جام جم آنلاين: تنها چند روز ديگر به زمان برگزاري كنكور سراسري در ايران مانده است و بيشتر از يك ميليون و 70 هزار دانش‌آموز ايراني براي ورود به دانشگاه‌هاي كشور با يكديگر رقابت خواهند كرد.
گرچه مطابق آمارهاي سازمان سنجش، از سال 1382 تا امروز، هرساله از تعداد متقاضيان اين آزمون سراسري كاسته شده است و حالا ديگر وضع به جايي رسيده كه مطابق آمارهاي وزارت علوم، بالغ بر 250 هزار ظرفيت خالي در مقطع كارشناسي وجود دارد، اما همچنان تب و تاب كنكور سراسري در ايران و رقابت براي قبول شدن در دانشگاه‌هاي مطرح كشور به قوت خود باقي است.
اما داستان كنكور و مشقات اين ماراتن نفسگير، تنها مختص دانش‌آموزان ايراني نيست در برخي كشورهاي جهان نيز آزمون‌هاي سراسري براي ورود به دانشگاه‌ها برگزار مي‌شود كه از بعد فراگير بودن و تاثيرات اجتماعي، آموزشي و رواني آن، دست كمي از كنكور ما ندارد. علاوه بر كشور ما، در كشورهايي مثل چين، تركيه و ژاپن هم آزمون‌هاي متمركزي براي تحصيل در مقاطع آموزش عالي برگزار مي‌شود كه البته نوع و حتي انگيزه برگزاري كنكور در هر كدام از اين كشورها با يكديگر تفاوت اساسي دارد.
مي‌توان گفت عمدتا در كشورهايي كه تعداد متقاضيان ورود به دانشگاه‌ها يا متقاضيان «رشته محل‌هايي خاص» با ميزان ظرفيت‌هاي آموزش عالي در آن كشور همخواني ندارد يا همچنين تحصيلات عالي براي كسب جايگاه اجتماعي و شغلي در آن جامعه اهميت بسزايي دارد، برگزاري كنكور با تمام چالش‌ها و كژكاركردهايش به شيوه‌اي براي گزينش و فيلترينگ دانش‌آموزان مبدل مي‌شود.
كنكور در پرجمعيت‌ترين كشور جهان
چندي قبل خبري در خصوص وضعيت كنكور در كشور چين منتشر شد كه در آن دانش‌آموزان چيني به كمك سرم‌هاي تقويتي، خود را براي شركت در كنكور سراسري آماده مي‌كردند.اين خبر و عكس‌هاي منتشر شده از يك دبيرستان چيني كه در آن دانش‌آموزان زير سرم‌هاي تقويتي درس مي‌خواندند، بازتاب گسترده‌اي در رسانه‌هاي جهان داشت، به گونه‌اي كه با بالا گرفتن انتقادات نسبت به اين وضعيت ناگوار، مقامات چيني نيز وادار شدند در رابطه با اين موضوع به رسانه‌ها و افكار عمومي پاسخ دهند.
در همين خصوص، رئيس دپارتمان آموزشي دولت چين با ذكر اين موضوع كه دانش‌آموزان با نظارت دولت از داروهاي تقويت كننده استفاده مي‌كنند، سعي در موجه جلوه دادن اين وضعيت داشت و عنوان كرد: دولت چين براي هر دانش‌آموز كنكوري اين كشور، ده يوآن يارانه سرم آمينو اختصاص داده است و هر دانش‌آموزي كه احساس كند موقع درس خواندن، حال و روزش خوب نيست مي‌تواند از مسئولان، تزريق سرم را درخواست كند.
اين مقام چيني يادآوري كرده است: «به خاطر اين‌كه در وقت دانش‌آموزان صرفه‌جويي شود، تصميم گرفته شده تزريق سرم در محل درس‌خواندن انجام شود تا دانش‌آموزان نياز به درمانگاه رفتن نداشته باشند!»
در كشور چين با جمعيتي حدود يك ميليارد و 300 ميليون نفر، آموزش عالي در دانشگاه‌ها از جمله پرطرفدارترين راه‌هايي است كه دانش‌آموزان چيني براي ادامه مسير زندگي خود انتخاب مي‌كنند.
دانش‌آموزان فقير چيني عمدتا به دليل نداشتن سرمايه براي راه‌اندازي يك كسب و كار پردرآمد و همچنين دانش‌آموزان مرفه براي وجهه اجتماعي و امكان اخذ پست‌هاي مديريتي در آينده شغلي‌شان، شانس خود را براي شكستن ديوار كنكور چين كه در زبان محلي به اين آزمون سراسري گائو كائو مي‌گويند، آماده مي‌كنند.
نكته: دولت چين براي هر دانش‌آموز كنكوري 10 يوآن يارانه سرم آمينو اختصاص داده و هر دانش‌آموزي كه احساس كند موقع درس خواندن، حالشخوب نيست مي‌تواند از مدرسه تقاضاي تزريق سرمكند
در حالي كه ظرفيت دانشگاه‌ها براي پذيرش دانش‌آموزان چيني، نزديك به هفت ميليون كرسي دانشگاهي است اما بيش از 9 ميليون نوجوان چيني در سال 2012، خود را براي شركت در كنكور سراسري دانشگاه‌هاي اين كشور آماده مي‌كنند.
