دبير كارگروه ميراث فرهنگي و گردشگري آذربايجان شرقي گفت: طبق منابع موثق، تا قبل از دوره اختراع تلسكوپ، رصدخانه شهرستان مراغه بزرگ‌ترين و پيشرفته‌ترين رصدخانه جهان بوده است.
به گزارش خبرگزاري فارس از مراغه، تراب محمدي ظهر امروز در بازديد از شهرستان مراغه و سايت تاريخي رصدخانه مراغه اظهار داشت: اهميت اين منطقه به لحاظ تاريخي و علمي به قدري زياد است كه برگزاري ده‌ها همايش و كنفرانس و هم‌انديشي نيز براي بررسي و تحليل اين عظمت كافي نيست.
وي افزود: نام مراغه هميشه با نام يكي از بزرگ‌ترين مراكز پژوهشي نجومي يعني رصدخانه خواجه نصير طوسي همراه است، رصدخانه‌اي كه در زمان پايتختي مراغه توسط هلاكوخان مغول ساخته شده است.
به گفته محمدي و بر‌اساس منابع تاريخي، اين مجموعه كه امروزه فقط آثار كمي از آن باقي مانده است، در سال ۶۵۷ به دستور هلاكو و همت خواجه نصيرالدين طوسي بنا شده است و در ساختمان و تشكيل آن شخصيت‌هايي چون علامه قطب‌الدين فخرالدين مراغي، محي‌الدين مغربي، علي‌بن‌محمود نجم‌الدين الاسـطرلابي و ديگر بزرگان آن روزگار شركت داشته‌اند.
وي افزود: بناي رصـدخانه ۱۵ سال به طول انجاميده است و در اين مدت به امر هلاكو كتاب‌ها و اسباب و آلات علمي و نجومي بسياري در آن جمع شد.
محمدي تصريح كرد: به گواهي تاريخ اين مجموعه تا سال ۷۰۳ هجري يعني تا زمان سلطان محمد خدابنده مشغول به كار و آباد بوده ولي پس از آن بر اثر عوامل متعدد همچون تغيير پايتخت و بي‌توجهي حكام رو به ويراني رفت و در حال حاضر آثاري از بناهاي متعلق به آن باقي مانده است.
به گفته رئيس سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان شرقي تاريخ ويراني اين بناي ارجمند به طور دقيق مشخص نيست ولي در نوشته‌هاي حمدالله مستوفي در سال ۷۲۰ به ويران بودن آن اشاره شده است.
وي گفت: اهميت رصدخانه مراغه نه تنها به دليل اهميت تاريخي بلكه به خاطر علم و دانشي است كه در آن گردهم آمده بود و سال‌ها بر جهان تاثير گذاشت چنان كه اين رصدخانه كتابخانه‌اي با ۴۰۰ هزار جلد كتاب و ابزارهاي اخترشناسي از جمله ذات‌الربع ديواري به شعاع ۴۳۰ سانتيمتر، كره‌هاي ذات‌الحلق، حلقه انقلابي، حلقه اعتدالي و حلقه سموت، زيج ايلخاني كه شهرت جهاني دارد و بسياري آثار و اشياي ديگر را شامل مي‌شده است.
رصدخانه مراغه ۱۶۷ سال پيش از احداث رصدخانه سمرقند ساخته شد و در زمان آباداني يكي از معتبرترين رصدخانه‌هاي جهان بوده است.
در آن زمان به فرمان قوبيلاي قاآن، امپراطور چين و برادر هلاكو خان، كارشناساني براي آموزش و الگو برداري از رصدخانه مراغه به اين شهر آمده و پس از مراجعت به چين رصدخانه‌اي به تقليد از رصدخانه مراغه ساختند.
علاوه بر رصدخانه چين همچنين رصدخانه‌هاي سمرقند، استانبول و هند از روي رصدخانه مراغه ساخته شده‌اند.
رصدخانه مراغه با شماره ۱۶۷۵ در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده و بررسي‌ها و مطالعات بر روي اين بناي ارزشمند همچنان ادامه دارد.