جام جم آنلاين: 54 درصد نوجوانان در ايران، بين يك تا سه ساعت در شبانه‌روز، اوقات فراغت دارند. با محاسبه 14 ميليون دانش‌آموز با سرانه دو ساعت اوقات فراغت يعني آموزش و پرورش بايد براي 28 ميليون ساعت نفر روز، برنامه‌ريزي كند.

در وضعيت كنوني اما واقعيت در آموزش و پرورش حكايت از آن دارد كه 70 درصد دانش‌آموزان براي اوقات فراغت خود برنامه خاصي ندارند و شانس بهره‌برداري از امكانات تفريحي و ورزشي را به دليل مشكلات مالي، محدوديت ظرفيت و گران بودن برخي از اين امكانات به طور يكسان ندارند. بلاتكليفي كودكان، نوجوانان و جوانان در تعطيلات تابستان و معاشرت با افرادي به واسطه شرايط خاص محيطي، خانوادگي و... آمادگي و گرايش بيشتري به انجام رفتارهاي پرخطر دارند، زمينه‌ساز تمايل دانش‌آموزان براي مشاركت در رفتارهاي پرخطر مي‌شود و در واقع خشت اول كج گذارده مي‌شود. چنين هشدارهايي است كه بار ديگر اهميت اوقات فراغت را گوشزد مي‌كند.

از همين‌رو، ما تصميم داريم يك برنامه براي پركردن اوقات فراغت شما پيشنهاد كنيم. البته هشدارهايي هم داريم كه بهتر است به آنها توجه كنيد.

فاطمه كباري، جامعه‌شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعي، اوقات فراغت را لحظه‌هايي مي‌داند كه فرد فارغ از كار و مسئوليت آن را بر اساس تمايل شخصي خود تنظيم مي‌كند و برنامه آن در مورد هركس متفاوت است و به سليقه نيازهاي روحي، سن و توان مالي فرد بستگي دارد. او مي‌گويد: «لحظه‌لحظه اوقات فراغت، امروزه از چنان اهميتي برخوردار است كه حتي از آن به مثابه آيينه فرهنگ جامعه ياد مي‌كنند. به اين معني كه چگونگي گذراندن اوقات فراغت افراد يك جامعه تا حد بسياري معرف ويژگي‌هاي فرهنگي و ميزان توسعه‌يافتگي آن جامعه است. بنابراين اگر طرح و نقشه زندگي و كار جوانان با برنامه‌هايي كه براي اوقات فراغت خود تنظيم مي‌كنند، مغايرت داشته يا تفريحات و فعاليت‌هاي فراغتي آنها با هنجارهاي فرهنگي در تضاد باشد، اوقات فراغت به مشكل اجتماعي تبديل خواهد شد.»

به اعتقاد كباري، لحظه‌هاي فراغت براي جوانان هم مي‌تواند سازنده و مفيد باشد و هم مخرب و ويرانگر، به تعبير ديگر نبود هدف و بي‌برنامگي، باعث پيدايش فراغت‌هاي بيمارگونه و انواع انحرافات و بزهكاري‌ها در جامعه مي‌شود.

به گفته او بررسي نحوه گذراندن اوقات فراغت جوانان در سال‌هاي پيش در فصل تابستان نشان مي‌دهد كه در بيشتر مناطق شهري بويژه شهرهاي بزرگ، خيابان‌گردي و رفتن به پارك‌ها و مجموعه‌هاي تفريحي، به عنوان يكي از راه‌هاي گذراندن اوقات فراغت مطرح مي‌شود كه با توجه به ويژگي فعاليت‌هاي فرامحلي اين سيل عظيم از نيروهاي آزادشده متمايل به فعاليت‌هاي جمعي و گروهي، در هر لحظه مي‌توان انتظار داشت كه هيجانات انباشته آنان تخليه‌شده و زمينه بروز هرگونه حادثه يا فعاليت مهار نشدني را فراهم آورد.

كارهايي كه بهتر است انجام ندهيد

پركردن اوقات فراغت يك هنر است كه بايد آن را آموخت. ما از تجربه‌هايي كه در اين زمينه به دست آمده استفاده كرديم و به شما توصيه مي‌كنيم پركردن ساعت‌هاي بيكاري به هر شيوه‌اي صحيح نيست. در اينجا به شما توصيه مي‌كنيم اين كارها را در تابستان كمتر انجام دهيد:

پاساژگردي ممنوع: متأسفانه «پاساژگردي» به عنوان يك پديده امروزي، مورد توجه و استقبال زياد جوانان واقع شده است، به طوري كه بدون نياز به خريد در پاساژها قدم مي‌زنند و ويترين مغازه‌ها را تماشا مي‌كنند. ما به شما اين مورد را توصيه نمي‌كنيم چون ممكن است چيزهايي بخريد كه بعدا متوجه شويد، بيهوده پولتان را خرج كرده‌ايد و از همه مهم‌تر اين كه وقت و انرژي خودتان را هدر مي‌دهيد.

