قرآن خود را «تبيان لكل شیء» معرفی می كند، اين نكته می تواند مبنايی برای تأييد رويكرد تفسير قرآن به قرآن از سوی خود قرآن تلقی شود و با نگاهی به روايات تفسيری منقول از ائمه(ع) متوجه می‌شويم كه اكثريت قريب به اتفاق اين روايات به تفسير قرآن به قرآن اختصاص دارد.

سيدرحيم سادات هاشمی، پژوهشگر مجمع جهانی شيعه‌شناسی، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، با اشاره به رويكردهای تفسيری مورد پذيرش ائمه(ع) عنوان كرد: يكی از عمده‌ترين تلاش‌های ائمه معصومين(ع) مقابله با مكاتب و افرادی بوده كه قرآن را به رأی خويش تفسير می‌كرده و به اين روش دامن می‌زده‌اند.

سادات هاشمی تفسير به رأی را به معنای حمل پيش فرض‌های ذهنی مفسر بر آيات قرآن دانست و گفت: برخی از افراد، رسوبات فكری خود را كه تحت تأثير مذاهب فكری خود در اذهانشان ته‌نشين شده است، در تفسير آيات قرآن به كار می‌گيرند و معنای آيات را به نفع آنچه خود می‌انديشند، مصادره می‌كنند.

وی با بيان اين‌كه نهی از تفسير به رأی از سوی همه ائمه طاهرين(ع) صورت گرفته، افزود: اهل بيت(ع) در مقابله با اين جريان و به منظور جلوگيری از انحراف در تفسير آيات قرآن، آنان را به سمت خود قرآن هدايت كرده و بر تفسير قرآن به قرآن تأكيد كردند؛ چرا كه قرآن خود گفته كه «تبيان لكل شیء» است و اگر قرآن بيانی روشنگر برای همه امور است، پس روشنی آن بيش از هر روشنی ديگری است و به روشنايی ديگری نياز ندارد و اين نكته می تواند مبنايی برای تأييد رويكرد تفسير قرآن به قرآن از سوی خود قرآن تلقی شود.

سادات هاشمی همچنين با تأكيد بر اين‌كه قرآن در همه دوران‌ها و اعصار برای بشر سخن دارد، بيان كرد: امام صادق(ع) در اين زمينه می‌فرمايند: «القرآن يجری كما يجری الشمس و القمر كلما جاء منه شیء وقع؛ قرآن هم‌چون حركت روزمره خورشيد و ماه در طبيعت همواره در جريان است و هيچ‌گاه كهنه نمی‌‌شود و هميشه روشنی‌بخش است.

وی در ادامه اظهار كرد: نه‌ تنها ائمه طاهرين(ع) قرآن را به قرآن تفسير می‌كرده‌اند، بلكه ايشان سخنان خود را نيز به قرآن مستند می‌كرده‌اند؛ هم‌چنان‌كه امام باقر(ع) به اصحاب خود فرمودند: هرگاه من حديثی گفتم دليل آن را از قرآن از من بخواهيد، و اين عبارت شريف نشان‌دهنده اين است كه در قرآن بيان و روشنگری برای هر امری موجود است. اين سخنی است كه ما يقيناً به آن معتقديم، اما در مقام اثبات نياز به پژوهشی گسترده از سوی افراد صاحب انديشه دارد.

پژوهشگر مجمع جهانی شيعه‌شناسی با بيان اين كه اكثر قريب به اتفاق روايات تفسيری منقول از ائمه(ع) به تفسير قرآن به قرآن اختصاص دارد، افزود: ائمه معصومين(ع) همواره بر اين نكته تأكيد كرده‌اند كه «من فسر القرآن برأيه فليتبوء مقعده من النار؛ هر كه قرآن را به رأی خود تفسير كند، جايگاهش را در آتش پيدا می‌كند».

سادات هاشمی در ادامه با ذكر مثالی گفت: شخصی نزد امام معصوم(ع) آمد و از ايشان درباره معنای واژه «صمد» در سوره توحيد سؤال كرد و امام(ع) در پاسخ او آيات «لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ وَلَمْ یَكُن لَّهُ كُفُوًا أَحَدٌ» را قرائت فرمودند. ايشان در واقع ايشان با استفاده از خود آيات قرآن، به معنای واژه «صمد» اشاره كردند يا به تعبير ديگر قرآن را به وسيله خود قرآن تفسير كردند.

وی با اشاره به آيه‌ شريفه «وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا»(حشر/7) عنوان كرد: البته برخی از مسائل در قرآن ذكر نشده است، اما بيان پيامبر گرامی اسلام(ص) و ائمه(ع) در اين زمينه كفايت می‌كند. برای مثال هر چند درباره تعداد ركعات نمازها در قرآن سخنی گفته نشده، اما به دليل اين‌كه پيامبر گرامی(ص) آن را تعيين كرده‌اند، عمل كردن به آنچه ايشان فرموده اند، واجب و ضروری است.

سادات هاشمی همچنين با اشاره به حديث ثقلين خاطرنشان كرد: ما معتقديم ائمه(ع) نه از پيامبر(ص) جدا هستند و نه از قرآن و همگی نوری واحدند، بنابراين هر چند اهل بيت(ع) بسياری از روايات تفسيری را نيز از پيامبر اكرم(ص) نقل كرده‌اند، اما به حكم اين‌كه سخنان ايشان از سخنان نبی اكرم(ص) جدا نيست و دستور خداوند مبنی بر دريافت معارف از ايشان بر سخنان حضرات ائمه(ع) نيز جاری است، آنچه در تفسير قرآن گفته‌اند، چيزی جدای از قرآن نيست.