ولادت و تحصیل

در سپیده دم جمعه، دوازدهم رمضان المبارک سال 1319هجری قمری، در تبریز و خانواده تقوا و فضیلت قدم به عرصه هستی نهاد.

در سه سالگی پدرش، مرحوم آیةاللّه میرزا محسن غروی علیاری، را از دست داد و از آن پس زیر نظر جدّ بزرگوارش، مرحوم آیةاللّه میرزا حسن علیاری، قرار گرفت.

پس از فراگیری مقدمات در مکتب خانه به پیروی از نیاکانش که از پیشگامان دین بودند، به تحصیل علوم دینی پرداخت.

آنگاه وارد محافل علمی شد و به حوزه درسی برخی بزرگان و علما راه یافت.

اساتید وی در حوزه تبریز عبارتند از آیات عظام:

-1میرزا رضی نوروزی، ( از اکابر و فقهای نامدار تبریز)

-2سید محمد حجّت،( مرجع تقلید مشهور)

-3میرزا حسن غروی علیاری، ( جد امجد معظم له) .

 

عزیمت به نجف اشرف

حاج میرزا علی غروی علیاری پس از تکمیل دروس سطح در سال 1341هجری قمری، عازم شهر مقدس نجف اشرف شد و موفق به درک محضر بزرگانی شد که یگانه عصر خود بودند. برخی از آن بزرگان و آیات عظام عبارتند از:

-1آقای ضیاءالدین عراقی،( .) 1361 - 1278

-2 شیخ محمد حسین نائینی غروی، ( .) 1355 - 1282

-3 سید ابوالحسن اصفهانی( .) 1365 - 1284

-4 سید ابوتراب خوانساری( ) 1346 - 1281

-5 سید محمد حجت ( ) 1373 - 1310

-6 میرزا علی آقا ایروانی ( ) 1353 - 1301

-7 حاج سید میرزا آقا اصطهباناتی( ) 1378 - 1297

-8 میرزا اسداللّه زنجانی ( ) 1378 - 1282

-9 میرزا ابوالحسن مشکینی ( ) 1358 - 1305

-10 شیخ اسداللّه رشتی( ) 1354 - 1282

-11 شیخ احمد آشتیانی ( ) - 1300

 

مراحل سیر و سلوک

نزدیک به هفتاد سال سالک راه حقیقت بود، صفای روح و کمال نفسانیش گواه بر این مدعی است. آیةاللّه غروی تکامل در اخلاق و عرفان عملی را مرهون زحمات و هدایت‏های معنوی استاد بزرگوارش، مرحوم حاج میرزا علی قاضی، عارف عظیم الشأن، مفسّر عالیقدر، صاحب کاشفات و کرامات فراوان، می‏دانست. که در آن عصر استاد اخلاق و هادی سالکان و عاشقان سیر و سلوک به شمار می‏آمد.

 

همدرسان معظم له:

برخی از آیات عظام و بزرگانی که با آیةاللّه میرزا علی غروی علیاری همدرس بودند، عبارتند از:

سید عبداللّه شیرازی، سید شهاب الدین مرعشی نجفی، شیخ عبدالحسین غروی تبریزی، میرزا کاظم دینوری، سید محسن حکیم، سید ابوالقاسم خویی و سید جواد خامنه‏ای .

 

بازگشت به وطن

آیةاللّه غروی پس از سالها تحصیل و تفقه به جایگاه رفیع اجتهاد و کسب اجازات علمی - فقهی از بزرگان دست یافت. او در میان مردم بودن و برای مردم تلاش کردن را به اقامت در حوزه علمیه نجف و تشکیل کرسی درس و بحث در حالی که شایستگی آن را داشت، ترجیح داد و به تبریز بازگشت.

آیةاللّه غروی علاوه بر رسیدگی به امور مردم، به توسعه امور فرهنگی اهتمام ورزیده، با تشکیل حوزه درس و بحث به تربیت محصلین علوم اسلامی پرداخت.

 

فضایل اخلاقی

صفات پسندیده آیةاللّه غروی زبانزد خاص و عام بود. تواضع، سعه صدر، مدارا و خوش برخوردی، احترام به کوچک و بزرگ، احساس مسؤولیت، دستگیری از فقرا و محرومان حتی در بدترین شرایط اقتصادی، مواسات با مردم، تحمل مشکلات و رنج‏ها در راه خدا و صبر و بردباری در برابر حوادث ناگوار، تلاش پی گیر و فعالیت خستگی‏ناپذیر، کثر مطالعه و نوشتن و برخورداری از حافظه قوی و ذوق سرشار، علاقه وافر به علم و عمل از جمله صفاتی است که وجود آن بزرگوار جمع شده بود.