تلويزيون كمتر تماشا كنيم: درست است كه فصل تابستان تلويزيون برنامه‌هاي متنوعي دارد، اما شما نبايد وقت زيادي را جلوي تلويزيون بگذرانيد. تماشاي تلويزيون يكي از كم هزينه‌ترين راه‌هاي گذران اوقات فراغت است ضمن اين‌كه تلويزيون را در همه‌ ساعات شبانه‌روز و در خانه مي‌توان استفاده كرد شايد به همين دليل تلويزيون همچنان يكي از پرطرفدار‌ترين رسانه‌هاي جمعي است.

يك پژوهش در دانشگاه تهران نشان مي‌دهد كه متاسفانه 6/82 درصد دانشجويان روزانه تلويزيون تماشا مي‌كنند و دريافته‌هاي اين پژوهش ذكر شده كه اولين فعاليت فراغتي براي دانشجويان 21 دانشگاه، از 25 دانشگاه بزرگ كشور، تماشاي تلويزيون است و با كسب 2/16 درصد از كل امتيازات در بين 19 فعاليت فراغتي مقام نخست را كسب كرده است.

بازي‌هاي كامپيوتري را كم كنيد: امروز كمتر كسي را مي‌توان پيدا كرد كه بازي‌هاي كامپيوتري و گيم‌نت را تجربه نكرده باشد، اما زياد بازي كردن هم خوب نيست چون هم به چشم شما صدمه مي‌زند و هم بازي‌هاي تخيلي مي‌تواند ذهن شما را درگير كند و اين به گفته روان‌شناسان به شما صدمه مي‌رساند.

زياد نخوابيد؛ خوب نيست: خوابيدن زياد خوب نيست. برخي دانش‌آموزان و دانشجويان تصور مي‌كنند چون 9 ماه سال تحصيلي صبح‌ها زود از خواب بيدار شده‌اند سرتاسر تابستان بايد بخوابند. البته براي برخي هم جاي روز و شب تغيير مي‌كند و صبح‌ها تا ظهر مي‌خوابند و از آن طرف شب‌ها بيدار مي‌مانند كه روان‌شناسان توصيه مي‌كنند اين كار بشدت به سلامت آنها صدمه مي‌زند.

نكته: لحظه‌هاي فراغت براي جوانان هم مي‌تواند سازنده باشد و هم مخرب، نبود هدف و بي‌برنامگي باعث پيدايش فراغت‌هاي بيمارگونه و بزهكاري مي‌شود
كمتر چت كنيد: در دنياي مدرن امروز راه‌هاي ديگري هم براي پركردن اوقات فراغت پيدا شده و آن اين است كه مدت‌ها پاي كامپيوتر بنشينيد و چت كنيد. براساس نتايج گزارش محققان دانشگاه علامه طباطبايي، نمونه‌هاي تحقيقي به دست آمده از چند كافي‌نت مشخص شد كه 71 درصد از جوانان 15 تا 30 سال يك بار چت كردن را امتحان كرده‌اند و 55 درصد از افراد حاضر در چت روم‌ها بين 16 تا 25 سال دارند. اين حقيقت دو سال پيش روشن شده است و مي‌توان گفت كه اين ميزان علاقه‌مندي با گسترش استفاده از اينترنت خانگي و ارزان شدن هزينه استفاده از اينترنت افزايش يافته است. در واقع بايد تصريح كرد كه در شرايط كنوني متأسفانه، در دسترس‌ترين و ارزان‌ترين راه‌حل براي پر كردن اوقات فراغت جوان و نوجوان ايراني، چت كردن است. درباره معايب چت كردن و پيامدهاي آن نيز به اندازه مثنوي هفتادمن كاغذ گفته و نوشته شده است.

اين كار آسيب‌هاي زيادي به شما مي‌رساند و بدانيد كه بسياري از دوستي‌هاي غلط يا كلاهبرداري‌ها توسط همين چت كردن‌ها صورت مي‌گيرد.

