جام جم آنلاين: كمي پيش از اين همه چيز شكل ديگر داشت؛ حتي بازي‌هاي كودكان. هوا كه رو به گرمي مي‌رفت؛ صداي سر و صداي بچه‌ها، حياط خانه و كوچه را پر مي‌كرد. بزرگ‌ترها مشغول كار خودشان بودند و بچه‌ها سرگرم بازي‌هايي مي‌شدند كه سرشار از هيجان و تحرك بود.
آنقدر مي‌دويدند و جنب و جوش داشتند كه صورتشان گل مي‌انداخت و خيس عرق مي‌شدند. شب‌ها هم پيش مي‌آمد كه از فرط خستگي همانجا كنار سفره شام خوابشان مي‌برد. هفت‌سنگ، عمو زنجيرباف، قايم‌موشك، گرگم به هوا، كي بود كي بود، لي‌لي، شير و آهوها، وسطي و... از جمله بازي‌هاي سنتي بود كه نسلي تمام بچگي و اوقات فراغت خود را با آن سپري كرده و هنوز هم با گذشت سال‌ها خاطرات زيادي از آن دارند. حتي اسم همين بازي‌هاي قديمي براي آن نسل، يادآور خاطراتي شيرين است. اغلب اين بازي‌هاي قديمي به صورت دسته‌جمعي انجام مي‌شد. خانه‌هاي حياط‌‌دار و بازي‌هاي دسته‌جمعي با بچه‌هاي فاميل و همسايه اجازه نمي‌داد روزهاي تعطيل براي بچه‌‌ها كسل‌كننده و يكنواخت شود.

اما امروز همه چيز تغيير كرده است. حتي بازي‌هاي كودكانه. آپارتمان‌نشيني، شلوغي و ناامني كوچه و خيابان، اشتغال پدر و مادر و... باعث شده شكل بازي‌هاي امروزي متفاوت از گذشته شود. آنها امروز دوست دارند انگري برد (پرندگان عصباني) را بازي كنند. بچه‎‌هاي امروزي كمتر فرصت و امكان بازي‌هايي قديمي را دارند. كودكان امروزي از سنين پايين به بازي‌هاي رايانه‌اي سوق داده مي‌شوند و كمتر مايلند بازي‌هاي جمعي انجام دهند، اسباب‌بازي‌هاي انفرادي نزد آنان از محبوبيت زيادي برخوردار است و بازي‌هاي گروهي در حال منسوخ شدن است. آنها هيجان را در بازي‌هايي جستجو مي‌كنند كه نسل قديم هيچ حسي نسبت به آن ندارد.

انواع اسباب‌بازي‌‌هاي مدرن و متنوع در كنار بازي‌هاي رايانه‌اي كه هر روز شكل جديدي از آن وارد بازار مي‌شود، جايي براي بازي‌هايي قديمي باقي نگذاشته است.

اكنون كودكان پس از عبور از مرحله بازي با اسباب‌بازي به بازي‌هاي رايانه‌اي روي مي‌آورند. اين كودكان كمتر به بازي‌هاي دستي و فيزيكي علاقه نشان مي‌دهند. آنها ساعت‌ها بدون تحرك پاي تلويزيون ميخكوب مي‌شوند و از خانه بيرون نمي‌روند. اغلب در اتاق‌‌شان علاوه بر اسباب‌بازي‌هاي مختلف، انواع دستگاه‌هاي بازي و رايانه‌اي به همراه آخرين شماره باز‌ي‌هاي جديد دارند كه نيازي به مشاركت با ديگر هم‌سن و سالان‌شان را ندارد. پدر و مادرها هم ابتدا خوشحال بودند كه توانسته‌اند فرزندشان را به نحوي سرگرم كنند، اما اين عادت بيش از حد بچه‌ها به بازي‌هاي رايانه‌اي كم‌كم پدر و مادرها را هم نگران كرد. چرا كه اين اشتياق تا حدي است كه خيلي وقت‌ها بچه‌ها اصلا متوجه گذر زمان نمي‌شوند و حتي حاضر نيستند براي غذا خوردن هم رايانه خود را رها كنند.

