مؤلف «تفسير كوثر» با اشاره به رويكردهای مورد توجه مفسران در 50 سال اخير و تحولات ايجاد شده در روند نگارش اين نوع آثار بعد از انقلاب، در رابطه با تفاسير ادبی تصريح كرد: امروزه نوشتن تفسير ادبی، چنان كه در قديم مرسوم بود، كارايی چندانی ندارد و پاسخگوی نياز روز جامعه نيست.


آيت‌الله يعقوب جعفری، قرآن‌پژوه، مفسر قرآن كريم و مدرس حوزه علميه قم
آيت‌الله يعقوب جعفری، قرآن‌پژوه و مفسر قرآن كريم، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا)، با اشاره به روند نگارش تفسير طی 50 سال گذشته تاكنون، گفت: در دهه 40، نگارش تفسير با آثاری كه قبل از اين برهه زمانی نوشته می‌شد، تفاوت چندانی نداشت و ما از نظر ساختار و رويكرد تفاسير، تفاوتی در ميان اين آثار نمی‌بينيم.

وی ادامه داد: با ورود انديشه‌های روشنفكرانه و غربی به كشور و ارائه شبهات و پرسش‌های گوناگون در رابطه با موضوعات مختلف، سطح سواد مردم از نظر كيفی ارتقاء يافت و در همين راستا برخی از نويسندگان قرآنی به پاسخگويی پرسش‌های مطرح در جامعه آن روز پرداختند و از اين رو، شاهد تحول در شيوه نگارش و رويكردهای مهم در اين حوزه هستيم. به عبارت ديگر نگارش تفاسير در 50 سال گذشته نسبت به اعصار قبل از آن، رويكرد جديدی را تجربه كرد و به موضوعاتی پرداخت كه پيش از آن مورد توجه نبود.

نگارنده «تفسير كوثر»، با بيان اينكه برخی از نويسندگان در اين حوزه از مرز تعادل عدول كردند و گاه به افراط و تفريط‌های گوناگون دچار شدند، يادآور شد: از جمله آسيب‌هايی كه در نگارش تفاسير 50 سال اخير تاكنون ديده می‌شود، افراط و تفريط در پرداختن و پاسخگويی به شبهات مطرح شده از سوی روشنفكران معاصر بود. از اين رو، بسياری از تفاسيری كه با اين رويكرد به رشته تحرير درآمده‌اند، دچار آسيب تفسير به رأی شدند.

زير پا گذاشتن معيارها و افراط و تفريط در پرداختن به موضوعات، آسيب جدی تفاسير معاصر

اين مدرس حوزه با بيان اينكه ايجاد چنين روندی در نگارش تفسير، يكی از گام‌های مثبت و ارزشمند در تفسيرنويسی معاصر بود، تصريح كرد: اما عدول نويسندگان و كارشناسان از برخی معيارها و ارزش‌ها سبب شد تا جريانی انحرافی در اين زمينه ايجاد و آسيب‌های متعددی به حوزه تفسير وارد شود؛ چرا كه برخی از مؤلفان برای خوش‌آمد روشنفكران و غربی‌ها، مسائلی را مطرح كردند كه نشانه‌ای از آن در آيات وحی ديده نمی‌شد. اين در حالی است كه نويسنده قرآنی حق ندارد برای خوشايند خود يا ديگران، مفاهيم آيات را تغيير دهد و با تأويل شخصی خود به سراغ تبيين آيات آسمانی برود.

جعفری با بيان اينكه داشتن رويكرد انفعالی در اين نوع آثار هم نتوانست پاسخی برای شبهات باشد، ادامه داد: در آيات متعدد قرآن كريم، بارها خطاب به پيامبر اكرم(ص) گفته شده است كه گروه‌های مذهبی ديگری كه در مدينه و مكه هستند هرگز به دنبال حقيقت نيستند و تا زمانی كه پيامبر اكرم(ص) با رها كردن اعتقادات خود به پيروان اين اديان نپيوندد، راضی نخواهند شد. به هيمن دليل نوشتن اين نوع تفاسير كمكی به رفع مشكلات موجود در جامعه اسلامی نكرد و گاه شبهات زيادی را به وجود می‌آورد.

