (جام جم - ضميمه سيب)

مترجم: فرناز حيدري
منابع: Wildsouth
nationalgeographic