جام جم آنلاين: بسياري از كتاب‌هايي كه براي ترجمه كودكان و نوجوانان انتخاب مي‌شوند، از مجموعه‌هايي هستند كه فقط براي فروش پشت ويترين كتابفروشي‌ها عرضه مي‌شوند؛ آثاري كه قيمت‌هاي نسبتا نازلي هم دارند، اما در بعد آموزشي و انتقال مفهوم، از قوام و انسجام خوب و مناسبي برخوردار نيستند. كتاب‌هايي كه كودكان با يك‌بار مطالعه آن را رها مي‌كنند و ديگر سراغ آن نمي‌روند.
پيشي گرفتن آثار ترجمه نسبت به كتاب‌هاي تاليفي اگر چه قصه تازه‌اي در كشورمان نيست، اما در حوزه كودك و نوجوان با توجه به اهميت اين گروه سني بايد جدي گرفته شود. چرايي بروز اين رخداد فرهنگي در بازار كتاب‌هاي كودك و نوجوان در اين گزارش بررسي شده است.
توجه به نياز مخاطب، مهم‌ترين گام تاليف
حجم كم متن و سادگي زبان، اشتهاي بسياري از مترجمان را براي ترجمه كتاب‌هاي كودك و نوجوان تحريك مي‌كند؛ كتاب‌هايي كه با اندكي تغيير در نام و متن در فرصت كوتاهي ترجمه و به دست ناشر سپرده مي‌شود، ناشراني كه بتازگي در عرصه نشر كتاب قدم گذارده‌اند و به دنبال چاپ آثاري سهل و ساده‌اند و دغدغه‌اي براي انتشار كتاب‌هاي فاخر و ارزشمند ندارند.
طاهره ايبد، نويسنده حوزه ادبيات كودك و نوجوان در بيان دلايل تمايل بيشتر ناشران براي انتشار آثار ترجمه گفت: مولفه‌هاي مختلفي در اقبال نشر كتاب‌هاي ترجمه نقش دارد. نخست اين‌كه به لحاظ اقتصادي براي ناشر كم‌هزينه‌تر است. در كشور ما كه كپي (بجز ناشران معدود) رعايت نمي‌شود، نيازي نيست براي چاپ كتاب خارجي با نويسنده وارد مذاكره شد و قرارداد بست. قراردادي هم كه با مترجم بسته مي‌شود، بسيار پايين‌تر از قرارداد با يك نويسنده است.
وي ادامه داد: دوم اين‌كه كتاب‌هاي ترجمه‌اي كودك، خود تصويرسازي شده‌اند. اين كار هزينه تصويرگري را از هزينه‌هاي نشر كم مي‌كند و به لحاظ اقتصادي براي ناشر شرايط بهتري فراهم مي‌كند. قطعا اگر ناشر نگران بازگشت سرمايه خود نباشد، حوزه تاليف هم مي‌تواند بخش قابل توجهي از فعاليت او را دربرگيرد. گذشته از آن، در ميان كتاب‌هاي خارجي، آثار خلاق و ارزشمندي وجود دارد كه ترجمه آنها چه براي مخاطب كودك و نوجوان و چه براي نويسندگان ضروري است. ارزش‌هاي انساني، ارزش‌هايي جهاني‌است و به يك قوم و ملت اختصاص ندارد. به عنوان مثال دروغ در هر فرهنگي ناپسند است و اين موضوع را مي‌توان به كودك از طريق داستان و شعر و قصه آموزش غيرمستقيم داد. ايبد كه با نوشتن و تاليف رمان «پريانه‌هاي لياسند ماريس» در حوزه كودك و نوجوان براي نخستين بار ژانر رئاليسم جادويي را تجربه كرده است، به نقش نويسندگان در كمك به افزايش چاپ كتاب‌هاي تاليفي اشاره كرد و افزود: اين واقعيت را بايد بپذيريم كه آثار تاليفي نسبت به آثار ترجمه جاذبه كمتري براي مخاطب دارد. نويسندگان ما كمتر به نيازهاي عاطفي، هيجاني و رواني مخاطب كودك و نوجوان توجه مي‌كنند و به خواسته‌هاي آنان در آثارشان كمتر پاسخ مي‌دهند. وي در بخش ديگر سخنان خود بر لزوم اشراف نويسندگان ايراني بر موضوعات و علوم مختلف تاكيد كرد و گفت: نوشته‌هاي نويسندگان حوزه كودك و نوجوان اغلب بر پايه نوستالژيك و تكيه بر تجربه‌ها و حس‌هاي نوجواني خودشان استوار است، در حالي كه يك نويسنده علاوه بر شناخت تكنيك‌هاي داستان‌نويسي بايد شخصيت كودك و نوجوان زمانه خود را بشناسد و با تكيه بر اين دانش براي آنها داستان بنويسد.
