نقالي هنري جذاب و برآمده از شاهنامه است
جايگاه فردوسي در جان و دل ايرانيان
جام جم آنلاين: فردوسي در همه ادوار تاريخي و حكومتهاي پادشاهي ايران از سامانيان به بعد مورد احترام و اعزاز بوده و شاهنامهاش به زيباترين و دلانگيزترين خطاطيها و تذهيبها و تجليدها و تصحيفها نگاشته شده و مورد مطالعه و استفاده قرار گرفته.امتياز فردوسي بر ديگر شاعران ايرانزمين وجه فارسيگرايي و سرهپردازي اوست. او نماينده راستين زبان و ادب پارسي است. طبعا هرگونه اداي احترام به او در سراسر جهان مساوي با ارجگزاري به زبان و فرهنگ ايراني و فارسي است.
حتي حكمرانان بيفرهنگ مغول پس از مدتي كوتاه و بعد از آشنايي با زبان و خط فارسي، شاهنامههاي نفيس و فاخري تهيه كردند مثل شاهنامه معروف بايسنقري كه خوشبختانه بارها تجديد طبع شده و اينك اگر به كتابخانههاي بزرگ جهان يا به فهرست كتابهاي خطي آنها مراجعه شود نسخ متعدد و بسيار ارزشمندي از شاهنامه ديده خواهد شد.
سال 1313 شمسي باتوجه به اينكه بنا به نظر مورخين و فردوسيشناسان تولد او بين سالهاي 313 تا 319 بوده سال313 را اصح احتمالات دانسته و بر همين مبنا جشن بزرگ هزاره تولد فردوسي در طوس و تهران با حضور بزرگترين دانشمندان، اديبان، فردوسيشناسان و شاهنامهپژوهان جليلالقدر خارجي و داخلي با احترام و شكوه برگزار شد.
محمدعلي فروغي، سيد حسن تقيزاده، علياصغر حكمت، محمدتقي بهار، علياكبر سياسي، احمد بهمنيار كرماني، بديعالزمان فروزانفر، عباس اقبال آشتياني، رضازاده شفق، حبيب يغمايي، ابراهيم پورداود، مجتبي مينوي، عبدالحسين هژير و ... از اديبان ايراني و يان ريپكا، هانري ماسه فرانسوي، برتلس و پروفسور مار روس، هرتسفلد آلماني از مستشرقان و ايرانشناسان و فردوسيپژوهان مغربزمين و نيز درينك واتر شاعر مشهور انگليسي (كه شعري از خود به زبان انگليسي در ستايش فردوسي خواند) و دين شاه ايراني (معلم زبان پهلوي صادق هدايت) از پارسيان دانشمند هندي، جميل صديقي الزهاوي شاعر كرد عراقي، استاد عبدالوهاب العزام اديب مصري، خواجه عبدالحميد عرفاني پاكستاني و ... از ادباي شرقي در اين جشن شركت كرده و منظومه و خطابههاي ارزشمندي ارائه نمودند.
محمدتقي بهار كتاب «حيات فردوسي» خود را كه سال 1312 ش. يعني در آخرين سال تبعيد خود به اصفهان نوشته و به طبع رسانده بود در اين جشن به حاضران عرضه كرده و چكامه غراي فاخر بيبديل خود يعني «آفرين فردوسي» را قرائت نمود.
مجتبي مينوي در همين كنگره به همراه علياصغر گرمسيري يكي از نمايشنامههاي برگرفته از شاهنامه يعني «رستم و سهراب» را بخوبي اجرا كرده و روي صحنه آورد.
قبل از تشكيل اين كنگره، وزارت كشور به شهرداري تهران دستور داد يك خيابان آبرومند و عريض در تهران به نام فردوسي نامگذاري شود. خيابان علاءالدوله سابق كه از ميدان توپخانه تا ميدان فردوسي فعلي ادامه داشت به نام «فردوسي» نامگذاري شد.
مجسمه نشستهاي از آن شاعر بزرگ نيز، كه در هندوستان تهيه شده و توسط پارسيان هند به ايران تقديم شده بود در ميدان فردوسي نصب گرديد كه چند سال بعد با مجسمه ايستاده گوياتر و آبرومندتري كه مرحوم ابوالحسن صديقي مجسمهساز توانا و مشهور به همين مناسبت از فردوسي ساخته بود تعويض شد و تنديس قبلي اينك سالهاست كه روبهروي در ورودي دانشكده ادبيات دانشگاه تهران نصب شده و اشعاري از فردوسي نيز كه روي پايه آن حك شده با خطي خوش و خوانا هر روز در معرض ديد دانشجويان و استادان و مراجعان ديگر قرار دارد.