اين در حالي است كه هنوز تاثيرات مثبت و منفي بازي‌هاي رايانه‌اي روي كودكان دقيقا مشخص نيست و اين روند «نو» موضوع تحقيقات طولاني‌مدت روان‌شناسان است.

با وجود اين كارشناسان توافق نظر دارند كه كودكان در بازي‌هاي دسته‌جمعي سنتي با محيط بيرون ارتباط برقرار مي‌كنند، حمايت از افراد ضعيف را مي‌آموزند، قدرت ابراز وجود پيدا مي‌كنند و از ترس و خجالت رها مي‌شوند. به همين دليل معتقدند كودكاني كه با استفاده از بازي‌هاي دسته‌جمعي اوقات فراغت خود را مي‌گذرانند، از تعامل اجتماعي بيشتري برخوردارند.

به گفته آنها اين كودكان كمتر به انزوا، تنهايي و يأس مبتلا مي‌شوند. همچنين قانون‌پذيري به خاطر رعايت قواعد و مقررات بازي در ذهن آنان به وجود آمده و نهادينه مي‌شود. زيرا همواره خود را ملزم به اجراي قوانين بازي دانسته و از اجراي اعمال خلاف قانون دوري مي‌كنند.

به اعتقاد محققان، بازيكنان بازي‌هاي بومي ـ سنتي و دسته جمعي، هر لحظه در معرض حالات مختلفي قرار مي‌گيرند و براي پيروزي بايد تصميم لازم را گرفته و آن را اجرا كنند. اين مساله باعث مي‌شود كه كودكان از قدرت تصميم‌گيري صحيح و مهارت حل مساله بيشتري برخوردار باشند. به همين ترتيب قدرت تصميم‌گيري، مهارت حل مساله و جرات اجراي تصميمات، باعث افزايش اراده و اعتماد به نفس خواهد شد كه همگي عوامل مهمي در جهت پيشگيري از ناهنجاري‌هاي رفتاري هستند و از همه مهم‌تر كودكاني كه به بازي‌هاي دسته جمعي و بومي ـ سنتي مي‌پردازند، معمولا فعاليت‌هاي بدني زيادي انجام مي‌دهند كه باعث افزايش سطح سلامت عمومي، تناسب اندام و افزايش عملكرد سيستم‌هاي قلبي ـ تنفسي، عضلاني، اسكلتي و عصبي خواهد شد.

بازي‌هاي رايانه‌اي

نسبت به تاثيرات مثبت و منفي بازي‌هاي رايانه‌اي بر كودكان نظرهاي زيادي وجود دارد. بعضي كارشناسان از تاثيرات مثبت آن روي هوش و خلاقيت كودكان مي‌گويند و دسته‌اي ديگر از تحقيقات، به عوارض هيجان‌هاي اين بازي‌ها بر كودكان صحبت مي‌كنند.

تحقيقات نشان داده‌اند مغز كودكان و نوجواناني كه مرتب با بازي‌هاي رايانه‌اي سر و كار دارند در مقايسه با مغز ديگرهم سن و سال‌هايشان فعال‌تر و خلاق‌تر و داراي سرعت عمل بيشتري است. بازي‌هاي رايانه‌اي خلاقيت بچه‌ها را شكوفا مي‌كنند و به نيازهاي آنها براي تجربه‌كردن هيجان، پاسخ فوري مي‌دهند. از طرفي مهارت‌هاي حركتي انگشتان دست كودكان و نوجوانان بر اثر مشغول‌ شدن با كيبورد و بازي‌هاي رايانه‌اي به مرور افزايش مي‌يابد.