درِ خانه‏اش همواره به روی مراجعین باز بود، محفل او مجلس قرآن و حدیث و موعظه بود، کمتر کسی بود که در محضرش بنشیند و شیفته مکارم اخلاق و سجایای حمیده‏اش نشود.

آن بزرگوار، علم را با عمل توأم کرده بود و آن را همواره به عنوان بزرگترین توشه آخرت به مردم توصیه می‏کرد، هر چند خانه‏اش آراستگی نداشت، ولی هر دل شکسته التیام دل خود را از آن خانه می‏جست و هر بال شکسته بی‏پناهی، به آنجا پناه می‏برد.

او در طول زندگانی پربرکتش، قناعت پیشه کرد و از لذایذ زندگی چشم پوشید و خانه و پولی را مالک نشد.

 

عشق وافر به قرآن

حفظ تمامی قرآنی یکی دیگر از ویژگیهای آن مرحوم به شمار می‏رفت و با عنایت به این که ایشان مفسری گرانقدر بود، ارزش این امر روشن‏تر می‏گردد.

او قرآن را با زندگی آمیخته، در سلوک فردی و اجتماعی‏اش آنرا راهبر قرار داده بود. در ماههای مبارک رمضان با سوز دل به تلاوت آن مشغول می‏شد و تا حدود دوازده بار قرآن را ختم می‏کرد.

عشق و علاقه به عبادت، تهجد و دعا رابطه‏ای ناپیدا میان خداوند و بنده‏اش است. شخص موحد و مؤمن در همه حال خدا را عبادت می‏کند و به یاد خداست. او در لحظه لحظه عمر خویش تسبیح‏گوی خدای جهان است، ویژه اگر عالمی مجتهد و فقیهی زاهد باشد که عمری را در عبادت و نیایش گذرانده باشد.

نیایشهای نیمه شب سنّت همیشگی وی بود، شبهای بسیاری را با دعا و نیایش به صبح می‏رساند. چه بسا شبهایی که با هوای سرد زمستانی در کتابخانه‏اش از اول شب تا اذان صبح مشغول راز و نیاز با معبود خود بود و خود به این نکته اشاره می‏کرد که صدای اذان، اعلام وقت نماز صبح را به وی گوشزد می‏کرد. در شبهای خاص مانند، نیمه شعبان، رجب، شب غدیر و شبهای تاسوعا و عاشورا، تا اذان صبح خواب به چشمانش راه نمی‏یافت.

روزهای پنج شنبه برای رفتگان، اساتید، هم دوره‏های تحصیل و علما بزرگ، به نام هر یک، مشغول تلاوت قرآن می‏شد. جمعه‏ها اول صبح به استغاثه برای ظهور امام زمان ( عج) می‏پرداخت، در یک کلام « او انیس دعا و دعا انیس او بود» .

 

 

علاقه ویژه به خاندان رسالت و ولایت

محبت فوق العاده‏اش به خاندان رسالت و اهل بیت عصمت و طهارت (ع) بر کسی پوشیده نیست. خصوصا عشق سرشارش به سیّدالشهداء و شهیدان واقعه کربلا، چنان شوری در او ایجاد می‏کرد که سر از پا نمی‏شناخت، با صدای بلند می‏گریست.

 

شخصیت علمی

در کتاب « زندگانی و شخصیت مرحوم شیخ مرتضی انصاری» می‏خوانیم:

« حفیدش حاج میرزا علی بن میرزا حسن علیاری غروی از شاگردان سیّد ابوالحسن اصفهانی، ولی بیشترین استفاده‏اش از آقا ضیاءالدین عراقی بوده و هم اکنون از اجلّه علما، معروف و مقدس ساکن تبریز و از مردم منزوی و به تدریس و تألیف اشتغال دارد و در سفری که سه سال قبل به اهواز داشتند، گذشته از مراتب علمی، وی را مردی زاهد و با ورع که به مکارم اخلاق آراسته بود، یافتم» .(1)

شیخ محمد رازی از وی به عنوان « یکی از علما اعلام و مؤلفین کرام معاصر شهرستان تبریز» (2) یاد می‏کند، و محمدهادی امینی « عالم فقیه، اصولی متتبع جلیل» می‏داند.(3)