به گفته ايبد، نويسندگان موفق خارجي اين نياز را دريافته‌اند. با مطالعه كتاب‌هاي آنان به اين نتيجه مي‌رسيم كه آنها آگاهانه و با در اختيار داشتن دايره‌المعارفي از اطلاعات مرتبط با داستان در ذهن خود، افكار و ذهن كودكان و نوجوانان را به مفاهيم و معاني جديد و مناسب هدايت و روحيه جستجوگري و كاوش را در آنها ترغيب مي‌كنند و خلاقيت آنها را پرورش مي‌دهند.
ايبد ادامه داد: نويسندگان ايراني بايد در نشست‌هاي مختلف پاي صحبت‌هاي كودكان و نوجوانان بنشينند و نيازهاي آنان را شناسايي كنند. بُعدهاي روان‌شناسي و اجتماعي مخاطبان كودك و نوجوان در سال‌هاي اخير براي نويسندگان اين حوزه كمتر شناخته شده است، در حالي كه رمز موفقيت نويسندگان براي جهاني شدن و موفقيت، توجه به بخش‌هايي است كه همگان نمي‌بينند.
نكته: كتاب‌هاي خوب و ارزشمندي اكنون توسط نويسندگان ايراني منتشر مي‌شود، اما به دليل توزيع نامناسب و عدم تبليغات خوب و كافي در ميان كتاب‌هاي ترجمه گم مي‌شوند و مخاطب آن طور كه بايد آنها را نمي‌بيند
مولف كتاب «ني‌ني بيا لالاكن» با اشاره به داستان‌هاي خوب و مناسب در ميان نويسندگان ايراني اظهار كرد: كتاب‌هاي خوب و ارزشمندي اكنون توسط نويسندگان ايراني منتشر مي‌شود، اما به دليل توزيع نامناسب و عدم تبليغات خوب و كافي در ميان كتاب‌هاي ترجمه گم‌مي‌شوند و مخاطب آن طور كه بايد آنها را نمي‌بيند. اگر مسئولان فرهنگي كشور يا مسئولان صدا و سيما براي تبليغات آثار در اين حوزه برنامه‌ريزي داشته باشند، مي‌توان به رشد كتاب‌هاي تاليفي نيز اميدوار بود.
ناشران، شتاب‌زده عمل مي‌كنند
پخش‌كنندگان در توزيع خوب و مناسب هر اثري نقش بسزايي دارند، آنها زماني كه آگاه باشند كتابي در حوزه كودك و نوجوان در سراسر كشور يا بخش‌هايي از آن فروش خوب و مناسبي دارد، عزم خود را جزم مي‌كنند تا كتاب حتي به دست تنها كتابفروش يكي از شهرهاي ايران كه مشتريان كودك بسياري دارد، برسد. اما براستي چه مراحلي بايد طي شود تا پخش‌كننده احساس كند اين اثر مي‌تواند پرفروش شود و در اين زمينه سرمايه‌گذاري كند. تبليغات خوب و موثر ناشر، يكي از اين راهكارهاست كه معمولا از آن غفلت مي‌شود.