جعفری:
نوشتن تفسير به سياق كشف‌الاسرار و به كاربردن عبارات ثقيل، مناسب با روزگار معاصر نيست، بلكه اصل و معيار اين است كه مطالب هر اثری مطابق با زبان و نياز روز جامعه نوشته شود
به گفته اين كارشناس دينی، اين موضوع حتی در آياتی كه در لابه‌لای كتاب‌های دينی و قرآنی تفسير و تبيين شده است نيز قابل بررسی است. حتی برخی از نويسندگان دينی، بخشی از آيات قرآن كريم را در ميان سطور كتاب خود آورده و با نظرات شخصی خود به تفسير و تبيين آيات پرداخته‌اند.

نگاه به آيات وحی از زاويه دستاوردهای علمی و تحقيقی از رويكردهای رايج در نگارش تفسير

وی در ادامه به ديگر رويكردها‌ی موجود در ميان تفسيرنويسان اشاره و عنوان كرد: از رويكردهای جديد در عرصه نگارش تفسير كه سال‌ها پيش از اين نيز معمول بوده است، پرداختن به مسائل علمی است؛ به عبارت ديگر مفسر با تأكيد بر مباحث و مسائل علمی سعی در تفسير آيات وحی دارد و تلاش می‌كند تا با اين راه، حقانيت قرآن را به اثبات برساند.

مؤلف «سيری در علوم قرآنی» با بيان اينكه افراط در اين موضوع نيز سبب شد برخی مفسران از مسير اصلی منحرف شوند و به بيان موضوعات غيرضروری بپردازند، ادامه داد: پرداختن به موضوعات علمی از دو وجه قابل بررسی است؛ نخست آنكه مفسر با بيان نكته‌های علمی كشف شده، فهم برخی از آياتی كه درك و پذيرش آن برای مخاطب دشوار بود را بهتر می‌كند و دومين راه اينكه مفسر تلاش می‌كند تا تمام آيات را با يكی از يافته‌های علمی منطبق كند.

وی افزود: رويكرد اخير در ميان تعدادی از آثار گذشتگان نيز ديده می‌شود كه از آنها می‌توان به رسائل «اخوان‌الصفا» اشاره كرد. علاوه بر اين «تفسير جواهر» اثر تنطاوی، از قرآن‌پژوهان مصری، نيز از اين دست تفاسير است كه افراط و تفريط نويسنده در بررسی آيات با اين رويكرد سبب شد تا برخی از نظريات اعلام شده از سوی وی رد شود.

نگاه مفسران به موضوعات اجتماعی ـ سياسی، بعد از پيروزی انقلاب رنگ ديگری به خود گرفت

جعفری از رويكرد اجتماعی ـ سياسی به عنوان يكی از موضوعات قابل توجه مفسران ياد كرد و افزود: در تفاسير قبل از پيروزی انقلاب، پرداختن به موضوعات اجتماعی ـ سياسی به دليل ويژگی‌های زمانه مطرح نبود، اما وقتی قرآن بعد از پيروزی انقلاب وارد متن جامعه شد، نگاه مفسران به آيات قرآن تا حدودی رنگ اجتماعی و سياسی به خود گرفت تا از اين طريق، پرسش‌های مطرح و ابهامات موجود در زمينه نظام سياسی، اجتماعی و اسلامی در جامعه پاسخ گفته و برطرف شود.

اين كارشناس دينی در ادامه سخنان خود به نگارش تفسير به زبان ادبی اشاره كرد و گفت: نوشتن تفسير با زبان و قلم ادبی از ضروريات روز نيست، به همين دليل بسياری از مفسران به اين شيوه نمی‌نويسند. البته در بسياری از تفاسير موجود، نويسنده در ضمن تفسير آيات و بيان نكات اصلی، بلاغت آيات وحی را نيز بررسی می‌كند كه اين خود لازمه آگاهی داشتن از زبان عربی و آشنايی با قواعد صرف و نحوی اين زبان است.

مؤلف «بينش تاريخی قرآن» در پايان تأكيد كرد: نوشتن تفسير به سياق كشف‌الاسرار و به كاربردن عبارات ثقيل مناسب با روزگار معاصر نيست، بلكه اصل و معيار اين است كه مطالب هر اثری مطابق با زبان و نياز روز جامعه نوشته شود؛ از اين رو نوشتن تفسير به روش ادبی، چنان كه پيش از اين معمول بود كارايی چندانی ندارد.