كارشناسان ميگويند تغيير رفتار مصرفي و الگوي اقتصادي زندگي مردم يكي از مولفههاي اقتصاد مقاومتي است كه امكان گذار از سختترين شرايط اقتصادي را فراهم ميسازد.
به گزارش جامجم، رخدادها و حوادث اقتصادي اعم از تورم، كمبود مقطعي كالا، كاهش عرضه، افزايش تقاضا و صف كشيدن براي خريد كالا، همه از مواردي است كه در اقتصاد كشور تازگي ندارد و مردم ايران نمونههاي زيادي از اين دست را مشاهده كردهاند، اما تمام اين پديدهها موقتي و زودگذر بوده و هيچكدام مانند بختك روي اقتصاد ايران نيفتاده است. با اين حال گاهي اوقات اين پديدهها به دليل رفتار اشتباه برخي شهروندان كه ناشي از نااطميناني نسبت به آينده است به يك معضل جدي تبديل ميشود و تا زماني كه اين معضل برطرف شود، هزينه و انرژي زيادي مصروف آن ميشود.
بحراني شدن بازار سكه و ارز در بهمن سال گذشته يا ماجراي صف كشيدنهاي نيمهشب پشت بانكها براي پيش خريد سكه حاصل تصور نادرستي است كه از برخي پديدههاي اقتصادي در مردم ايجاد شده است. گرچه در آن مقطع بانك مركزي توانست با سياستهاي كنترلي از عطش تقاضا بكاهد، اما اين رفتار غلط همچنان در مقاطع مختلف مشاهده ميشود. موضوع گراني مرغ و عطش مردم براي خريد بيشتر اين كالاي پرمصرف نيز از جمله رخدادهاي اقتصادي است كه بيش از يك ماه است تمامي برنامهريزيهاي بازرگاني و تنظيم بازار را تحتالشعاع قرار داده است. در دو سه روز اخير نيز مجددا موجي از تقاضاي غيرواقعي روانه بازار سكه و ارز شده كه همين مساله قيمت اين دو شاخص را به طرزي مصنوعي افزايش داده است.
اما ريشه و علت اين موضوع كجاست؟
چرا وقتي كالايي گران ميشود يا احتمال كمبود عرضه آن وجود دارد، برخي مردم دچار بيم و نگراني شده و به سمت خريد بيشتر آن كالا هجوم ميبرند؟
گروهي از كارشناسان در پاسخ به اين سوال، دلايل مختلفي را عنوان ميكنند و تغيير الگوي مصرف و عادات زندگي را عامل اصلي اين مساله ميدانند.
از سوي ديگر، كارشناسان اقتصادي بر اين باورند كه نظام توزيع در كشور با ضعفهاي اساسي روبهروست و همين ضعفهاي درمان نشده ميتواند عطشي سيراب نشدني براي كالاهاي مختلف ايجاد كند. اين عطش و تمايل شديد به خريد به بروز ناهماهنگي و عدم كنترل بازار منجر ميشود.
كارشناسان معتقدند با تغيير الگوي فرهنگي، ايجاد ثبات و اطمينان خاطر در مردم از طريق آموزش توسط رسانهها، مدارس و دانشگاهها ميتوان براي تغيير الگوي مصرف و عادات غلط اقتصادي خانوارها اهتمام ورزيد و از اين راه نتايج خوبي در مديريت و كنترل اقتصادي به دست آورد.
ايرج نديمي، عضو كميسيون اقتصادي مجلس ميگويد: اشتياق مردم براي خريد بيش از حد يك كالا، ناشي از وجود نوعي بياعتمادي است و عدهاي ميخواهند با ذخيرهسازي كالا، نياز آينده خود را تامين كنند.وي با تاكيد بر اينكه ساماندهي قيمتها و كنترل بازار ميتواند از هجوم مردم براي خريد و افزايش تقاضاي بيرويه جلوگيري كند، ميگويد: با آگاهي دادن و اطلاعرساني درباره ميزان و مدت نگهداري كالاها بويژه مواد غذايي كه داراي مدت محدود مصرف است، ميتوان عطش خريد را كنترل كرد.
نديمي همچنين توجه به مولفههاي ديني و اخلاقي را نيز يادآور شده و تاكيد دارد توجه به مسائل ديني و اين واقعيت كه بروز رفتارهاي غلط اقتصادي از سوي مردم ميتواند به زيان رساندن به ديگري منجر شود، عاملي بازدارنده و راهحل مناسبي براي اصلاح الگوي مصرف خانواده است.
نماينده لاهيجان در مجلس، فرهنگسازي درباره تغيير عادات و رويهها در اقتصاد خانوار را از ضروريترين راهحلهاي اقتصاد مقاومتي دانسته و تاكيد ميكند: با تغيير نگاه مردم و اطمينانبخشي از سوي مسئولان، مردم نيز همراهي لازم را خواهند داشت كه لازمه آن ايجاد اطمينان است.