كاظم طلايي، مديرمسئول انتشارات طلايي كه 30 سال است در حوزه كودك و نوجوان فعاليت دارد، با بيان اين‌كه انتشار كتاب‌هاي كودك و نوجوان در دو بخش انتشار رمان و داستان و انتشار كتاب‌هاي علمي و آموزشي است، گفت: بسياري از كتاب‌هاي رمان با توجه به مخاطب‌شناسي و گستردگي موضوعات مخاطبان خاص خود را در بازار كتاب‌هاي ايراني پيدا مي‌كنند، اما احساس مي‌شود در روند انتخاب و انتشار كتاب‌هاي علمي نوعي شتاب‌زدگي از سوي ناشران وجود دارد.
وي ادامه داد: با مراجعه به نمايشگاه كتاب و سركشي به چند غرفه سالن كودك و نوجوان با مجموعه‌اي از آثار ترجمه‌اي مواجهيم كه به صورت مجموعه‌اي منتشر شده‌اند و نمي‌توانند اطلاعات و دانش زيادي به مخاطب كودك و نوجوانمان منتقل كنند، متاسفانه ناشران با مشاهده يك تيتر جذاب به ترجمه و انتشار انواع و اقسام كتاب‌هاي خارجي اقدام مي‌كنند، در حالي كه مي‌توانند با كمي تحقيق و تفحص به سراغ آثاري بروند كه علاوه بر مفاهيم ارزشمند، بر بار دانش كودكان ما بيفزايند.
طلايي با بيان اين‌كه نبايد با اين تصور كه انتشار يك كتاب ترجمه به صرفه‌تر است در اين حوزه قدم برداشت، اظهار كرد: هزينه متن و تصويرسازي در آثار تاليفي آنقدر بالا نيست كه يك ناشر بخواهد ابعاد حرفه‌اي و كار اساسي خود را زير پا بگذارد، البته در اين ميان برخي ناشران نيز قانون كپي‌رايت را رعايت مي‌كنند و به همين دليل نمي‌توان گفت فرار از هزينه‌هاي تاليف، ناشران ما را به استفاده از آثار ترجمه‌اي سوق مي‌دهد. طلايي در بخش ديگر سخنان خود از نقش اثرگذار تبليغات در چرخه فروش كتاب‌هاي تاليفي نام برد و افزود: يك كتاب مانند يك فيلم سينمايي است. اگر براي آن خوب تبليغات نشود، كسي براي ديدن آن به سينما نمي‌رود، براي يك كتاب خوب هم اگر تبليغات درست و مناسبي انجام نشود، خريدار به كتابفروشي نمي‌رود و آن اثر براي مدت‌هاي طولاني پشت ويترين خاك مي‌خورد.
وي ادامه داد: اگر ناشر به صورت حرفه‌اي با انتشار كتاب برخورد كند بايد براي تبليغات و اطلاع‌رساني هزينه‌هاي زيادي بپردازد و اين هزينه‌ها را سرمايه‌گذاري براي فروش بيشتر و بهتر كتاب خود بداند نه هزينه‌هايي كه بار اضافي بر گردنش مي‌نهد.
بسياري از كتاب‌هاي خارجي كودك و نوجوان مثل هري‌پاتر كه در سراسر دنيا به چاپ‌هاي چندم رسيده‌اند و همزمان با چاپ در كشور مبدا در ده‌ها كشور ديگر به صورت همزمان چاپ مي‌شود از حربه تبليغات استفاده كرده‌اند. براي خيلي از اين كتاب‌ها پس از پايان مراحل نگارش توسط نويسنده و ناشر تبليغات گسترده شده است، اقدامات و حركت‌هايي كه در كشور ما استقبال زيادي از آن نمي‌شود.
ساره گودرزي / جام‌جم