تعریف کیفیت
 قبل از پرداختن به اصل موضوع که همانا ، بحث در زمینه اهمیت کیفیت محصولات تولید شده  از دیدگاه ائمه می¬باشد بایستی تعریفی دقیق از کیفیت ارائه دهیم . در رابطه با کیفیت محصول تعاریف متعدد از سوی افراد مختلف ارائه شده است به طور کلی می توان گفت که کیفیت مجموعه ای از خصوصیات و مشخصات یک کالا یا خدمت است که احتیاجات و رضایت مصرف کننده را تامین می کند.

 کیفیت از دیدگاه ائمه و بزرگان دینی
در زمان پیامبر (ص) و ائمه اطهار تولیدات به صورت امروزی از پیچیدگی ابزار تولید برخوردار نبوده فلذا دقت در کار و اخلاق کار افراد می توانست در کیفیت کالای تولید شده تاثیر داشته باشد . لذا در این قست از مقاله به اهمیت کار کیفی از دیدگاه ائمه اطهار که لازمه کیفیت محصولات تولید شده می باشد می پردازیم:
کُلَ یَومٍ هُوَ فِی شَانٍ ... هر روز وی در کاری است  . سوره الرحمن / 29
نظام هستی با تمام شگفتیها و پیچیدگیها و گستره اش اسرار و رموز فراوانی را با خود حمل می کند و اما در این میان آنچه از کوچکترین ذرات تا بزرگترین و عظیم ترین کرات را به هم متصل می‌سازد، و از آنها یک کل منسجم ، فعال، پویا، زنده و زاینده را به وجود می آورد ، «رمز» و رازی است به نام«کار» . تاریخ اندیشه وکار ، همزمان و همزاد با تاریخ وجود انسان است ، به این معنی که انسان از همان ابتدای وجود فکر می کرده و به خود فرو می رفته ، و برای بقای وجود و تداوم حیات خویش «کارو تلاش» می کرده است . به دیگر سخن اینکه ، انسان بوسیله عقل و اندیشه و کار و تلاش نه تنها توانسته است خود را از سستی و خمودی و نابودی رها ساخته ، بلکه سعی نموده است در سایه این دو گوهر ارزشمند «اندیشه و تلاش» مسیر سلامت و سعادت را برای خود هموار نماید . پیشرفت ها و ترقیات شگفت انگیز جوامع بشری حاصل چیزی جز «اندیشه و تلاش» ابنای بشر نبوده است. صاحبان اندیشه ، پیامبران الهی و متفکران خیرخواه درطی دهها هزار سال هر کدام با افکار ، عقاید ، شیوه تفکرو اخلاق ، صفات و روحیات ویژه ، سعی در تنویر افکار مردمان عصر و زمان خود داشته و در این مسیر با سخنان کوتاه ، سودمند ، دلنشین و در عین حال ژرف و عمیق و نغز و ظریف دیگران را به سوی «کار و تلاش» و رشد و سازندگی تشویق و ترغیب نموده اند . حقیقتاً سخنان بزرگان اندیشه اغلب به لحاظ آرایش لفظ و معنا بهره های فراوان داشته و از زیبایی و جذابیت شگفت انگیزی برخوردار بوده است .
آری ، در طول تاریخ علاوه بر پیامبران و رهبران دینی که همانند طبیبان دوّار ، همیشه و در همه جا به فکر هدایت و تشویق ابنای بشر به سوی خوبیها و باز داشتن آنها از ارتکاب بدیها ، مردان و زنان خردمند ، متفکرو فیلسوفی بوده اند که با افکار خردمندانه و حکمت آمیز و استدلالهای آرام ، پسندیده و منصفانه خود ابنای بشر را به سمت خیر و صلاح و پیشرفت و ترقی و زندگی نیک راهنمایی کنند ، و به عبارت دیگر ، فلاسفه خیرخواه با اندیشه های خود نه تنها به تعبیر و تفسیر جهان ، بلکه به تغییر و بهسازی آن همت گماشته اند . آنان خوشبختی و سعادت را در سایه اندیشه و «تلاش و کوشش» میسر میدانند و در تبیین موضوع برداشتهای خود را از کار و کوشش در قالب سخنان کوتاه بیان داشته اند . براستی کلام بزرگان ، کمال و جمال بیشتر و تاثیر و جذبه ای افزونتر دارد و استفاده از آنها در حکم تزئین سخن آدمی است .( جوادی، 1385 )
در دین مقدس اسلام به کار تاکید فراوانی شده است ولی در این میان آنچه اهمیت ویژه ای از نظر اسلام دارد انجام دادن کار کیفی می باشد در غیر اینصورت این کار امری مردود و ناپسند شمرده می شود و از آن جمله است سخنان و عبارات زیر :
-  امام باقر(ع) مردی را مشاهده کرد که می گفت : خدایا از تو روزی حلال می خواهم . حضرت فرمود: درخواست روزی انبیا نمودی، بگو خدایا : از تو درخواست روزی وسیع و پاک و طیب دارم .
