خبرگزاري جمهموري اسلامي
انتخابات هشتمين دوره مجلس شوراي اسلامي در ۲۴اسفند ماه جاري برگزار مي شود. اين انتخابات سي و دومين انتخابات مجلس نمايندگان در تاريخ پر فراز و نشيب ملت ايران است.
مجلس، پيش از انقلاب، "مجلس شوراي ملي " خوانده مي‌شد. اين مجلس از بسياري جهات با مجالس پس از انقلاب متفاوت بود. به لحاظ استقلال راي، وسعت ديدگاه، عملكرد و نحوه گزينش از سوي مردم به هيچ وجه نمي‌توان ادوار مجلس پيش و پس از انقلاب را با يكديگر مقايسه كرد. در برخي دوران، به ويژه در اواخر سلطنت پهلوي، مجلس صرفا جنبه نمايشي داشت و انتخابات به صورت تشريفاتي برگزار مي‌شد.از اين رو نمايندگاني كه به مجلس راه مي‌يافتند، به جاي آن كه منتخب ملت و مردم باشند دست نشانده شاه و دربار بودند و منويات آنها را اجرا مي‌كردند.
با اين حال مروري بر دوره هاي پيشين مجلس شوراي ملي به ويژه مجالس اوليه، به خاطر نخستين تجربه تشكيل مجلس و نهاد قانونگذاري درايران بسيار حائز اهميت است.
با پيروزي انقلاب مشروطيت، نخستين مجلس شوراي ملي كه از خواسته هاي اساسي مردم ايران بود در سال ۱۲۸۵ه.ش تشكيل شد.
از پيروزي انقلاب مشروطه در سال ۱۲۸۵ه .ش تا پيروزي انقلاب اسلامي در بهمن ۱۳۵۷ه .ش بيست و چهار دوره مجلس شوراي ملي تشكيل شد.
از اين بيست و چهار دوره ، ۵دوره در زمان سلطنت قاجاريه ( ۱۳۰۴ - ۱۲۸۵ه .ش )، ۷دوره در زمان سلطنت رضا شاه پهلوي ( ۱۳۲۰ - ۱۳۰۴ه .ش ) و ۱۲ دوره در زمان سلطنت محمد رضا شاه ( ۱۳۵۷ - ۱۳۲۰ه .ش ) تشكيل شد كه برگزاري انتخابات در هر يك از اين دوره‌ها ويژگي خاص خود را داشت.
در آغاز سال ۱۳۲۴ه .ق مردم ايران براي اولين بار قدرت استبدادي شاه را محدود كردند، ولي دوسال و نيم بعد با تحولاتي كه پيش آمد،آزادي مطبوعات و احزاب سياسي كه از دستاوردهاي انقلاب مشروطه بود محدود شد.
در انتخابات دوره اول گروهي از مشروطه خواهان نخبه با استفاده از منابع اروپايي به تنظيم پيش نويس قانون انتخابات كمك كردند كه از جمله به " صنيع الدوله" (داماد شاه ) و برادرش "مخبرالسلطنه" ،دو پسر "مشير الدوله" صدر اعظم، يعني "مشيرالملك" (حسن پيرنيا) و "موتمن الملك"(حسين پيرنيا) و "محتشم السلطنه"، ديپلماتي كه سال‌ها در آلمان و هند خدمت كرده بود، مي‌توان اشاره كرد.
مطابق نظامنامه اي كه تنظيم شده بود، انتخابات ، صنفي - طبقاتي بود و طبقات شش گانه شاهزادگان و قاجاريه ، علما و طلاب ، اعيان و اشراف، ملاكين ، فلاحين و اصناف نمايندگان خود را برگزيدند. مجلس در مهرماه ۱۲۸۵ با حضور مظفرالدين شاه گشايش يافت
پر سر و صداترين نمايندگان مجلس،نمايندگان اصناف بودند. سي و دو نماينده اصناف تهران به مجلس راه يافتند. اين نمايندگان از حمايت انجمن مركزي اصناف برخوردار بودند كه هفتاد صنف را در بر مي‌گرفت.
به نوشته برخي مورخان ،"مشهدي محمد باقر بقال" (نماينده بقالان ) و "ابراهيم خياط باشي " (نماينده خياطان )، از مترقي‌ترين اعضاي مجلس به حساب مي‌آمدند. افرادي مانند مشهدي باقر بقال بي‌اندازه دل مشغول توسعه و ترقي كشور بودند و تا پاي جان بر خواست هاي خود در كسب آزادي اصرار ورزيده اند.
مشهدي باقر مي‌گفت :" وظيفه يك وكيل اين است كه از كشته شدن و مردن خوف نداشته باشد، تا اينطور نباشد نمي‌شود به آزادي در اينجا نطق كرد !" در مذاكرات نمايندگان مجلس اول شور وطن پرستي با هوشمندي و صبر و حوصله با درايت و آگاهي آميخته بود.
