پس‌لرزه‌ها دست از سر آذربايجاني‌ها برنمي‌دارد و حتي حالا كه چند روز از زلزله گذشته است گاهي تكان‌هايي ريز و ترسناك زمين زير پايمان به ما مي‌فهماند، خشم طبيعت هنوز كم نشده است و خطر، جان مردم ترسيده‌اي را كه ميان آوارهاي خانه‌هايشان پي پس‌مانده‌هاي غذا يا لباس مي‌گردند، تهديد مي‌كند.
با گذشت چند روز از وقوع حادثه، هنوز جاده تبريز به مناطق زلزله‌زده، بخصوص ورزقان، ترافيكي نسبتا سنگين، اما روان دارد. تعدادي از اين خودروها، مربوط به سازمان هلال احمر است كه غذا و چادر را ميان آواره‌هاي زلزله تقسيم مي‌كند؛ اما بيشتر سرنشينان خودروها يا مردمي هستند كه دلنگران بستگانشان در روستاهاي زلزله زده شده‌اند و با شتاب به هواي خبر گرفتن از آنها به جاده زده‌اند يا نيكوكاراني هستند كه از شهرهاي مختلف كشور، كمك‌هاي غيرنقديشان را براي زلزله‌زده‌ها آورده‌اند و آنها را ميان مردم تقسيم مي‌كنند. هلال احمر و نيكوكارها، حالا مثل دو دست هستند كه زلزله‌زده‌هاي غمگين و گريان را در آغوش گرفته‌اند. هلال احمري‌ها فقط آذري نيستند بيشتر آنها نيروهاي داوطلبي هستند كه از استان‌هاي مختلف كشور چند ساعت پس از حادثه خودشان را به منطقه رسانده‌اند. به‌هر‌روستاي زلزله‌زده‌اي كه مي‌رسيم، هلال احمر پيش از ما در ساعات اوليه زلزله رسيده و اجساد و مصدومان را از زير آوار بيرون كشيده و ميان اهالي چادر توزيع كرده است، با اين حال مواد غذايي كه هلال احمر پخش مي‌كند به همه روستاها نرسيده است؛ اما نيكوكارها اجازه نداده‌اند هموطنانشان گرسنه و تشنه بمانند.
در هر روستا، شماري از مردم، مشغول پخش كردن نان، كنسرو‌هاي غذا، اقلام بهداشتي و مواد شوينده ميان زلزله‌زده‌ها هستند. وسعت فاجعه اما به حدي است كه اين مقدار مواد غذايي هم كافي نيست و گرچه هلال‌احمر در تهران به رسانه‌ها اعلام كرده به اقلام غيرنقدي هموطنان نيازي ندارد، شواهد حكايت از حقيقتي متفاوت با گفته او دارد. زلزله‌زده‌ها علاوه بر غذا به اقلام ديگري هم نياز دارند. علي شهودي، مدير روابط عمومي سازمان هلال احمر آذربايجان شرقي به جام‌جم مي‌گويد: «با گذشت سه روز از زلزله، نيازهاي آواره‌ها تغيير كرده است و آواره‌ها نيازمند مواد شوينده، شامپو، گاز پيك نيك، صابون، اقلام بهداشتي براي زنان و كودكان هستند.»
تاريكي، ترس، سرماي استخوان‌سوز
يكي از روستاهاي ويران شده در مسير تبريز به ورزقان، «چايكندي» است كه ما غروبگاه به آن مي‌رسيم.