پیامبر فرمود : به دنبال کسب حلال رفتن بر هر زن و مرد واجب است  .
پیامبر فرمود : بدنبال کسب روزی حلال رفتن جهاد شمرده می شود .
پیامبر خدا فرمود : خوشا به حال کسی که محل درآمدش پاکیزه باشد .
پیامبر فرمود : عبادت هفت جزء دارد که با فضیلت ترین و ارزشمند ترین جزء آن پی جویی درآمد حلال است .
پیامبر فرمود : عبادت هفتاد جزء دارد که افضل اجزاء آن طلب حلال است .
معصوم فرمود : عبادت دارای ده جزء است که نه جزء آن در طلب حلال است .
خداوند در قران کریم می فرماید : پس در آن روز کوچکترین ظلم به کسی نمی شود و جز به آنچه عمل کرده اند جزا داده نمی شود .
خداوند در قرآن کریم می فرماید : پس هر کس آرزومند ملاقات پروردگار باشد پس حتماً کار کند کار شایسته ای و هیچ کس را در بندگی با پروردگارش شریک نسازد .
خداوند در قرآن کریم می فرماید: پس هر کس اعمالش نیکو و شایسته باشد و دارای ایمان هم باشد سعی اش ضایع نخواهد شد که ما آن را کاملاً می نویسیم .
امام صادق (ع) می فرماید : امیرمومنان در خانه هیزم کنی و آبیاری و تنظیف می کرد و فاطمه (علیها السلام) آرد و خمیر ساخته و نان می پخت .
امام صادق (ع) فرمود : هر صنعت گری برای کسب و کار خود از سه چیز ناگزیر است : 1- در رشته علمی خود دارای مهارتهای لازم باشد .( طبق استاندارد عمل کند ) 2 - با درستکاری و امانت رفتار کند . 3- جلب توجه و رضایت مراجعه کنندگان و سفارش دهندگان را مد نطر داشته باشد .(ولایی ، 1378 ) دقت در این روایت گرانقدر نشان می دهد که امام خود نیز به کیفیت کالای عرضه شده بسیار توجه می نمودند و رضایت مشتری را در نظر می گرفتند .
چنانچه در کتاب نهج الفصاحه و دیگر کتابهای ارزشمند نیز به اهمیت کار و تلاش و کسب روزی حلال اشاره شده است می توان چنین استنباط کرد که کار بر همه مردم چه زن و چه زن واجب است و همه پیامبران و امامان معصوم و حتی زنان و دختران پاکشان نیز هر کدام به انجام کاری مبادرت می کردند.ما در ذیل به تعدادی از این احادیث ارزشمند اشاره می پردازیم.
خداوند دوست دارد که وقتی یکی از شما کاری میکند آن را کامل کند (نهج الفصاحه صفحه 150).
 هر کار نیکی صدقه است (همان صفحه 455).
 اعتبار کار به سرانجام آن است (همان صفحه 567)
بهترین کارها آن است که دوامش بیشتر باشد (همان صفحه 78).   
هرگز کار نیک را به منظور خود نمایی انجام مده ، و نیز به خاطر شرم آن را ترک مکن (تحف العقول، صفحه 57 ).
ای مردم هر که کم کاری کرد خوار شد (روضه کافی ، جلد 1 ، صفحه 35). 
اعتبار و ارزش مومن بستگی به کار او دارد (غرر الحکم صفحه 29).