مجلس اول پس از يك سال و هشت ماه فعاليت ، به دستور "محمد علي شاه" و توسط كلنل "لياخوف " روسي به توپ بسته شد و نمايندگان انقلابي و سرشناس مجلس اغلب دستگير، زنداني ، مقتول و يا تبعيد شدند.
در طول مدت ۱۷سال يعني از ۱۳۲۴تا ۱۳۴۲ه .ق مجلس شوراي ملي فقط ۷سال برقرار بود پس از بمباران مجلس اول تا انتخابات دوم مجلس به مدت ۱۸ماه بسته بود
انتخابات دوره دوم نيز، به موجب نظامنامه انتخابات مصوب ۱۰تير ماه ۱۲۸۸ غير مستقيم و دو درجه اي بود. اين دوره بعد از يك فترت ۱۷ماهه ، يعني پس از فتح تهران به دست مجاهدين ، در آبان ماه ۱۲۸۸گشايش يافت .
از نظر تحصيلات دانشگاهي و مدارك آموزشي مجلس دوم جالب توجه بود. بيست و پنج درصد تحصيلات دانشگاهي و چند نفر دكترا داشتند،پنجاه درصد تحصيل سنتي كرده بودند و ده درصد ديگر هم دبيرستان را تمام كرده بودند.
مجلس دوم پس از اولتيماتوم روسها در مخالفت با اقدامات "شوستر" آمريكايي، در دي ماه ۱۲۹۰به دستور "ناصرالملك قراگوزلو"، نايب السلطنه، تعطيل شد.
انتخابات دوره سوم قانونگذاري مطابق قانون انتخابات مصوب مهرماه ۱۲۹۰در ماههاي مهر و آبان ۱۲۹۳برگزار شد و مجلس پس از سه سال فترت در آذرماه همان سال توسط "احمد شاه" افتتاح شد.
افتتاح مجلس سوم هم زمان با آغاز جنك جهاني اول بود كه پس ازگسترش دامنه حضور نيروهاي روسي و انگليسي در ايران و مهاجرت عده زيادي از نمايندگان مجلس به قم ، اصفهان، كرمانشاه و در نهايت با شكست تلاشهاي دولت موقت "نظام السلطنه مافي " و عزيمت تعدادي از نمايندگان به خاك عثماني، مجلس از اكثريت افتاد و تعطيل شد.
انتخابات دوره هاي چهارم و پنجم مجلس شوراي ملي نسبت به دوره هاي قبل تفاوت كلي داشت زيرا كه هم دامنه ناامني و هرج و مرج سالهاي قبل كاهش يافته بود و هم مردم و دولت مردان تجربه‌هايي كسب كرده بودند كه در امر انتخابات بعدي به كار مي‌آمد. چنانكه اين دو دوره از مجلس عمر قانوني خود را با نشيب و فراز طي كردند.
دوره پنجم مجلس شوراي ملي از ۲۲بهمن ۱۳۰۲تا ۲۲بهمن ۱۳۰۴ادامه داشت.
در زمان سلطنت رضاشاه ۸دوره انتخابات مجلس شوراي ملي (دوره هاي ششم تا سيزدهم ) برگزار شد كه ۷دوره آن در دوره سطلنت وي افتتاح شد و دوره سيزدهم در اوائل سلطنت محمدرضا پهلوي فعاليت خود را آغاز كرد. نحوه برگزاري انتخابات در دوره رضاشاه، نتيجه تحولاتي بود كه در فاصله بين سالهاي ۱۲۹۹تا ۱۳۰۴ه .ش در ايران بوقوع پيوست.
در پي كودتاي سوم اسفند " ، ۱۲۹۹رضاخان ميرپنج " با عنوان "سردار سپه" در صحنه سياسي ايران ظاهر شد.او پس از گذشت زمان كوتاهي از كودتا توانست مسئوليت وزارت جنك را برعهده گيرد و دو سال و نيم بعد عهده دار پست رييس الوزرا شد. وي در اين مدت توانست اهرم هاي قدرت را شناسايي و موقعيت خود را مستحكم كند. راي مجلس پنجم به خلع قاجاريه از سلطنت و تفويض اختيارات حكومت به طور موقت به "رضاخان پهلوي " و پس از آن تغيير موادي از متمم قانون اساسي توسط مجلس موسسان و موروثي كردن سلطنت در خانواده وي موقعيت او رااستحكام بيشتري بخشيد.
رضاشاه، به مرور زمان بر قوه مجريه مسلط شد و از آنجا كه انتخابات مجلس شوراي ملي، توسط قوه مجريه برگزار مي‌شد به اين ترتيب او به آساني مي توانست نخست از طريق وزارت دربار و سپس از طريق وزارت داخله در امور انتخابات مجلس شوراي ملي دخالت كند. همچنان كه عملكرد ۷دوره مجلس شوراي ملي مبين اين امر است.