نكته: در ميان بچه‌هاي امروزي اسباب‌بازي‌هاي انفرادي از محبوبيت زيادي برخوردار است و بازي‌هاي گروهي در حال منسوخ شدن است. آنها هيجان را در بازي‌هايي جستجو مي‌كنند كه نسل قديم هيچ حسي نسبت به آن ندارد
اما براساس يافته‌هاي يك تحقيق ديگر، هيجان طولاني‌مدت بازي‌هاي رايانه‌اي بر سلامت كودك تاثير منفي دارد. اين پژوهش توسط زهره عباسي، مربي دانشكده پرستاري و مامايي به منظور بررسي تاثير بازي‌هاي رايانه‌اي بر بهره هوشي كودكان چهار تا هفت ساله روي 200 كودك در قالب 2 گروه در معرض بازي‌هاي رايانه‌اي و بدون بازي‌هاي رايانه‌اي انجام شده است.

يافته‌هاي اين تحقيق نشان مي‌دهد، بين دو گروه از لحاظ مشخصات دموگرافيك كودكان (سن، وزن و...) و مشخصات دموگرافيك والدين (سن، تحصيلات، ميزان درآمد و...) اختلاف معناداري وجود ندارد؛ اما از لحاظ بهره هوشي بين دو گروه اختلاف معني‌داري وجود دارد.

براساس نتايج اين بررسي در گروه بازي‌هاي رايانه‌اي، بين مدت زمان استفاده از بازي‌ها و بهره هوشي ارتباط مستقيمي وجود دارد اما با توجه به عوارض ناشي از هيجان‌هاي طولاني مدت بازي‌هاي رايانه‌اي و تاثيرات آن بر سلامت كودك، استفاده از آنها توصيه نمي‌شود.

در پايان اين پژوهش محققان توصيه مي‌كنند با توجه به علاقه و استقبال روزافزون كودكان از بازي‌هاي رايانه‌اي و با توجه به مضرات اين نوع بازي‌ها، والدين بايد در انتخاب نوع بازي و مدت زمان انجام بازي بخصوص در سنين پايين‌تر مراقبت كافي به عمل آورند تا كودك از معايب و مزاياي اين بازي‌ها همزمان آگاه شود. اين در حالي است كه دامنه استفاده از بازي‌ها به سطوح سني پايين يعني 3 سال هم رسيده است.

اما دسته ديگري از محققان معتقدند بازي‌هاي رايانه‌اي مي‌تواند روي سلامت كودكان و نوجوانان تاثيرگذار باشد. به گفته روان‌شناسان اين بازي‌ها سبب جذب شديد كودك و نوجوان به خود، اتلاف بخش عظيمي از وقت كودك و نوجوان، انزواطلبي، محدودكردن فعاليت‌هاي متعارف كودكان و نوجوان از جمله درس و مشق مدرسه، عدم انجام فعاليت‌هاي متعدد اجتماعي سالم نظير ورزش، تغذيه و خواب مناسب و در نهايت معتاد شدن به رايانه را به دنبال دارد. به همين دليل كارشناسان معتقدند در استفاده از رايانه علاوه بر جنبه‌هاي تفريحي، سرگرمي و بازي بايد به جنبه‌هاي آموزشي نيز توجه شود.

دكتر حميد طاهرنشاط‌دوست، مدير گروه دانشكده روان‌شناسي دانشگاه مي‌گويد: تحقيقات انجام شده نشان مي‌دهد، بازي‌هاي رايانه‌اي، تماشاي تلويزيون و هر چيز شبيه به اينها كه تا يك حد متعادل صورت گيرد، مشكلي به وجود نمي‌آورد. اما استفاده بيش از حد از بازي‌هاي رايانه‌اي نوعي وابستگي ايجاد مي‌كند كه منجر به خستگي، كسالت بيش از حد، افسردگي، بي‌اشتهايي، كندي كلامي و اختلال حركتي مي‌شود. اين كارشناس معتقد است محتواي برخي از بازي‌ها ممكن است خشونت و بدرفتاري را به دنبال داشته باشد كه اين مساله، نظارت اتحاديه بازي‌هاي رايانه‌اي، اداره ارشاد و مراكز فرهنگي را مي‌طلبد.

