سيره تفسيری معصومين(ع)، نحوه پاسخگويی ائمه(ع) به سؤالات اصحاب و پرسشگران و اعطای ضابطه و القای قاعده از سوی آنان، نشانگر انحصارشكنی فهم قرآن و تأكيد ائمه معصومين(ع) بر اجتهاد علمی برای دستيابی به تفسير آيات قرآن است.
حجتالاسلام والمسلمين رجبعلی مقيسه، محقق و مدرس حوزه، در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا)، با تأكيد بر اين نكته كه كاملترين و جامعترين فهمها از قرآن، از آن حضرات معصومين(ع) است، عنوان كرد: فهم تمام معانی قرآن در مرحله اول در اختيار شخص خاتم انبيا(ص)، حضرت محمد بن عبدالله(ص)، و در مرحله بعد در اختيار جانشينان معصوم(ع) آن حضرت است.
مقيسه افزود: با وجود اين فهم بسياری از آيات و درك محتوای بخشی از آيات قرآن در اختيار كثيری از افراد هست و از خود آيات قرآن استفاده میشود كه بخشی از مفاهيم قرآنی و مرادات خداوند متعال در قرآن، برای افرادی غير از پيامبر اكرم(ص) و معصومين(ع) نيز قابل دسترسی است.
وی در خصوص رويكرد اهل تسنن در اين زمينه نيز گفت: بالطبع عدم محدوديت در فهم اين بخش از آيات، در مقابل رويكرد اهل سنت نيز مطرح است و بر اين اساس میتوان انحصار فهم برخی از آيات قرآن كريم به پيامبر(ص) و صحابه را رد كرد و به اين امر قائل شد كه بشر عادی نيز میتواند با رعايت اصول محاورات عقلاييه به محتوا و معنای قرآن و مراد خداوند متعال پی ببرد.
مقيسه با اشاره به سيره تفسيری معصومين(ع)، نحوه پاسخگويی ائمه(ع) به سؤالات اصحاب و پرسشگران را نشانگر انحصارشكنی فهم قرآن دانست و بيان كرد: ائمه معصومين(ع) در مواضع متعددی، در پاسخ به سؤالات اصحاب و شاگردان خود، به نحوهای پاسخ دادهاند كه پاسخ آنها در واقع همراه با اعطای ضابطه و القای قاعده برای فهم كلام خداوند بوده است.
انحصار در تفسير درنهايت، منجر به تعطيل كردن عقل و فكر و انديشه میشود و تعطيلی عقل تفكر و محروم كردن بشر است از بخش زيادی از معلومات و دستاوردهای فكری قابل دستيابی با اجتهاد علمی، نه مورد قبول عقلا و نه مورد پذيرش شرع مقدس است
وی با بيان اين كه سيره تفسيری معصومين(ع)، نشانگر تأكيد بر اجتهاد علمی برای دستيابی به تفسير آيات قرآن است، افزود: در واقع معصومين(ع) به گونهای سخن گفتهاند كه خود نحوه سخن گفتن آنها، اين پيام را دارد كه شما هم میتوانيد معنای مراد شده و حكم مورد نظر را از آيات شريفه قرآن استفاده و استظهار كنيد.
مقيسه با ارائه مثالی اضافه كرد: امام معصوم(ع) در بيان حكم وضو برای يكی از اصحاب خود و برای توضيح اين كه در مسح سر، مسح بخشی از سر كافی است، اين نكته را مستفاد از كلمه به كار رفته در حكم وضو تلقی میكنند و میگويند: مسح به بعض از به كار رفتن كلمه «باع» در تعبير «لمكان الباع» مستفاد است.
اين محقق و پژوهشگر توضيح داد: در واقع امام(ع) در اينجا حكمی را به ياری يك استناد عقلی استخراج میكنند و هر كه از ادبيات و قواعد لغوی، عرفی و عقلايی آگاه باشد، میتواند اين نكته را دريابد كه «باع» افاده بعضيت و جزئيت میكند و در نتيجه معنای مورد نظر را كه همان نحوه مسح قسمتی از سر در وضوست، میرساند.
مقيسه با اشاره به موردی ديگر عنوان كرد: اين نكته تنها منحصر به آيات مربوط به احكام يا آيات الاحكام نيست. برای مثال امام(ع) میفرمايند: با گفتن «الحمدلله» تمام نعمتهای خداوند را سپاسگذاری كردهای و از عهده شكر همه نعمتها برآمدهای. در اينجا كسانی كه از قواعد و ضوابط ادبی مطلعند، میتوانند از سِرّ اين سخن آگاه شوند، چرا كه «ال» در واژه «الحمد»، «ال» استغراق جنس است و وقتی اين «ال» داخل بر مصدر كه مدلول آن طبيعت است، میشود، «الحمد» شامل تمام سپاسگذاریها و ستايشها خواهد بود.
وی گفت: بنابراين هم آيات و هم روايات و هم نحوه برخورد و سيره ائمه معصومين(ع)، در ارتباط با تعليم ضوابط و قواعد دسترسی به مفاهيم آيات، گويای اين است كه رأی به انحصار در علم تفسير رويكرد صحيحی به تفسير قرآن نيست.
مقيسه در پايان خاطرنشان كرد: انحصار در تفسير، در نهايت منجر به تعطيل كردن عقل و فكر و انديشه میشود و تعطيلی عقل و تفكر و محروم كردن بشر از بخش زيادی از معلومات و دستاوردهای فكری قابل دستيابی با اجتهاد علمی، نه مورد قبول عقلا و نه مورد پذيرش شرع مقدس است.