پاداش و بهای بهشت «کار صالح» است (غرر الحکم ، حرف ث)
کار بدون شناخت و تخصصی گمراهی است (همان ، حرف الف)
فریب و زیان و خسارت ( وارد کردن ) بر مومن جایز نیست (وسایل شیعه ج 12 ، صفحه 364). (نقل از جوادی، 1385 )

ارزش و اهميت كار
يكى از معيارهاى مهم براى پيشرفت و سعادت جوامع توجه به شكل، نوع و كيفيت كار و فعاليت است. در برخى از جوامع بين اشكال كار يدى و فكرى تمايزاتى وجود داشته است. كارهاى يدى و فيزيكى فاقد ارزش بود و معمولاً اين فعاليت‏ها وكارها به اقشار پايين جامعه واگذار مى‏شد. براى مثال در شهرهاى يونان باستان و در اروپاى قرون وسطى و در جوامع كاستى چنين چيزى وجود داشته است؛ در حالى كه در برخى از جوامع و اديان الهى و آسمانى عموماً به كار و فعاليت و به ويژه كارهاى فيزيكى توجه فراوان مى‏شده است. پيامبران الهى خود بر كار و فعاليت تاكيد داشته و خود به آن مى‏پرداختند.
پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله قبل از بعثت گوسفندچرانى مى‏كرد و با مال و سرمايه‏ىِ خديجه عليهاالسلام تجارت مى‏نمود. حضرت موسى عليه‏السلام نيز گوسفند چرانى مى‏نمود. حضرت ابراهيم عليه‏السلام به كارهاى چوپانى و بنّايى اشتغال داشت و حضرت ادريس عليه‏السلام خيّاط و حضرت نوح عليه‏السلام نجّار بوده است.
در زمينه‏ىِ احترام و بزرگداشت كار و تلاش مفيد و سودمند حضرت رسول صلى‏الله‏عليه‏و‏آله صرفاً به تمجيد و تعريف نپرداخته است. بلكه دستى را مى‏بوسد كه از كار ورم كرده و پينه بسته است و مى‏فرمايد:
اين دستى است كه خدا و پيامبرش آن را دوست دارند.
حضرت محمد صلى‏الله‏عليه‏و‏آله باز مى‏فرمايد:
خداوند بنده‏ىِ باايمان پيشه‏ور را دوست دارد و هيچ‏يك از شما غذايى گواراتر از دسترنج خود نخورده است.
علاوه بر پيامبر اسلام صلى‏الله‏عليه‏و‏آله ائمه‏ىِ اطهار عليهم‏السلام هر كدام به كار و فعاليت مى‏پرداختند. پس از رسول اسلام، اميرالمؤمنين عليه‏السلام از هركس متواضع‏تر بود. در امور خانه به همسر خويش كمك مى‏كرد و شخصاً به كار و تلاش در مزرعه مى‏پرداخت.
با كلنگ زمين را مى‏كند و آن را شيار و آبيارى مى‏كرد و بارهاى هسته‏ىِ خرما را روى شانه مى‏گذاشت و به صحرا مى‏برد و بر زمين مى‏فشاند و اگر يك دانه‏اى از آن بر زمين مى‏افتاد، خم مى‏شد و آن را بر مى‏داشت و  مى‏فرمود: امروز هسته است و فردا خرما (من لا يحضره الفقيه: 3/ 168، حديث 3631؛ مستدرك الوسائل: 13/ 54، حديث 14726- 2).
حضرت على عليه‏السلام در طول عمر خويش علاوه بر رسالت زمامدارى و امامت به كارهاى زراعت و باغبانى مى‏پرداخت و درآمد آن را صرف فقرا و يتيمان و اقشار پايين جامعه مى‏نمود. در مورد اهميت و ارزش كار و تلاش مى‏گويد:
كشيدن سنگ‏هاى گران از قله‏هاى كوه، نزد من از منّت ديگران كشيدن محبوب‏تر است. مردم به من مى‏گويند: كار براى تو عيب است و حال آن كه عيب آن است كه انسان دست سئوال نزد مردم دراز كند (كافى: 5/ 78، حديث 6؛ تحف العقول: 37).
در انديشه و مرام امام على عليه‏السلام كار از تقدّس و احترام خاص برخوردار است؛ به همين رو مقرّر داشت كه برترى بعضى از مردم بر برخى ديگر صرفاً بر اساس كار و فعاليت باشد؛ نه حسب و نسب موروثى و امتيازات قبيله‏اى و عشيره‏اى؛ چنان كه گفت:
«پاداش هركس در قبال هر كارى است كه انجام مى‏دهد».
و در اين‏باره چنان سخت گرفت كه معروف شد، على ياور هر كسى است كه كار مى‏كند و دشمن آن كسى است كه به گدايى مى‏پردازد (بحار الانوار: 53/ 326؛ عدة الداعى: 153).

