اگر مفسران بخواهند مستقلاً به تفسير قرآن بپردازند، خواه ناخواه گمراه خواهند شد و ديگران را نيز گمراه خواهند كرد كه در روايات از اين مفسرانی كه خودشان بدون مراجعه به اهل بيت(ع) به تفسير قرآن می‌پردازند، تعبير به «ضلّوا فاضلّوا» شده است؛ به اين معنا كه لغزيدند و ديگران را به لغزش كشاندند.

حجت‌الاسلام و المسلمين محمد احسانی‌فر، مدرس فقه، اصول و تفسير در حوزه علميه قم و عضو هيئت علمی پژوهشكده دارالحديث، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، ضمن بيان ضرورت‌های توجه به تفسير مأثور، اظهار كرد: قرآن بيانی روشن برای مردم است و همه مردم می‌توانند از اين كتاب بهره‌مند شوند، اما فهم اعماق اين كتاب منحصر به راسخان در علم است.

وی ادامه داد: اساسا وقتی به اين واقعيت توجه پيدا كرديم كه قرآن كتابی نيازمند به تفسير و تبيين است، اين پرسش پيش می‌آيد كه اين تفسير بر چه مبنايی بايد صورت بگيرد. طبق بيان قرآن: «...وَأَنزَلْنَا إِلَیْكَ الذِّكْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ...؛ قرآن را به سوى تو فرود آورديم تا براى مردم آنچه را به سوى ايشان نازل شده است، توضيح دهى» (نحل/44)، قرآن خود را نيازمند تفسير از سوی مبدأ وحی و از سوی رسولی می‌داند كه متصل با مبدأ وحی است تا آنچه نازل شده را برای مردم تبيين و تفسير كند.

اين مدرس حوزه علميه خاطرنشان كرد: در آيات ديگری آمده است كه «...وَتِلْكَ حُدُودُ اللّهِ یُبَیِّنُهَا لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ؛ اينها حدود احكام الهى است كه آن را براى قومى كه مى‌دانند، بيان می‌كند»(بقره/230). پس معلوم است كه قرآن در عين اين‌كه با بيانی نازل شده كه بيانی برای مردم است و فی‌الجمله همه مردم می‌توانند از اين كتاب بهره‌مند شوند، اما اين كتاب اعماق، ژرفا، دقايق، زوايا و ابعادی دارد كه آن را فقط به تعبير قرآن «قومٌ يعلمون» كه در رأس آنها پيامبر اكرم(ص) و اهل بيت(ع) معصوم آن بزرگوار قرار دارد، می‌دانند.

در روايات از مفسرانی كه خودشان بدون مراجعه به اهل بيت(ع) به تفسير قرآن می‌پردازند، تعبير به «ضلّوا فاضلّوا» شده است؛ به اين معنا كه لغزيدند و ديگران را به لغزش كشاندند؛ خودشان گمراه بودند و ديگران را به گمراهی كشاندند

وی با تأكيد بر اين‌كه در آيات قرآن عبارت «یُبَیِّنُهَا لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ» به كرّات تكرار شده است، افزود: ما واقعيت ديگری داريم كه تعبير آن در قرآن اين است كه «...فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ؛ اگر نمی دانيد از پژوهندگان كتاب‌هاى آسمانى بپرسيد.» (انبياء/7) اين كتابی است كه نيازمند به تفسير از سوی كسانی است كه آنها علم به كتاب دارند.

عضو هيئت علمی پژوهشكده دارالحديث ادامه داد: تعابيری نظير «الذين اوتواالعلم» و نظاير آن نشان می‌دهد كه علم كلی به اين كتاب به اشخاص خاص و معدودی تعليم داده شده است و وقتی علم به تمام ابعاد و زوايای كتاب به يك گروه و اشخاص معدود و مشخصی تعليم داده شده و اين كتاب هم نيازمند تفسير هست، لامحاله ما بايد تفسير اين كتاب را از آنها فرابگيريم كه اين مرتبه‌ای از تفسير است.

وی افزود: رتبه ديگر تفسير، تفسيری است كه به اصطلاح، خواص از علماء به اندازه ميزان انسی كه با قرآن دارند و به اندازه‌ تخصصی كه از دانش‌های پيش‌نياز تفسير در اختيار دارند و اندازه پاكی نفس و طهارت وجودی كه دارند، به همان ميزان علم به قرآن پيدا می‌كنند. اما اينها مفسرانی هستند كه اگر بخواهند در تفسير خود نسبت به قرآن از آن گروه نخست كه اساساً كار تبيين قرآن به دوش آنها نهاده شده است، اگر به كلام آنها توجه كنند، قابليت تفسير قرآن را پيدا خواهند كرد.

مدرس حوزه علميه خاطرنشان كرد: اما اگر اين مفسران بخواهند مستقلاً به تفسير قرآن بپردازند، خواه ناخواه گمراه خواهند شد و ديگران را نيز گمراه خواهند كرد كه در روايات از اين مفسرانی كه خودشان بدون مراجعه به اهل بيت(ع) به تفسير قرآن می‌پردازند، تعبير به «ضلّوا فاضلّوا» شده است؛ به اين معنا كه لغزيدند و ديگران را به لغزش كشاندند؛ خودشان گمراه بودند و ديگران را به گمراهی كشاندند.

وی با بيان نتايج بحث خود اظهار كرد: بنابراين اولاً قرآن كتابی است كه نيازمند به تفسير و تبيين است و دوم اين‌كه بخش‌هايی از تفسير قرآن، جز از طريق معصوم قابل تفسير برای مردم نيست و ديگران در معرض لغزش و اشتباه در آن مواضع خواهند بود، پس قرآن بايد از سوی معصومان(ع) تفسير شود.

حجت‌الاسلام احسانی‌فر سومين نتيجه اين بحث را اين‌ مطلب دانست كه مفسران ديگر به اندازه‌ای كه راسخ در علم به قرآن شده‌اند و علم به قرآن پيدا كرده‌اند و انس با قرآن پيدا كرده‌اند، اگر به تفسير اهل بيت(ع) مراجعه كنند كه از جمله شروط لازم و واجب برای تفسير صحيح است، می‌توانند به تفسير صحيحی دست پيدا كنند و در پرتو خود قرآن و در پرتو مراجعه به تفسير مأثور يعنی تفسيری كه از سوی پيامبر اكرم(ص) و اهل بيت(ع) آن بزرگوار عرضه شده است، آنان نيز می‌توانند به تفسير قرآن بپردازند.

وی خاطرنشان كرد: ما قرآن را «تبياناً للناس» می‌دانيم و معظم آيات قرآن، قابل فهم برای تمام مردم است و هر كس به اندازه سطح توانايی و دانش خود می‌تواند از آن بهره بگيرد، اما بهره‌مندی لازم و كافی آيات، طبيعتاً منوط به مراجعه به مفسران است و مفسران هم شامل دو مرتبه هستند كه گروه نخست، معصومين(ع) هستند كه علم به تمام قرآن دارند و ديگر مفسران ميانی هستند كه اگر از طريق مستقيم تفسير و اجتهاد و تفقه در تفسير پيروی كنند ـ كه از جمله شروط لازم برای تفسير از سوی آنان اين است كه به تفسير مأثور مراجعه كنند ـ، در تفسير خود راه مستقيمی را اتخاذ كرده‌ و هدايت می شوند.