زيارت جامعه كبيره امام هادی(ع) بيان‌گر فضائل انسان كامل و جلوه‌گاه معارف عميق توحيدی و ولايی است و مرحوم مجلسی آن‌ را بهترين زيارت جامعه از نظر متن و سند و فصيح‌ترين و بليغ‌ترين آن‌ها برشمرده است.

به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، علی‌بن محمد هادی(ع) دهمين امام شيعيان در سال 254 هجری قمری به شهادت رسيد؛ مدت امامت ايشان 33 سال و با شش خليفه عباسی (معتصم، واثق، متوكل، منتصر، مستعين و معتز) بوده است. در دوران امام هادی(ع) عظمت خلافت عباسيان، فرو ريخته و برخی از نهضت‌های علويان رو به رشد بودند و ايشان سعی در گسترش فرهنگ دينی از جمله از طريق نشر احاديث و كتابت آن‌ها دارد كه آن حضرت منسوب است.

آثار منسوب به حضرت هادی(ع) را اين‌گونه برشمرده‌اند: «الامالی فی تفسيرالقرآن» كه اين اثر را دو تن از ياران ايشان فراهم كرده‌اند و به املای امام هادی(ع) بوده است و ديگری «الرسالة الرد فی اهل الجبر و التفويض» كه ابن‌شعبه نيز آن‌را نقل كرده است. مجموعه روايات نقل شده از آن حضرت(ع)، به نام «مسند الامام الهادی(ع)» منتشر شده كه بيست تن از راويان ايشان، آن را روايت كرده‌اند؛ راويان آن حضرت(ع) كه تعدادشان را 185 نفر دانسته‌اند، بيش از چهارصد اصل و نسخه روايت كرده‌اند.

امام هادی(ع) در دوران امامت خويش با غلاة نيز مبارزه كرد و در جهت اصلاح افكار آنان در موردآن امام، سخنان و نوشته‌هايی داشته است؛ مثلاً هنگامی كه ابن‌حسكه از ايشان سؤال می‌كند، در مقام پاسخ، افكار وی را پالايش می‌كنند.

بيانات عرشی امام علی‌النقی(ع) در زيارت جامعه كبيره يك دوره امام‌شناسی است و متن اين عبارت‌ها به گونه‌ای است كه صدور آن از غير معصوم(ع) محال است؛ وانگهی مضامين آن با قرآن هماهنگ است و اين، نكته‌ای است كه پژوهشگر را از بحث سندی آن بی‌نياز می‌سازد.

«متوكل» از عالم بزرگ عصر خويش «يعقوب‌بن اسحاق» مشهور به «ابن‌سكيت» خواست كه از امام هادی(ع) سؤالاتی بپرسد تا حضرت(ع) از جواب باز ماند و از مقام و شوكت امام(ع) بكاهد. ابن‌سكيت سؤالی دشوار آماده كرد. در كاخ عباسی انجمن علمی فراهم شد كه در آن، متكلمين، فقها و در رأس آنان متوكل در آن جمع بودند.

ابن‌سكيت از امام هادی(ع) اين سؤال را مطرح كرد: «چرا خداوند معجزات پيامبران را گوناگون قرار داد؟ چرا خدا موسی(ع) را با معجزه عصا و يد بيضاء، عيسی(ع) را با معجزه بهبود بخشيدن به افراد مبتلا به مرض پيسی و نابينا و زنده كردن مردگان و محمد(ص) را با معجزه قرآن و شمشير مبعوث كرد؟».

امام(ع) در پاسخ فرمودند: «خداوند موسی(ع) را با معجزه عصا و يد بيضا، در زمانی مبعوث كرد كه سحر، عنصر غالب جامعه بود؛ بنابراين خداوند با اين معجزه او را برانگيخت تا سحر آنان را مغلوب اعجاز خود كند و آنان را مبهوت و درمانده كند و حجت را به آنان تمام كند و عيسی(ع) را با اعجاز درمان برص و كوری و زنده كردن مردگان به اذن خدا در زمانی فرستاد كه طب و پزشكی در جامعه غالب بود. خداوند پيامبر اسلام(ص) را با قرآن و شمشير در زمانی برانگيخت كه شعر و شمشير بر جامعه مسلط بود، پيامبر(ص) نيز با قرآن تابان و شمشير برّان، شاعران را مبهوت و شمشيركشان را منكوب كرد و حجت حق را برايشان ثابت كرد».

ابن‌سكيت در مقابل جواب امام(ع)، پرسيد: «پس اكنون حجت چيست؟» حضرت امام هادی(ع) فرمود: «عقل، كه دروغ‌پردازِ نسبت به خداوند را می‌شناسد و او را تكذيب می‌كند». ابن‌سكيت اظهار درماندگی و ناتوانی كرد و از ادامه بحث خودداری كرد. «يحيی‌بن اكثم» شروع به توبيخ كردن او كرد و گفت: «ابن‌سكيت را چه به مناظره!».

زيارت‌نامه‌هايی كه تحت عنوان زيارت جامعه ياد شده‌اند، مضامينی‌اند كه به وسيله آن‌ها می‌توان همه ائمه هدی(ع) را زيارت كرد. شايد علت ديگر اين وجه نام‌گذاری، تصوير نسبتاً جامعی است كه در اين زيارت‌ها از ائمه(ع) ارائه شده است. زيارت جامعه، زيارتی است كه آن را شيخ طوسی در «تهذيب» و شيخ صدوق در «من لايحضره الفقيه» نقل كرده‌اند.

مرحوم مجلسی آن را بهترين زيارت جامعه از نظر متن و سند و فصيح‌ترين و بليغ‌ترين آن‌ها برشمرده است. پدر ايشان نيز در «شرح من لايحضره الفقيه» می‌گويد: «اين زيارت، بهترين زيارت و كامل‌ترين آن‌هاست و من همواره در پرتو آن به زيارت ائمه(ع) در اعتاب مقدسه نايل می‌شدم».

زيارت جامعه، بسان سيل از كوهسار وجود هادی امت، حضرت ابوالحسن ثالث، علی‌بن محمدنقی(ع) سرازير شده است و در آن در پوشش بيان فضائل انسان كامل، معارف عميق توحيدی و ولايی، مطرح شده است. امام هادی(ع) در اين زيارت، ائمه اطهار(ع) را با جلوه‌های گوناگون مطرح ساخته تا زائر، آنان را از زوايای مختلف تماشا كرده و الگوی خود قرار دهد.

شخصی به نام «موسی‌بن عبدالله نخعی» به حضرت(ع) عرض كرد: «يابن رسول الله!(ص) مرا به زيارتی با بلاغت كامل آموزش ده كه هرگاه در صدد بودم يكی از شما را زيارت كنم، از آن طريق باشد»؛ آن‌گاه حجت علی الاطلاق خداوند متعال، امام هادی(ع) زيارت شريف جامعه كبيره را بيان فرمودند.

---------------------

*منابع: سيدرضا مؤدب، تاريخ حديث، چاپ نخست؛ شريف قرشی، باقر،‌ تحليلی از زندگانی امام هادی(ع)؛ سيمای ائمه(ع) در شرح زيارت جامعه كبيره، علی نظامی، ج 1؛ مفاتيح‌الجنان، زيارت دوم از زيارت‌های جامعه؛ تبيان و حوزه.