حجتالاسلام سيدرضا مؤدب در نشست «روشها و شاخصهای برداشت صحيح از قرآن» با بررسی اجمالی تفاسير مهمی از علمای شيعه و سنی از قرن دوم تا معاصر، روش روايی را برترين روش برای نگارش تفاسير دانست و تفاسير البرهان و نورالثقلين را دو نمونه آن نام برد.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، نشست «روشها و شاخصهای برداشت صحيح از قرآن» عصر امروز، هشتم مردادماه، به همت نهاد نمايندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها در بخش دانشگاهی بيستمين نمايشگاه بينالمللی قرآن كريم برگزار شد.
حجتالاسلام والمسلمين سيدرضا مؤدب، مسئول انجمن قرآن پژوهی حوزه، در اين نشست در جمع دانشجويان، تمامی مطالب خود را با محوريت يك اينفوگرافی از كتب تفسيری از قرن دوم هجری تا معاصر بيان كرد. اين اينفوگرافی در هفتهنامه حريم امام، شماره 14 به تاريخ چهارشنبه، 4 مرداد 91 به چاپ رسيده است. در اين اينفوگرافی اين امكان مهيا شده است كه تقدم و تأخر كتب مهم تفسيری به خوبی مشخص باشد.
وی بيان كرد: در تاريخ اسلام تاكنون بيش از دو هزار كتاب تفسيری به نگارش درآمده است كه اكثر اين تفاسير توسط اهل سنت نوشته شدهاند. تعدادی از اين دو هزار تفاسير كامل هستند و تعدادی در حد چند جزء هستند كه آنها نيز در جمع اين تفاسير به شمارش درمیآيند. مهمترين اثر تفسيری اهل سنت به زمخشری، قرن چهارم و پنجم تعلق دارد كه به دليل همسايگی وی با خانه خدا طی ساليان متمادی به تفسير جارالله معروف شده است. اما آيا اين مفسر از روشی درست در تفسير استفاده كرده است. بسياری از علماء روش كار او را قبول ندارند.
اين مدرس حوزه افزود: بسياری از مفسران حتی آيات عظام علامه طباطبايی، جوادی آملی و مكارم شيرازی در تفاسير خود در مواردی از تفسير زمخشری استفاده كردهاند و نام بردهاند. پس اگر هم روش تفسيری مفسری مورد قبول نيست، دليلی نخواهد بود برای آنكه هيچگاه نامی از او برده نشود.
حجتالاسلام مؤدب در ادامه اين اينفوگرافی تفاسير به بررسی تفاسير ابوالفتوح رازی و فخررازی پرداخت و بيان كرد: از نظر تاريخی ابوالفتوح مقدم بر فخر رازی است. برخی معتقد بر تأثيرپذيری فخررازی از ابوافتوح هستند. ابوالفتوح از علمای بزرگ شيعه است. و هيچگاه با روش شك و سؤال در تفسيرش پيش نرفته است. زادگاه او شهرری است و مدفنش در جوار حرم محدث بزرگ شيعه عبدالعظيم الحسنی(ع) است.
مسئول انجمن قرآن پژوهی حوزه افزود: فخر و ابوالفتوح هر دو به قرن ششم هجری تعلق دارند اما روش آنها متفاوت بوده است. فخر را امام مشككين ناميدهاند. وی به هر آيهای كه رسيدهاست شكاكانه پيش رفته و حول هر آيه چندين و چند پرسش مطرح كرده است. يكی از نمونههای آن پرسشهايی است كه درباره آيه «إِنَّمَا وَلِیُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ یُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَیُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ» (55/مائده) مطرح كرده است. آيا روش پرسشی فخر رازی كه از اهل تسنن بوده است مناسب است؟ شك خوب گذرگاهی است اما بد توقفگاهی خواهد بود. اگر در شك ماندی و به سراغ تحقيق و پژوهش نرفتی، اين روش بسيار بد است.
حجتالاسلام مؤدب عنوان كرد: مرحوم آيتالله معرفت، معتقد بود كه توفيقات فخر رازی به دليل تفسير مفسر شيعه ابوالفتوح رازی است. لذا برما است كه تفسير ابوالفتوح را بيشتر بشناسيم. بسياری از دانشجويان مطالعات قرآنی، با تفسير فخر رازی آشناتر هستند تا با تفسير ابوالفتوح در حالی كه تفسير ابوالفتوح رازی اولين تفسير به زبان فارسی (فارسی دری) است.