هلال احمر چادرهاي امدادي را ميان اهالي توزيع كرده است، اما مردم، چراغ قوه يا فانوسي ندارند به همين دليل چادرها و ساكنان مغموم‌شان در تاريكي ترسناك فرورفته‌اند.گرچه درنيمه تابستانيم، اما آب و هواي آذربايجان شرقي در غروب، پاييزي مي‌شود. باد سردي كه وزيدن گرفته است تن بچه‌هاي پابرهنه و آواره چايكندي را مي‌لرزاند. اهالي چايكندي مي‌گويند با توجه به كوهستاني بودن منطقه، گاهي حتي از اوايل مهر، بارش برف آغاز مي‌شود و آنها نه فقط دلنگران فرزندشان هستند كه هنوز وسايل گرمايشي به دستشان نرسيده است بلكه دلواپسند كه مبادا رمه‌هاي بي‌سرپناه شده‌شان در سرما بميرند.اين فقط حرف اهالي چايكندي نيست؛ مردم «شيخملو» و «چراغلو» و بقيه روستاهاي منطقه هم همين ترس را دارند. از طرف ديگر در برخي روستاها مانند «داغولان سفلي»، هنوز اجساد دام‌ها زير آوار است كه بوي تعفن‌شان منطقه را پر از حشرات موذي كرده و شب‌ها گرگ‌ها را هم به روستا مي‌كشاند و به همين علت اهالي، هر شب بيدار مي‌مانند تا گرگ‌ها به چادرهايشان نزديك نشوند.
از روستايي‌ها ضامن مي‌خواستند
بيشتر خانه‌هاي ويران شده در روستاهاي آذربايجان شرقي براساس مشاهدات ما، خانه‌هاي خشتي و گلي بوده است. روستاي چراغلو از توابع ورزقان يكي از روستاهايي است كه تقريبا با خاك يكسان شده و در آن 9 نفر زير آوار جان باخته‌اند.
يكي از اهالي روستا كه دختر و سه نوه‌اش زير ديوارهاي خشتي خانه‌اش زنده به گور شده‌اند، اشك چشم‌هايش را مي‌گيرد: «ما توان بازپرداخت وام مقاوم‌سازي مسكن روستايي‌ها را نداشتيم. نتوانستيم... وام... بگيريم...».
يكي از اهالي با چهره‌اي برافروخته ميان حرف‌هاي پيرمرد مي‌دود وميگويد: اگر به موقع وام لازم براي بازسازي خانه هاي روستايي داده مي شد شايد خسارت کمتري داشتيم.
چادر به همه نرسيد
توزيع چادر در مناطق زلزله‌زده همچنان ادامه دارد. يكي از نيروهاي هلال احمر كه مايل نيست نامش فاش شود به جام‌جم مي‌گويد: « در همه مناطق چادر توزيع كرديم، اما باز نيازمند چادر هاي بيشتري هستيم.»
او و چند نفر از همراهان داوطلبش تعريف مي‌كنند كه شماري از روستايي‌ها بعد از زلزله اصلي و به دليل بازگشت به خانه‌هايشان و وقوع پس‌لرزه، جانشان را از دست داده‌اند و به همين دليل مردم حتما بايد تا چند شب، بيرون از خانه‌هايشان بخوابند، اما از آنجا كه با كمبود چادر روبه‌رو شده‌اند، گروهي ترجيح مي‌دهند در ويرانه‌هاي پرخطر خانه‌هايشان باقي بمانند.
اين را اهالي روستاي شرف‌آباد كه ديوارهاي خانه‌هايشان شكاف برداشته و چند شبي است در كوچه‌ها مي‌خوابند هم تائيد مي‌كنند.
هرچند كه اين روزها به مردم آذربايجان شرقي سخت مي‌گذرد، اما با تلاش سازمان‌هاي امدادي و مردم مي‌توان نسبت به بهبود وضع در روزهاي آينده اميدوار بود.