ارزش كار کیفی و توليد از ديدگاه اسلام
 “كار” در حوزه هاي مختلف مفاهيم متفاوتي دارد. در حوزه اقتصاد نيز براي “كار” تعاريف مختلفي ذكر شده است. كار اقتصادي را از منظر دين، مي توان چنين تعريف كرد: “هر گونه فعاليتي كه براي توليد كالاو خدمات مورد نياز يا بالابردن سطح اقتدار جامعه و رفاه عمومي در چارچوب قوانين و ارزشهاي ديني انجام مي پذيرد”. در فرهنگ قرآن، واژه اي كه براي كار اقتصادي استفاده شده، “استاجر”(قصص/26) ااست. همين گونه است عبارات “ضرب في الارض”(مزمل/20)، “ابتغاء فضل الله”(اسراء/12)، “اعداد قوه”(انفال/60) و به طور ضعيف تر واژه “كلوا”(ملك/15) به معناي امر به مطلق تصرف. واژه هاي عمل، فعل، سعي و كسب گرچه به معناي كار و تلاش است، لكن مرادف با فعاليت اقتصادي نيست و مفهوم عامي دارد.
    كار و فعاليت توليدي، عنصر اساسي در كسب درآمد است. قرآن كريم در آيات فراواني، با يادآوري اينكه خداوند، منابع و امكانات جهان را براي انسان آفريد و آن را رام ايشان ساخته است، با تاكيد بر تصرف در عوامل توليد، آدمي را به آباد كردن زمين و برطرف ساختن نيازهاي معيشتي خود، تشويق فرموده و به گونه هاي مختلف، اهميت آن را نمايان ساخته است.در برخي آيات، هدف از تسخير آسمان و زمين براي انسان، آفرينش شب و روز، فرستادن باد و باران و به حركت درآوردن كشتيها در دريا، جستجوي روزي و طلب از فضل خداوند دانسته شده است.اين آيات آدمي را به كسب روزي با فعاليتهاي توليدي، تشويق مي كند؛ از جمله: “و جعلنا الليل و النهار آيتين فمحونا آيه الليل و جعلنا آيه النهار مبصره لتبتغوا فضلامن ربكم”(اسراء/12.) مصداق بارز “ابتغاء فضل” در اين آيات، به قرينه صدر، ذيل و سياق آن، همان فعاليتهاي توليدي است. از سوي ديگر، تصرف انسان در آسمان و زمين، و بهره مندي از نعمتهاي آن، بدون توليد ابزارهاي لازم شدني نيست، از اين رو تشويق به توليد، ترغيب به فراهم سازي زمينه و ابزار توليد نيز خواهد بود. مطابق آيه “هو انشاكم من الارض و استعمركم فيها”(هود/61)، آباد ساختن زمين خواسته الهي است كه بر دوش انسان نهاده شده است. “اعمار و استعمار زمين” در لغت به معناي واگذاري آن، براي عمران و آبادي است. بنابراين، زمين به صورت آباد و با نعمتهاي آماده براي انسان آفريده نشده است، بلكه اين انسان است كه بايد با كار و تلاش و بهره گيري از امكانات توليد، زمين را آباد نمايدو نيازمنديهايش را برطرف سازد. آياتي نيز كه به فراهم سازي زمينه هاي توليد اشاره دارد، به دلالت التزامي، مطلوبيت كار و توليد و ترغيب به آن را بازگو مي نمايد؛ از جمله: “و لقد مكناكم في الارض و جعلنا لكم فيها معايش قليلاما تشكرون”(اعراف/10.) واژه تمكين در اين آيه به معناي در اختيار گذاردن ابزار و وسايل كار و توانايي دادن است. “معايش” نيز جمع “معيشت” به معني وسايل و نيازمنديهاي زندگي است. بنابراين خداوندعوامل توليد را در اختيار بشر نهاده و به او قدرت تصرف در آن را ارزاني داشته است تا به توليد و تامين خواسته هايش همت گمارد.
 در روايات نيز، به صراحت جايگاه معنوي و والاي كار و فعاليتهاي توليدي، مورد اشاره قرار گرفته است. اين روايات را مي توان به دو دسته تقسيم نمود:
    دسته نخست، رواياتي كه به طور مستقيم به تشويق توليد، بويژه توليد كالاهاي اساسي همچون محصولات كشاورزي پرداخته و با بيان پاداشهاي زياد، به آن رنگ عبادي زده است. براي نمونه پيامبر اسلام (ص) مي فرمايد: “هر مسلماني كه درختي بنشاند يا زراعتي كشت نمايد و انساني يا پرنده اي يا چهارپايي از آن استفاده كند، برايش صدقه (پاداش) دارد”.