در ادامه اين نشست و در بررسی اين اينفوگرافی، تفسير راغب اصفهانی مطرح شد، مؤدب تصريح كرد: غالباً راغب را به عنوان صاحب لغات میشناسند در حالی كه او تفسير نيز داشته است. بسياری بر شيعه بودن وی تأكيد دارند و حتی به اثبات رساندهاند. روش تفسيری راغب اصفهانی بر روی استفاده از لغات گذاشته است.
وی بيان كرد: راغب اصفهانی در لغتيابی قرآن چه كار كرده است؟ اين پرسش را اينگونه پاسخ میدهيم كه قرآن كريم دارای 6236 آيه است. حدود 72 هزار لغت دارد با حذف تكراریها از اين رقم، اصلش 10 هزار لغت خواهد شد كه ريشه اين لغات از كمتر از دو هزار لغت است. راغب اصفهانی هنرش اين است كه ريشه اصلی لغات را بدون تكرار، به ترتيب الفباء بررسی كرده است.
مؤدب اظهار كرد: راغب اصفهانی هر لغت را با توجه به زمان اولين كاربردش بررسی كرده است. به طور نمونه در بررسی كلمه «اثم» ميگويد كه اثم 40 بار در قرآن كريم تكرار شده است. اثم در اكثر ترجمههای فعلی و گذشته به معنی گناه آمده است. اما آيا واقعا به معنی گناه است؟ راغب اصفهانی اثم را ريشهيابی میكند. عرب زمانی كه شتری را میديد كه به دليل خستگی و يا حركت آرام و يا بيماری از قافله عقب افتاده است، اثم مینامد. «ولا تعاونوا علی الاثم والعدوان واتقوا الله ان الله شديد العقاب» اما چرا خداوند برای انسان از اين تشبيه حيوانی استفاده میكند.
مسئول انجمن قرآن پژوهی حوزه بيان كرد: روش راغب در اين ريشهيابی، روشی دقيق و زيباست. او اثم را گناه انسان میداند كه اين گناهان حركت او را به سوی پروردگار جهانيان كُند میكند.
مؤدب در ادامه اينفوگرافی خود به دو تفسير روايی رسيد، وی تفسير روايی را بهترين تفسير دانست و تفسير عروسی حويزی يعنی نورالثقلين و تفسير سيدهاشم بحرانی با عنوان البرهان فی تفسير القرآن كه هر دو متعلق به قرن 11 هجری است و به زبان عربی نگاشته شده است را نمونهای از بهترين تفاسير روايی دانست و روش تفسيری آنها را ستود.
وی افزود: كل روايات شيعه از تمام 14 معصوم(ع) كه به دست ما رسيده است، حدود 40 هزار تا 50 هزار حديث است. از اين ميزان 14 تا 15 هزار آن يعنی يك سوم آن روايات تفسيری است. حويزی و بحرانی كار بزرگی انجام دادند كه قابل ستودن است؛ اينكه تمامی روايات تفسيری را جمعآوری كردند كه شايد اگر آن جمع نمیكردند به دست ما نمیرسيد. اين دو در ابتدا روايات حول هر آيه را جمعآوری كردند و بعد به دستهبندی آن پرداختند.
اين استاد حوزه ادامه داد: تفسيری روايی ناميده میشود كه شاخصه آن روايات معصومين باشد. يعنی وقتی تفسير را باز كنيد فقط و فقط روايات ببينيد. تفسير الميزان دارای روايات بسياری است اما تفسير روايی ناميده نمیشود چرا كه درآن تفسير عقلی و قرآن به قرآن و حتی عرفانی مشاهده میشود.
حجتالاسلام مودب در پايان بهترين روش را روش روايی ناميد و اظهار كرد: البته اين دو مفسر در جاهايی نيز دچار اشتباه شدهاند؛ در مواردی رواياتی را به غلط دور آيهای جمعكردهاند كه به آن مرتبط نمیشود اما روش آنها بسيار صحيح بوده است. آيتالله معرفت میگويند كه برخی از نكات تفسيری در روايات آمده است كه رهگشا است. چرا روايات تفسيری رهگشا است، مثالی میزنم در آيه شريفه «وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ وَاللّهُ رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ» (بقره/207) روايات زيادی برای تفسير آن آمده است كه اگر اين تفاسير نبود، از كدام لغات آن میتوانستيم منظور آن يعنی ليلةالمبيت پی برد. برخی از مفسران اهل سنت به جای اينكه منظور اين آيه را حضرت علی(ع) بدانند افراد ديگری ناميدهاند.
يادآور میشود، بخش دانشگاهی نمايشگاه بينالمللی قرآن كريم از 26 تير تا 25 مرداد هر روز با دو نشست تخصصی قبل و بعد از افطار پذيرای علاقهمندان است.