با وجود اين نتايج آخرين تحقيقات در اين زمينه مي‌تواند نگراني پدر و مادرها را تا حدودي كاهش دهد. در كتاب جديدي كه توسط چند تن از محققان دانشگاه هاروارد به رشته تحرير درآمده، اشاره شده كه برخلاف برخي عقايد رايج، بازي‌هاي رايانه‌اي كودكان را تبديل به موجوداتي خشن يا قاتلان سريالي خونخوار نمي‌كند. محققان دانشكده پزشكي هاروارد تلاش كردند تا تصاوير غلطي كه از بازي‌هاي رايانه‌اي در اذهان وجود دارد را اصلاح نمايند. آنها معتقدند هيچ تحقيقات تاييد شده و مسلمي وجود ندارد كه ثابت كند بازي‌هاي رايانه‌اي موجب بروز خشونت مي‌شود.

چاقي، عوارض بازي‌هاي امروزي

تجربه نشان داده است اگر زماني كه صرف بازي‌هاي رايانه‌اي مي‌شود، بسيار طولاني باشد، عوارضي همچون اضافه وزن را براي كودكان و نوجوانان به دنبال دارد.

تبديل بازي‌هاي پرتحرك بچه‌گانه به بازي‌هاي رايانه‌اي و تماشاي طولاني‌مدت تلويزيون در كنار مصرف بيش از اندازه فست‌فودها، اصلي‌ترين عامل چاقي كودكان است. اين در حالي است كه براساس تحقيقات انجام شده بيش از ۷۰ درصد كودكان چاق اگر به حال خود گذاشته شوند، به بزرگسالان چاق تبديل مي‌شوند.

محققان دريافته‌اند پسران نوجوان بعد از يك ساعت بازي رايانه‌اي در مقايسه با آنهايي كه بازي نكرده‌اند، بيش از 80 كالري مي‌خورند. متخصصان باور دارند اين ممكن است توضيحي باشد براي اين مطلب كه كودكاني كه ساعت‌ها به بازي رايانه‌اي مشغولند، تنها به دليل عدم فعاليت چاق نمي‌شوند.

متخصصان مي‌گويند اگر يك نوجوان به مدت 3 ساعت در روز بازي رايانه‌اي انجام دهد، حدود 180 كالري بيشتر از نياز بدنش غذا مي‌خورد و بعد از مدتي اضافه‌وزن خواهد داشت. به همين دليل سازمان بهداشت جهاني بازي‌هاي رايانه‌اي را بزرگ‌ترين عامل چاقي در كودكان نام نهاده است.

كارشناسان همچنين معتقدند ما نمي‌توانيم شرايط جامعه بيروني را تغيير دهيم، با فست‌فودها، هله‌هوله‌ها، رايانه و تلويزيون بجنگيم و آنها را از دور و بر فرزندمان دور كنيم. تنها كاري كه از دست ما برمي‌آيد، اين است كه اجازه ندهيم اين طور زندگي براي بچه‌ها عادت شود.

ميل به بازي فقط مخصوص كودكي است و با آن‌كه اين ميل كم‌كم در سنين بالا كاهش پيدا مي‌كند و كارهاي مهمي جاي آن را مي‌گيرد ولي به اعتقاد روان‌شناسان تا سال‌هاي پاياني عمر نيز تمايل به بازي در انسان وجود دارد هر چند شكل، ظاهر و هدف بازي عوض شده باشد. روان‌شناسان معتقدند در فعاليت‌هاي خودجوش، كودك بايد آزاد گذاشته شود و دخالت بي‌توقع و نامناسب در فعاليت‌هاي او نشود تا استقلال و خودمختاري او سلب نشود.

مريم بابايي / جام‌جم