خبرگزاری مهر- مواجهه ایران و غرب و آشنایی با تمدن اروپایی باعث تلاطمات بسیاری در جامعه ایرانی بوده است. ناتوانی و ضعف ایرانیان در قبال غربیان همچون تلنگری برپیکره جامعه ایرانی همواره زده شده است. در قسمت اول این نوشتار به آشنایی ایرانیان با تمدن غرب درقبال جنگ‏های ایران و روس در زمان فتحعلی شاه می‎پردازیم.

با پایان یافتن دوره اول جنگ‏های ایران و روس، دوره‏ای سخت و حساس از تاریخ ایران که دربرگیرنده نخستین مواجهات ایرانیان با وجه قهری تمدن جدید غرب بود سپری می‎شود. در این دوره ایرانیان به واسطه ناکارآمدی تدابیر و ابزارهای شکل گرفته درچارچوب قدیم جامعه ایران در برخورد و مقابله با بسط شرایط جدید و جلوه‏های قهری ناشی از این شرایط، ناکام ماندند.

معلول چنین اوضاعی، استیصال و انفعال ایرانیان دربرابر شرایط نوظهور و قدرت‏های متولد شده درون آن بود که معاهده‏ها و قراردادهای منعقد شده در این دوره میان ایران و دولت‏های روس، انگلستان، فرانسه، دلیل روشنی جهت فهم شرایط نابرابر حاکم میان ایران و دولت‎های اروپایی در مناسبات و تعاملات سیاسی خود در این دوره است.

وارد آمدن ضربات متعدد بر پیکره جامعه ایرانی از راه مواجهه با وجه قهری تمدن جدید اروپایی، اگر چه نشانگر ضعف و ناتوانی ایران در برابر قدرت‏های غربی بود و سرخوردگی ایشان را از این بابت در پی داشت، ولی می‏توانست همچون تلنگری باعث برون رفت ایرانیان از جهل مرکب به جهل بسیط نسبت به تمدن غرب شود و تلاش‎های ایشان را به منظور شناخت غرب به همراه داشته باشد.



برخورد ایرانیان با تمدن جدید اروپایی، همچون بسیاری از ممالک دیگر با استعمار و وجه قهری تمدن غرب همراه بود و به دنبال آن نخستین برخوردها و آشنایی‎های ایرانیان با این تمدن از همین مجرا و ملزومات آن صورت گرفت.



برخوردهای نظامی ایران و روسیه در دوره فتحعلی شاه قاجار و وارد آمدن ضربات سنگین از این راه بر پیکره حاکمیت ایران، ضعف و ناتوانی ایرانیان را در این مقطع در مقابل اروپاییان خاصه در حوزه نظامی هویدا می‏کرد. از طرفی برخوردهای ایرانیان با نمایندگان دولت‏های فرانسه و انگلستان در ایران و آشنایی با قدرت نظامی و جنگی ایشان از راه هیئت‏های نظامی این دو دولت در ایران و اخبار واصله از نبردهای ایشان در اروپا بر آگاهی‎های ایرانیان نسبت به قدرت‏های نظامی دولت‏های اروپایی و عقب ماندگی ایشان در این راستا، می‎افزود.



در بحبوحه جنگ‏های ایران و روس و آنجا که تلاش‏های عباس میرزا و قشون ایران در برابر حملات روسیه عقیم می‎ماند، عباس میرزا در گفتگو با فرستاده ناپلئون به ایران به تلاش‎های نافرجام خود در برابر قوای روس اشاره می‏کند:" ای اجنبی، شاید از دیدن این قشون و این دستگاه و مرکز قدرت مرا مردی خوشبخت و کامکار بپنداری، ولی چه طور ممکن است که من خوشبخت باشم؟ مثل من مانند امواج متلاطم دریا است که به صخره‏های ساحلی برخورده درهم می‎‏شکند. نتیجه تمام زحمات من در برابر قشون روسیه به هیچ انجامید. مردم کارهای مرا می‏ستایند و بدان فخر می‎کنند حال آنکه من شخصاٌ به ضعف و عجز خود واقفم. چه کرده‏ام که در خور ارج و قدر سرداران مغرب زمین باشم؟ کدام شهر را مسخر نمودم؟ چه انتقامی از حملاتی که به ایالات ایران شده است کشیده‏ام؟ من از دیدن قشونی که دورم را گرفته است، احساس خجلت و شرمساری می‎کنم. چگونه حضورپدر بروم و چه بگویم؟ شهرت و افتخار آن است که قشون فرانسه به دست آورد. من می‏دانم که رشادت قشون روسیه در برابر آنان هیچ بوده است و مع‎هذا مشتی از همین سربازان روس تمام قوایم را به خود مشغول داشته هرلحظه ما را تهدید می‏کنند. رودخانه ارس که زمانی در داخل ایالات ایران جاری بود امروز از خاک اجنبی سرچشمه می‎گیرد و به دریا می‏ریزد که سفائن دشمن روی آن را پوشانیده است."