وي اضافه ميكند: چنانچه مردم اطلاعات كافي داشته باشند كه در يك جنگ نابرابر اقتصادي واقع شدهاند، ايثارگرانه در برابر آن مقاومت خواهند كرد و البته ممكن است عده اندكي نيز سوداگرانه سعي در گرفتن ماهي از آب گلآلود داشته باشند.اين كارشناس اقتصادي معتقد است، تغيير نظام عرضه، پايش و كنترل مكانيزه بازار يك نوع خودكنترلي در فروشندگان و مصرفكنندگان ايجاد خواهد كرد و در مواقع غيرعادي، جامعه با عطش كاذب براي خريد يك كالا و احتكار آن در منازل مواجه نخواهد شد.
وي لازمه ايجاد نظام مكانيزه بازار را وجود يك بانك اطلاعاتي قوي دانسته و ميگويد: زيرساختهاي مناسب اقتصادي بايد براي اين نظام مكانيزه طراحي و اجرا شود.
تغيير سبك زندگي خانوادهها عامل پيشرفت
ابراهيم رزاقي، استاد اقتصاد دانشگاه تهران نيز در گفتوگو با فارس، الگوهاي غلط اقتصاد خانوار ايراني را يكي از عوامل بههمريختن منطق و چارچوب اقتصادي كشور دانست و تاكيد كرد: سبك زندگي ايرانيها به حدي تغيير كرده كه درواقع در حال نابود كردن منافع بلندمدت خود و از بين بردن منافع ملي است.
رزاقي با اشاره به اينكه فرهنگ مصرفگرايي، آرامش خانوادهها را از بين ميبرد، گفت: منافع كشورهاي در حال توسعه بويژه خانوادهها با مصرفگرايي به خطر افتاده و خانوادهها دائم در حال خريد و تقاضا هستند. بر اين اساس خانوادهها دائم در حال كسب و كار و خرج كردن هستند و از زندگي رضايت ندارند.
اين استاد دانشگاه تهران تاكيد دارد: قناعت و برنامهريزي براساس درآمد در خانوادهها ميتواند آرامش را به خانوادهها برگرداند و رويكرد اقتصاد ملي را نيز تغيير دهد.
رزاقي درباره شرايط تحريم و فشارهاي اقتصادي ناشي از آن و تبيين سياستهاي لازم براي شكلگيري اقتصاد مقاومتي معتقد است: براي تغيير سبك زندگي مردم بايد واقعيتهاي تحريم گفته شود، اما نكته اساسي اين است كه براي ايجاد اين تغييرات تا چه اندازه مردم را براي واكنش مناسب در برابر تحريمها آماده كردهايم.
وي يكي از راهكارهاي پيشنهادياش را مصرف كمتر و پسانداز بيشتر براي عبور از دشواريهاي تحريم عنوان و تاكيد ميكند: آلمان و ژاپن پس از جنگ جهاني دوم از جمله كشورهايي بودند كه با پسانداز و كممصرف كردن آرامآرام به كشورهاي بزرگ صنعتي تبديل شدند، ضمن آنكه آنها شرايط مذهبي و اعتقادي مردم ما را نداشتند. مردم از طريق رسانهها و آموزشهاي لازم ميتوانند به برونرفت از شرايط ركود اقتصادي كمك كنند.
ايجاد احساس امنيت و اطمينان، راهحل تغيير الگوي مصرف
علي انتظاري، استاد دانشگاه نيز در گفتوگو با خبرنگار ما درباره ريشههاي عادات غلط مصرفي مردم و راههاي تغيير الگوي مصرفي خانوارها ميگويد: متاسفانه در حال حاضر رويههاي فرهنگي و اقتصادي غلطي در خانوادهها جاي خود را باز كرده كه رفتار مردم را كاناليزه كرده و اين مساله نياز به فعاليتهاي فرهنگي و اجتماعي فراواني دارد تا اصلاح شود.
وي تاكيد ميكند: برنامهريزيهاي اجتماعي و اقتصادي بايد بهگونهاي باشد كه در مردم امنيت توليد كند و مردم تصور كمبود كالا نداشته باشند.
انتظاري همچنين تغيير سيستم توزيع كالا را يكي از ضروريات شرايط سبك زندگي جديد دانسته و ميگويد: با ايجاد سيستم ايمن و مطمئن توزيع كالا ميتوان احساس آرامش و اطمينان در جامعه ايجاد كرد و در صورتي كه چنين سيستمي اجرا شود، مردم با احساس امنيت نهتنها اقتصاد خانوار بلكه اقتصاد ملي را نيز به پيش خواهند برد.
اين استاد جامعهشناسي، آموزش مداوم و تغيير الگوي فرهنگي، فكري و رفتاري خانوادهها را اصليترين راهحل براي حل مساله ميداند و تاكيد ميكند: ضرورت دارد درباره اين موضوع پروژههاي تحقيقاتي و مطالعاتي به دانشگاهها سپرده شود تا كارشناسان، راهحلهاي جامعهشناختي و اقتصادي لازم را به مردم ارائه كنند.
زيبا اسماعيلي / گروه اقتصاد