و هدایةاللّه مسترحمی در شرح حال آیةاللّه علیاری در مقدمه کتاب منجزات مریض معظم له می‏نویسد:

« و کان من جملة من هاجر الی اللّه تعالی فی تحصیل هذا المعنی: الفاضل المحقق، و الزاهد المدقق، العلامة الفهّامه، صاحب محامد الخصال، و خصال المحامد، و المترقی فی مدارج الکمال، آیةاللّه العظمی الحاج الشیخ علی الغروی العلیاری مدظله العالی» .(4)

 

خاطرات

آیةاللّه غروی از دقت استادش در مصرف بیت المال اینگونه سخن می‏گوید:

« استاد ما مرحوم آقا سیّد ابراهیم اصطهباناتی، شیرازی بود که بعد از فوت مرحوم اصفهانی، در نجف ریاست تامه به او منتقل شد. در مصرف سهم امام خیلی دقت داشت، خانه‏ای داشت کهنه و مخروبه. هر چند مقلدان وی، اصرار کردند بر تعمیر آن، حاضر نشد. در آن زمان، حدود چهل هزار تومان، شهریه می‏داد، آن هم بالسویه، بدون تفاوت بین عرب و عجم و طلبه‏ای که به درس حاضر می‏شد، یا نمی‏شد. فرزندان طلبه خود را، به همان مقدار سایر طلبه‏ها، شهریه می‏داد. اگر اعتراض می‏کردند که شهریه، کفایت معاش و اجازه منزل ما را نمی‏کند، می‏فرمود: « مال پدرم که نیست، سهم امام است. مردم مرا امین قرار داده‏اند که آن را به طلبه‏های درس خوان و مستحق بدهم. خود من هم، فقط به مقدار معاش، در قبال خدمتی که می‏کنم و درسی که می‏دهم و استفتائاتی که جواب می‏دهم، بر می‏دارم، نه بیشتر» .

آیت اللّه غروی گاه از مرحوم حضرت آیةاللّه سید محمد حجت یاد می‏کرد و می‏گفت:

« در نجف اشرف آیةاللّه آقا سید محمد حجت به بنده لطف خاصی داشتند و اکثرا در مسافرتهای کربلا و کوفه در خدمت ایشان بودم، در یکی از این سفرها به کربلا بنده مشتاق بودم که زودتر به حرم مطهر مشرف و نماز شب را در آن مکان مقدس اقامه نمایم. مرحوم آیةاللّه حجت سلیقه‏شان این بود که صبح‏ها چای خورده، بعد مشرف به حرم می‏شدند. بنده اصرار نمود که آقا زودتر عازم شویم. فرمودند: بنده از آن مقدس نماها نیستم، اگر چای نخورم حضور قلب پیدا نمی‏کنم. بعد از میل چای در حضور مرحوم آقای حجت به حرم حضرت سیدالشهداء مشرف شدیم، حضرت ایشان به زیارت جامع کبیر که از حفظ داشتند مشغول شدند و بعد از اتمام ادعیه و نماز از حرم خارج می‏شوند که بنده چون مشغول ادعیه بودم متوجه نشدم. چون بیرون آمدم، متوجه شدم که آقای حجت در درب بیرونی منتظر من است. همین که چشمش به من افتاد با عصبانیت فرمودند: تو کجا هستی؟ چرا طول در ادعیه می‏دهی؟ کبوتر حرم شدی؟»

آیةاللّه غروی از مرحوم آیةاللّه سید جواد خامنه‏ای ( پدر گرامی مقام معظم رهبری) نیز خاطره‏ای به یاد داشت، او می‏گفت:

« با مرحوم آیةاللّه سید جواد خامنه‏ای هم دوره تحصیل در نجف اشرف بودیم. با هم در محضر درس حضرات آیات آقا سید ابوالحسن اصفهانی و آقا شیخ ضیاء عراقی شرکت می‏کردیم. ایشان سید صحیح نسب و به تمام معنی روحانی بودند. آن مرحوم مظهر متانت، طمأنینه، اخلاص، تواضع، عطوفت، عزت نفس و دیگر مکارم اخلاقی بودند. قبل از عزیمت ایشان به مشهد مقدس در تبریز مقیم و در مسجدی که در چهار راه شهید بهشتی ( مسجد کریم خان) است، اقامه نماز جماعت می‏نمودند. حقیر هر وقت به مشهد مقدس مشرف می‏شدم، با آن مرحوم دید و بازدید می‏شد.»