از ديگر دوره هاي مهم مجلس در پيش از انقلاب ،دوره سيزدهم است كه از ۲۲ آبان ۱۳۲۰تا اول آذر ۱۳۲۲شمسي ادامه داشت. دوره سيزدهم مجلس شوراي ملي با اولين دوره قانونگذاري عصر سوم مشروطيت مقارن است. دوره اي كه با سقوط حكومت خودكامه رضاخان، در نتيجه اشغال ايران به وسيله متفقين در شهريور ۱۳۲۰به پايان رسيد و سلطنت محمدرضا پهلوي آغاز شد.
پس از ۱۵سال مجلس جايگاه قانوني و طبيعي خود را پيدا كرد، قدرت سياسي كه تا آن زمان از طرف دربار غصب شده بود، از حالت تمركز خارج شد و بين نهاد هاي مختلف از جمله مجلس پخش شد. اگرچه نمايندگان در ادوار گذشته جرات كوچكترين انتقاد و اعتراض يا سوال را از وزرا يا نخست وزير نداشتند، ولي در اين دوره پنج كابينه را تغيير دادند. نمايندگان به كابينه نخست وزير راي اعتماد مي‌دادند و نظرات مخالف كم تر از يك ماه شروع و دولت استيضاح مي شد، سپس به سراغ كابينه جديد مي‌رفتند.
در اين دوران نمايندگان هم با توجه به اوضاع جديد كشور سعي كردند، خود را از گذشته متمايز سازند. بسياري از اين افراد كه قبلا در خدمت ديكتاتوري بودند به گروه منتقدان پيوستند و به تدريج مجلس شوراي ملي جايگاه محوري و اساسي خود را بازيافت. جايگاهي كه قانون اساسي به آن داده بود و نقش خود را در تحولات سياسي كشور نشان مي‌داد.
از آنجا كه نمايندگان دوره سيزدهم در آخرين روزهاي حكومت رضاخان انتخاب شده بودند، مردم و مطبوعات خواستار لغو آن بودند كه "محمد علي فروغي " نخست وزير وقت با توسل به قانون اساسي و شرايط خاص كشور،از جمله اشغال ايران به وسيله متفقين، مانع اين كار شد.
از ويژگي هاي اين دوره از تاريخ معاصر،اين است كه داراي پيچيدگي و بحران هاي خاصي است . از يك سو به علت اختناق ۱۵ساله رضا شاه و از هم پاشيده شدن قدرتش آزادي نسبي در كشور برقرار شده بود، زنداني هاي سياسي آزاد شدند، عشاير و ايلات قيام كردند، خالي شدن خزانه ، هرج و مرج ، فرار ارتشيان و ... مشكلاتي بود كه عليه دولت مركزي به وجود آمده بود و از سوي ديگر به علت جنك جهاني دوم و اشغال ايران به وسيله متفقين و دخالت آن ها در امور داخلي مملكت ، قحطي ، گرسنگي ، گراني ، كمبود كالا، سوخت ، ارزاق عمومي ، بيماري هاي مختلف ، مانند تيفوس ، وبا و حصبه كشور را دربرگرفت.
كه همه اين‌ها مشكلات كشور را چند برابر كرد، پيدايش اين اوضاع در عملكرد مجلس هم آثار فراواني برجا گذاشت كه بعضي از اين مشكلات با استيضاح مجلس از دولت ، باعث سقوط دولت‌ها مي‌شد.
همچنين ، آزادي احزاب ، فعاليت هاي سياسي ، آزادي مطبوعات و فراكسيون هاي جديدي كه در مجلس بوجود آمده بودند، از مسائل عمده اين دوره مي‌باشد.
دوره سيزدهم تادوره شانزدهم مجلس براساس اوضاع سياسي بعد از جنك دوره هايي شبيه بهم است امادر دوره شانزدهم مجلس با اتفاق مهمي روبرو مي‌شويم وآن بحث "ملي شدن صنعت نفت "است .
دوره شانزدهم مجلس شوراي ملي از ۲۰بهمن ۱۳۲۸شروع وتا ۲۹بهمن ۱۳۳۰ ادامه داشت .دوره شانزدهم از مهم‌ترين دوره هاي مجلس شوراي ملي است .
انتخابات اين دوره در زمان نخست وزيري ساعد برگزار شد و "دولت ساعد" تمام تلاش خود را براي اعمال نفوذ در آرا و فرستادن نمايندگان موافق تصويب قرارداد "گس - گلشائيان " به مجلس به كار گرفت.
به دنبال اين عمل ساعد، جمعي از مردم تهران به عنوان اعتراض به سوء جريان انتخابات، به رهبري "دكتر مصدق" در دربار تحصن كردند. انتخابات تهران، تجديد شد و با موفقيت اعضاي جبهه ملي خاتمه يافت.