    دسته دوم، مجموعه احاديثي است كه بر كار به عنوان عامل كسب روزي حلال و بي نيازي از ديگران تاكيد دارد. پيامبر اكرم (ص) مي فرمايد: :”هر كه از دسترنج حلال خويش بخورد، درهاي بهشت برايش گشوده شود تا از هر يك كه مي خواهد درآيد”. در برخي روايات نيز، انجام كار اقتصادي، در رديف عبادت و جهاد در راه خدا دانسته شده است. از رسول خدا (ص) روايت شده: “عبادت هفتاد جزء دارد و برترين آن، طلب حلال است”. امام كاظم (ع) نيز مي فرمايد: “آنكه در پي كسب روزي حلال براي تامين معاش خود و خانواده برآيد، مانند مجاهد در راه خداست”. امام صادق (ع) از ياران خود درباره وضعيت معيشتي فردي سوال نمود. گفتند: به عبادت مي پردازد و معاش او را برادرش تامين مي كند. حضرت فرمود: “به خدا سوگند، آنكه معاش او را تامين مي كند از او عابدتر است.”
    در مكتب اسلام، بيكاري اختياري و دست نياز به سوي ديگران دراز كردن، امري ناپسند شمرده شده است. به همان ميزان كه دين به مومن داراي شغل حلال احترام مي گذارد، از فرد بيكار ابراز انزجار مي كند. امام صادق (ع) مي فرمايد: “خداوند متعال زياد خوابيدن و بيكاري را دشمن مي دارد. سستي و كاهلي دشمن كار و تلاش است. ائمه معصومين (ع) از دعا جهت طلب روزي براي فردي كه به خاطر سستي و تنبلي كار نمي كرد، خودداري مي كردند و مي فرمودند: “دعاي چنين كسي مستجاب نمي شود”. علابن كامل نزد امام صادق (ع) رفت و از حضرت درخواست دعا كرد تا خداوند رزق او را بدون زحمت عطا كند. حضرت فرمود: “براي تو دعا نمي كنم، همان گونه كه خداوند دستور داده (با كار و تلاش) طلب روزي كن.” در روايت ديگري آمده: وقتي به امام صادق (ع) گفتند: عمر بن مسلم تجارت را رها كرده و مشغول دعا و عبادت است، فرمود: “واي بر او، آيا نمي داند دعاي كسي كه طلب روزي را ترك كند، مستجاب نمي شود. گروهي از ياران رسول خدا وقتي آيه “و من يتق الله يجعل له مخرجا و يرزقه من حيث لايحتسب”(طلاق/3) نازل شد، در خانه ها ماندند و به عبادت پرداختند و گفتند روزي ما تامين شده است. وقتي ماجرا براي پيامبر نقل شد، فرمودند: هر كس چنين كند، دعاي او مستجاب نمي شود. بر شما باد طلب روزي و كوشش در كسب آن”.

کار از دیدگاه بزرگان
در مجلۀ «بهداشت رواني» پاستور دانشمند معروف گفته است:
بهداشت رواني انسان در لابراتوار و كتابخانه است. مقصودش اين است كه بهداشت رواني انسان به كار بستگي دارد و انسان بيكار، خود به خود بيمار مي شود. در همان مجله از ولتر نقل شده:
هر وقت احساس مي كنم كه درد و رنج بيماري مي خواهد مرا از پاي درآورد، به كار پناه مي برم. كار بهترين درمان دردهاي دروني من است.
در همان كتاب اخلاق از ساموئل اسمايلز نوشته شده :بعد از ديانت ، مدرسهاي براي تربيت انسان بهتر از مدرسۀ كار ساخته نشده است.
و از بنيامين فرانكلين نقل كرده  كه: عروس زندگي «كار» نام دارد. اگر شما بخواهيد داماد اين عروس بشويد (يعني شوهر اين عروس بشويد) فرزند شما «سعادت» نام خواهد داشت.
پاسكال گفته است: مصدر كليۀ مفاسد فكري و اخلاقي ، بيكاري است. هر كشوري كه بخواهد اين عيب بزرگ اجتماعي را رفع كند، بايد مردم را به كار وادارد تا آن آرامش عميق روحي كه عدۀ معدودي از آن آگاهند در عرصۀ وجود افراد برقرار شود.
و سقراط گفته است: كار، سرمايۀ سعادت و نيكبختي است (استاد مطهری، 1367) .
 
گردآورنده:
ميكاييل اسكندري
معاون فرهنگي آموزشي و پژوهشي اداره كل تبليغات اسلامي آذربايجان‌شرقي