در واقع، جمعيتي نزديك به دو ميليون دانش‌آموز چيني، بر باد رفتن آرزوها و تلف شدن يك سال از عمر خود را در پايان اين زورآزمايي دشوار تجربه خواهند كرد و خطر لمس همين تجربه تلخ موجب شده است نوجوانان چيني كه در سنين بسيار حساسي قرار دارند، ترجيح دهند حتي با توسل به دارو و سرم هم كه شده، در صف طويل مردود شده‌هاي كنكور قرار نگيرند.
سنت كنكور در كشور همسايه
علاوه بر ايران و چين كه در آن كنكور ديگر به عنوان يك چالش آموزشي با تاثيرات اجتماعي گسترده درآمده است، در تركيه نيز براي ورود دانش‌آموزان به دانشگاه‌ها، آزمون ورودي سختي برگزار مي‌شود. نظام آموزشي تركيه در ابعاد گوناگوني به نظام آموزشي ايران شباهت دارد به طور مثال، آمار جمعيت تركيه به جمعيت ايران بسيار نزديك است و در تركيه نيز همانند ايران بيش از 14 ميليون دانش‌آموز در مدرسه‌هاي دولتي و خصوصي درس مي‌خوانند.
در اين كشور، هر ساله بيش از دو ميليون دانش‌آموز تركي در كنكور شركت مي‌كنند و با آن كه طي سال‌هاي اخير، مراكز آموزش عالي غيردولتي از رشد فزاينده‌اي برخوردار بوده؛ اما همچنان آمارهاي قبولي در كنكور براي ورود به دانشگاه‌هاي دولتي تركيه حدود 25 درصد كل متقاضيان است.در كنكور تركيه، علاوه بر آزمون هوش و استعداد تحصيلي از دروس رياضي، فيزيك، شيمي، جغرافيا و زيست‌شناسي دوره دبيرستان نيز آزمون تستي گرفته مي‌شود و هر دانش‌آموز تركي در صورت مجاز بودن براي انتخاب رشته مي‌تواند شانس خود را براي قبولي در هر رشته دانشگاهي كه تمايل دارد، بيازمايد. البته براي ورود به دوره تحصيلات تكميلي در تركيه، ديگر كنكور سراسري برگزار نمي‌شود؛ بلكه هر دانشگاه مطابق ضوابط و استانداردهاي آموزشي خود مجاز خواهد بود از بين فارغ‌التحصيلان دانشگاهي، افراد شايسته و مدنظر دانشگاه را انتخاب كند.
شايد جالب باشد بدانيم در ژاپن توسعه يافته نيز هر ساله كنكور متمركز در سراسر اين كشور آسيايي برگزار مي‌شود. مطابق آمارهاي دولت ژاپن، تنها حدود 15 درصد از دانش‌آموزان ژاپني در فاصله بين سال‌هاي 1950 تا 1960 ميلادي در دانشگاه‌هاي اين كشور پذيرفته مي‌شدند؛ اما امروزه به دليل وجود فرصت‌هاي شغلي گسترده در سرزمين آفتاب تابان، كهنسال شدن هرم سني جامعه ژاپن و كاهش متقاضيان ورود به دوره‌هاي آموزش عالي، دانشگاه‌هاي اين كشور نيز داراي ظرفيت‌هاي خالي شده‌اند.
البته وجود كرسي‌هاي خالي در دانشگاه‌هاي ژاپن سبب نشده است كنكور سراسري در اين كشور به طور كامل حذف شود، بلكه هنوز هم رقابت براي ورود به دانشگاه‌هاي مطرح دولتي در بين دانش‌آموزان ژاپني وجود دارد به گونه‌اي كه دانش‌آموزان ژاپني براي ورود به دانشگاه‌هاي دولتي بايد ابتدا حداقل نمرات را در آزمون سراسري كسب كنند و سپس در آزمون اختصاصي دانشگاه مورد نظرشان نيز شركت كنند. از سوي ديگر، آموزشكده‌هاي آموزش عالي غيردولتي در ژاپن ملزم نيستند كه براي پذيرش دانشجويان از كانال كنكور سراسري اقدام كنند؛ بلكه اين مراكز عمدتا از طريق آزمون اختصاصي منتسب به همان مركز دانشگاهي به جذب دانشجويان روي مي‌آورند.
در هر حال نبايد از ياد برد كه ژاپن در فهرست قوي‌ترين اقتصادهاي جهان قرار دارد و هر ساله اين كشور بيش از پنج تريليون دلار توليد ناخالص داخلي دارد؛ شايد به دليل همين ساختار مطلوب صنعتي و شغلي باشد كه قبول شدن يا نشدن در كنكور سراسري در ژاپن، به عنوان فاكتوري تعيين كننده در سرنوشت دانش‌آموزان اين كشور شناخته نمي‌شود.
به بيان ديگر، به دليل رشد روز افزون توليد ملي در ژاپن، تكيه بر فناوري‌هاي علمي در اين كشور، پتانسيل بالاي بازار كار براي جذب نيروي متخصص و اهميت دادن به نيروي انساني به عنوان مهم‌ترين شاخص توسعه، بسترهاي متعددي براي پيشرفت دانش‌آموزان ژاپني مهياست كه مجموع اين شرايط موجب شده است حداقل از خودكشي‌هاي پس از اعلام نتيجه كنكور در اين كشور خبري نباشد.
امين جلالوند / گروه جامعه