 

تألیفات

مرحوم حضرت آیةاللّه علیاری از همان زمان که در درس خارج شرکت کرد، به تألیف پرداخت. فهرست آثارش در نُه رشته علمی عبارتند از:

-1فقه: الرهن، الوصیة، الوقف، الرضاع، النکاح، الصلح، الخیارات، الشروط، مسقطات الخیار، الاجاره، القضاء المنجزات المریض، الغصب، الزکوة( تقریرات دروس مرحوم آیةاللّه ضیاءالدین عراقی -ره -) و الصلاة، البیع، الخیارات، ( تقریرات دروس مرحوم آیةاللّه شیخ محمد حسین نائینی) ...

-2کلام: اصول دین و عقاید - رساله فی الرجعة.

-3تفسیر: تفسیر قرآن مجید، رساله مفردات قرآن، حروف تهجی.

-4تاریخ: المهجه فی شرح حال الحجة( عج) - کواکب حسینیه.

-5دعا: شرح دعای کمیل، شرح دعای سمات، شرح دعای صباح، شرح زیارت جامعه کبیره، شرح دعای افتتاح، شرح دعای ابوحمزه ثمالی.

-6حدیث: شرح چهل حدیث از احادیث مشکله - شرح فرمایش حضرت ختمی مرتبت - (ص)شرح فرمایش حضرت امیرالمؤمنین در نهج البلاغه - حل مشکلات الاخبار -.

-7اخلاق: رساله در مواعظ، منهاج الرشاد.

-8رجال: حاشیه بر رجال وحید بهبهانی، تقریرات رجال بحث مرحوم آیةاللّه ابوتراب خوانساری.

-9اصول: تقریرات اصول بحث مرحوم آیةاللّه ضیاءالدین عراقی، الاصول من مباحث الالفاظ تقریرات بحث مرحوم آیةاللّه شیخ محمد حسین نایینی...

 

وفات

سرانجام حضرت آیةاللّه حاج میرزا علی غروی علیاری بعد از یک قرن عمر با برکت در اواخر اسفندماه 1375بعد از ادای فریضه مغرب و عشاء، هنگام نوشتن حاشیه بر کتاب عروةالوثقی آقا سید کاظم یزدی، با بروز سکته مغزی در بیمارستان امام خمینی تبریز بستری گردید و پس از یک ماه و اندی که معالجات پزشکان سودی نبخشید، مرغ روحش در قفس تن آرام نگرفت و عصر روز دوشنبه - دوم اردیبهشت سال - 1376اوائل اذان مغرب به سوی فضای بیکران رضوان الهی پر کشید. با اعلام خبر درگذشت آن عالم جلیل القدر شهر تبریز در ماتم و عزا فرو رفت.

مراسم تشییع پیکر آن فرزانه یگانه روز چهارشنبه از مسجد جامع تبریز با حضور انبوهی از مردم و روحانیت تا مصلای امام خمینی( ره) صورت گرفت و بنا به اصرار فرزندش آیةاللّه جواد علیاری، حضرت آیةاللّه آقا سید ابوالحسن مولانا - از علمای سرشناس تبریز - بر پیکر آن بزرگوار نماز خواند.

پیکر مطهرش جهت دفن در شهر مقدس قم، به تهران انتقال یافت و روز پنج شنبه با شرکت انبوهی از مردم و علمای بزرگوار تهران از مسجد جامع فاطمیه تا بیت فرزند برومندش میرزا جواد علیاری مشایعت شد و عصر روز پنج شنبه با حضور مراجع عالیقدر تقلید، اساتید و روحانیت معظم، از مسجد امام حسن عسکری (ع)تا حرم مطهر تشییع شد.

مراسم نماز در قم به امامت عارف سالک، حضرت آیةاللّه آقا شیخ محمد تقی بهجت، در صحن حرم مطهر بزگرار گردید و بعد از آن پیکر پاک آن عالم وارسته در صحن حرم مقدس حضرت معصومه (س)در کنار یاران سفر کرده خود، آیةاللّه سید مرتضی جزایری، آیةاللّه سید احمد زنجانی، آیةاللّه سید محمد محقق داماد در آرامگاه ابدی قرار گرفت.

 

پی نوشتها:

1- زندگانی و شخصیت مرحوم مرتضی انصاری، ص .154

2- گنجینه دانشمندان، ج 4ص .162

3- معجم رجال الفکر و الادب، ص .89

4- منجزات مریض، ص .