امتياز فردوسي بر ديگر شاعران ايرانزمين وجه فارسيگرايي و سرهپردازي اوست. او نماينده راستين زبان و ادب پارسي است.
طبعا هرگونه اداي احترام به او در سراسر جهان مساوي با ارجگزاري به زبان و فرهنگ ايراني و فارسي است.
جشن هزاره ديگري هم با تقويم و محاسبه ديگر سال1369 براي فردوسي چند سال بعد برگزار شد كه آن هم تلاشي پسنديده بود براي تكريم و احترام اين شخصيت والاي تكرارنشدني و كوشش براي نماياندن گوشههايي از زندگي وسيعتر و انديشه گرانبار او.
در اين گردهمايي هم گروه پرشماري از اديبان، شاعران، فردوسيپژوهان و شاهنامهشناسان ايراني و خارجي خطابهها و مقالات مفصل مستند ارائه نمودند و يك مراسم جنبي متفاوتي نيز در تهران و طوس اجرا شد.
سال 1354 شمسي در ايران به جهت بزرگداشت فردوسي بناي يك جشن بزرگ سالانه به عنوان «جشنواره طوس» گذاشته شد و سه سال دوام آورد كه در شهر طوس و كنار آرامگاه آن حكيم و شاعر بزرگ برگزار ميشد.
در اين جشنواره علاوه بر ارائه و ايراد سخنرانيهاي پژوهشي راجع به فردوسي و شاهنامه مراسم حماسي ملي چون آيينهاي زورخانهاي ، نقالي، موسيقي محلي و رزمي، تئاترهاي برگرفته از حكايات شاهنامه، نگارگري و نقاشيهاي مجلسي و قهوهخانهاي و... ارائه ميشد.
نقالي از هنرهاي جذاب برآمده از شاهنامه فردوسي است كه سابقهاي تاريخي دارد و تقريبا در همه شهرها و روستاها و عشاير و طوايف ايران به انحاي مختلف اجرا شده و ميشود كه عمدتا در قهوهخانهها و با استفاده از امكانات دراماتيك و صداي خوش شخص نقال صورت ميگيرد. در جشنواره حماسي طوس نيز يكي از نمودهاي ارجمند برخاسته از شاهنامه يعني نقالي جايگاه خاصي داشت.
قبل از آن هم سال 1350 در تهران به مدت يك هفته «گروه نقالان تهران» برنامههاي نقالي خوب و جذابي را اجرا كردند و نقالان خوشصدا و پراحساس چون، اسداله ظهيريه، سيدحسن خوشضمير، محبوب عليشاه و ولياله ترابي نقلهاي دلنشيني را از بيژن و منيژه و طومار حاج حسين بابا اجرا كردند كه ميدانيم اين طومار و طومارهاي ديگر نقلهاي تغيير يافته از داستانهاي شاهنامه و اسكندرنامه را در بر ميگيرند و معمولا مورد استفاده نقالان قرار گرفتهاند.
تابلوهاي نقاشي معروف به قهوهخانهاي هم كه در برگيرنده مناظري از نبرد رستم با افراسياب و اسفنديار است و صحنه غمانگيز كشته شدن سهراب به دست پدر و دهها صحنه ديگر توسط نقاشاني چون قوللر آقاسيها (پدر و پسر) محمد مدبر و نقاشان ديگر هميشه پيوند قلبي مردم با شاهنامه را روايت كردهاند.
چه بسا از خانهها، زورخانهها، قهوهخانهها، گرمابهها و به طور كلي بسياري از اماكن خصوصي و عمومي بر سردرها و ايوانها و... نقوش دلربايي از داستانهاي شاهنامه از جمله رستم و سهراب، بيژن و منيژه و ... روي كاشيها نقش بسته، تاثير شاهنامه بر همه هنرهاي ايران زمين از موسيقي و تئاتر و نقاشي و مجسمهسازي و... كاملا آشكار است و در قرن اخير سينما را هم از خود متاثر كرد.
در پايان شايسته است از «بنياد شاهنامه فردوسي» نام ببرم كه اواخر دهه 1340 تاسيس شد و وظيفهاش پژوهش در مسائل متعدد و مختلف شاهنامه فردوسي بود و جمعي از شاهنامهپژوهان و فردوسيشناسان طي سالهاي متمادي در تهران زير نظر استاد فقيد مجتبي مينوي و پس از او دكتر محمد امين رياحي به انجام وظيفه مشغول بودند و دهها اثر منقح و مدون از شاهنامه و پژوهشهاي مربوط به آن را تهيه، چاپ و منتشر كردند و خوب به ياد دارم كه يكي از همكاران اين بنياد مهدي اخوانثالث شاعر نامدار بزرگ نوپرداز معاصر بود.
سيد محمود سجادي - جام جم