آخرين آمار
با پايان يافتن عمليات نجات، انتقال مجروحان به بيمارستان و خروج اجساد از زير آوار در شهرستان‌هاي اهر، ورزقان و هريس در سه روز گذشته، فاجعه حالا ابعاد تازه‌اي از خود را به آذري‌هاي صبور و داغدار نشان مي‌دهد. دو زمين لرزه 6 و 2/6 ريشتري كه عصر روز شنبه فقط با تكان‌هايش اهالي آذربايجان غربي، اردبيل، زنجان وگيلان را وحشت‌زده كرد، در آذربايجان شرقي 306 كشته، بيش از 3000 مجروح و ده‌ها روستاي با خاك يكسان شده برجاي گذاشت كه بر اساس گزارش مركز مديريت حوادث و فوريت‌هاي پزشكي استان آذربايجان‌شرقي، شهرستان هريس با 127 نفر فوتي بيشترين آمار تلفات و خسارت را داشته است و پس از آن شهرستان‌هاي ورزقان با 88 نفر و اهر با 53 نفر فوتي در رتبه‌هاي بعدي قرار دارد. علاوه بر اين، 38 نفر نيز پس از اعزام به بيمارستان‌هاي صحرايي، جان شان را از دست داده‌اند كه هنوز هويت دقيق آنها مشخص نيست.
اما شمار كشته شده‌ها در اين مناطق چه به گواه آمار رسمي 306 نفر باشد و چه بر اساس آمار غيررسمي کمي بيشتر، به هر حال كمتر از شمار متوسط قربانيان زلزله‌هايي با بزرگاي مشابه در نقاط ديگر كشور است.
حبيب‌حسين قلي‌زاده، مدير روابط عمومي مركز مديريت حوادث و فوريت‌هاي پزشكي استان آذربايجان شرقي يكي از امدادگراني است كه هنگام زلزله در درمانگاه ورزقان بوده و يكي از بيماران را روي دوش گرفته و از ساختمان خارج كرده است، درباره علت اين كه كشته شده‌هاي اين زلزله با توجه به بزرگي‌اش به چند هزار نفر نرسيده است، به جام‌جم مي‌گويد: زلزله زماني رخ داد كه بيشتر روستاييان بيرون از خانه‌هايشان، مشغول كشاورزي بودند و به همين دليل حدود 70 درصد كشته شده‌ها، زنان و كودكاني هستند كه در خانه مانده بودند.
اطلاع‌رساني رسانه ملي
صدا و سيما با اطلاع‌رساني گسترده در جلب و هدايت كمك‌هاي مردمي نقشي موثر را ايفا كرده است.
رسانه ملي با پوشش اخبار و اعزام اكيپ‌هاي متعدد توانست ابعاد فاجعه را بخوبي نشان دهد، هرچند در روز اول حادثه به دليل حضور نداشتن برخي مسئولان استاني در محل خدمت و عدم ارائه اطلاعات دقيق از ميزان خسارات و تلفات زلزله آمارها با تاخير اعلام شد، اما تلاش‌هاي گزارشگران اعزامي و حضور چهره‌هاي ملي اعم از ورزشكاران و هنرمندان در برنامه‌هاي مختلف راديويي و تلويزيوني و فراخوان گسترده براي ارسال كمك‌هاي مردمي و اهداي خون موجي از همدردي سراسري را در مقابل زلزله‌زدگان آذربايجاني رقم زد.
بينندگان 90 و كمك 54 ميليون توماني به زلزله‌زدگان
به ابتكار برنامه 90 ورزشي با مشاركت بيش از چهار ميليون و 200 هزار نفر مبلغ 54 ميليون تومان به زلزله‌زدگان كمك شد.مجري برنامه از مردم خواست به منظور كمك به زلزله‌زدگان و همدردي با آنان يك پيامك خالي به شماره اعلامي ارسال كنند. شركت مخابرات هم اعلام كرده بود درآمد حاصل از اين پيامك‌ها را به زلزله‌زدگان اختصاص خواهد داد. از سووي ديگر جمعي از هنرمندان و چهره هاي مشهور تلويزيوني همچون عزت الله انتظامي و پرويز پرستويي نيز آمادگي خود را براي حضور در مناطق زلزله زده و کمک به آسيب ديدگان اعلام کردند.
مريم يوشي‌زاده/ خبرنگار اعزامي جام‌جم