قبل از خاتمه انتخابات تهران ، مجلس گشايش يافت و انتخابات هيات رئيسه صورت گرفت كه در آن "سردار فاخر حكمت " به رياست مجلس برگزيده شد.
در اين دوره "آيت الله كاشاني " كه به لبنان تبعيد شده بود در ميان استقبال با شكوه مردم به تهران بازگشت و با راهنمايي‌ها و سخنراني هاي پرشور وي و تلاش "جبهه ملي"، دكتر "محمد مصدق" و نمايندگان اقليت،در مجلس طرح ملي شدن صنعت نفت به تصويب رسيد.
دوره هفدهم مجلس نيز، يكي از مقاطع حساس تاريخ معاصر ايران را در برمي گيرد،در اين دوره دولت ملي دكتر مصدق با مسائل ومشكلات سنگيني ناشي از تبعات ملي شدن نفت روبرو بود.اين وضعيت اغلب با كارشكني هاي انگليس ها و خيانت هاي حزب توده همراه بود. در نهايت دولت ملي در اثركودتاي آمريكايي - انگليسي ۲۸مرداد سقوط كرد و مقطع جديدي از تاريخ مجلس در ايران آغاز شد.
دوره هفدهم از ۷ارديبهشت ۱۳۳۱شروع وتا ۲۸آبان ۱۳۳۲شمسي ادامه داشت.
نخست وزيري دكتر مصدق ۲۸ماه طول كشيد كه شامل دو دوره مي‌شود، دوره اول از آغاز نخست وزيري او تا ۲۵تير ۱۳۳۱است كه در اين دوره مصدق از مجلس شوراي ملي درخواست كرد كه طي ماده واحده اي اختيارات ۶ماهه به او داده شود و نمايندگان هم تصويب اين اختيارات را مخالف قانون اساسي مي دانستند تا اين كه وي در ۲۵تير در ديدار با شاه خواستار به دست گرفتن وزارت جنك شد، اما با مخالفت شاه مواجه شد و در نتيجه مصدق استعفا داد.
تا اين كه نمايندگان مجلس شوراي ملي به "احمد قوام " سياستمدار كهنه كار راي موافق دادند، اما اين انتصاب با مخالفت آيت الله كاشاني، دكتر مصدق و ملت مواجه شد و در نهايت منجر به قيام ۳۰تير در سال ۱۳۳۱و كنار رفتن قوام و آمدن دوباره مصدق شد
دوره دوم نخست وزيري دكتر مصدق از ۳۰تير ۱۳۳۱تا كودتاي ۲۸مرداد ۱۳۳۲ طول كشيد، كه در اين دوره مجلس اختيارات ۶ماهه به مصدق را تصويب كرد و شاه نيز به ناچار وزارت جنك را به او محول كرد. در اين دوره طرح انحلال مجلس سنا از جانب نمايندگان جبهه ملي مطرح شد و نمايندگان مدت آن را به دو سال كاهش دادند.
با طرح لايحه قانوني انتخابات ازطرف دولت، ميان نمايندگان مجلس شوراي ملي و دولت، اختلافات بيشتر شد و در قضيه تمديد اختيارات دولت از مجلس اختلاف ميان طرفداران مصدق و جناح مخالفين به اوج رسيد. اين اختلافات به خارج از مجلس سرايت كرد سرانجام وي به اين نتيجه رسيد كه مجلس شوراي ملي بايد تعطيل شود.
در اجراي خواست او ۲۷نفر از نمايندگان فراكسيون نهضت ملي و ۲۵نفر از ساير فراكسيون‌ها استعفا كردند، ازاين رو مجلس عملا تعطيل شد.با اين حال حال دكترمصدق براي انحلال قانوني مجلس به آراي عمومي مراجعه كرد وسرانجام انجام مردم در ۱۲و ۱۹مرداد در تهران و شهرستان‌ها به انحلال مجلس راي دادند.
هم زمان كه دكتر مصدق به كار رفراندم و انحلال مجلس مشغول بود و اختلافات داخلي هم به اوج خود رسيده بود، آمريكا و انگليس سرگرم طراحي كودتا عليه دولت ملي مصدق شدند.
پس از كودتا ي ۲۸مرداد، مجلس شوراي ملي، با اختناق وديكتاتوري محمد رضا شاه عملا ماهيت خود رااز دست داد و كاملا جنبه فرمايشي يافت و در واقع از مجلس هفدهم تا مجلس بيست وچهارم، اساسا شركت مردم در انتخابات حالت نمايشي يافت و تا پيروزي انقلاب اسلامي و انحلال مجلس دوره بيست وچهارم، همچنان اين وضعيت ادامه پيدا كرد.