كارهايي كه بهتر است انجام دهيد

شنا كنيد: بهتر است يك‌بار هم كه شده لذت شنا كردن در استخرها را تجربه كنيد. اگر امكان اين را داريد كه در كلاس‌هاي آموزشي ثبت نام كنيد فرصت را از دست ندهيد. فردي كه شنا مي‌كند، نه تنها از اين طريق احساس راحتي و نشاط مي‌كند بلكه بر اثر شنا كردن قابليت‌هاي جسماني خود از قبيل استقامت دستگاه گردش خون و تنفس، قدرت، سرعت و انعطاف‌پذيري مفاصل شانه و مچ پا را افزايش مي‌دهد. شنا ورزشي است كه از سن نوزادي تا سن كهنسالي مي‌توان آن را انجام داد و به طور كلي ورزشي است كه هيجان و اضطراب را كاهش داده، عضلات را قوي و محكم و بدن را نرم و انعطاف‌پذير مي‌سازد و باعث مي‌شود كه فرد انرژي بيشتري براي انجام كارهاي روزانه خود كسب كند.

كلاس زبان برويد: آشنايي به يك زبان بويژه زبان انگليسي حتما در آينده براي شما فايده خواهد داشت. خوشبختانه امروز تعداد اين كلاس‌ها افزايش يافته و حتي در كلاس‌هاي تابستاني مساجد و مدارس اين كلاس‌ها برگزار مي‌شود.

كتاب بخوانيد: حتما درس خواندن و امتحانات شما را از هر چه كتاب است خسته كرده اما سعي كنيد فرصت كتاب خواندن در تابستان را از دست ندهيد. حتي رتبه‌هاي برتر كنكور هم توصيه مي‌كنند كه از تابستان براي كنكور شروع كنيد و اين روزها را از دست ندهيد.

بازي‌هاي دسته‌جمعي را فراموش نكنيد: در گذشته تابستان كه مي‌شد بچه‌هاي محل دورهم جمع مي‌شدند و لي‌لي، هفت سنگ و.... بازي مي‌كردند. امروز ديگر اين بازي‌ها جايي بين بچه‌ها ندارند اما شما مي‌توانيد از مادران و پدران خود اين بازي‌ها را ياد بگيريد و در حياط آپارتمان با هم انجام دهيد. حتي خوب است دور هم تئاتر و بازيگري را تجربه كنيد. اين كاري است كه بسياري از كارگردانان و بازيگران بزرگ ما در كودكي تجربه كرده‌اند.

تابستان كجا برويم؟

مسئولان براي برنامه‌ريزي اوقات فراغت به اين موضوع توجه دارند كه برنامه‌هاي اوقات فراغت بايد هم شادي‌آفرين، سرگرم‌كننده و لذتبخش و هم متضمن رشد و كمال انسان باشد. از گذشته تاكنون مراكز محلي با كمترين هزينه برنامه‌هايي را براي كودكان و نوجوانان در نظر مي‌گرفتند كه حتما با آن آشنا هستيد، اما ممكن است كمتر به آن توجه كرده باشيد. ما براي يادآوري اين مراكز را به شما معرفي مي‌كنيم:

كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان: اين كانون هر تابستان برنامه‌هاي زيادي را براي گروه سني 6 تا 14 سال در نظر مي‌گيرد. كافي است به يكي از كانون‌هاي محله خود مراجعه كنيد و با كارت عضويتي كه مي‌گيريد هم كتاب بخوانيد و هم در كلاس‌هاي نقاشي، سفالگري، عروسك‌سازي شركت كنيد.

مساجد محله: اما اگر در محله خود كانون نداريد حتما سري به مسجد نزديك خانه‌تان بزنيد تا از برنامه‌هاي آن در فصل تابستان آگاه شويد. بسيج مساجد برنامه‌هاي خوبي از اردو و سفر تا كلاس‌هاي علمي و تفريحي برگزار مي‌كند كه شما با هزينه كمي مي‌توانيد از آنها استفاده كنيد.

فرهنگسرا: اين مكان‌ها هم در فصل تابستان بيكار نمي‌نشينند و برنامه‌هاي زيادي را براي پر كردن اوقات فراغت جوانان در نظر مي‌گيرند. هرچند اين كلاس‌ها پولي هستند، اما هزينه آنها به مراتب كمتر از كلاس‌هاي خصوصي است. البته قرار است كه شهرداري روزهاي جمعه در بوستان‌ها مراكزي براي تفريح و آموزش نوجوانان به طور رايگان برگزار كند.

مدارس: مدرسه كه تنها محل درس خواندن نيست. تابستان مي‌توانيد سري به كلاس‌هايي كه آموزش و پرورش در پايگاه‌هاي تابستاني براي دانش‌آموزان در نظر مي‌گيرد بزنيد تا در كنار همكلاسي‌هايتان به اردو، كلاس نقاشي، كلاس‌هاي پژوهشي و تحقيقاتي برويد و لذت با هم بودن را تجربه كنيد.

زهرا تالاني ‌/‌ جام‌جم