جام جم آنلاين: در پياده‌رو كه قدم مي‌زني، مدام آدم‌ها به‌ تو نزديك مي‌شوند و زير گوش‌ات مي‌گويند: «ديناميت، ترقه، نارنجك و...» همين‌طور، سه چهار متري را با تو مي‌آيند تا يك‌نفر ديگر بيايد جلو و همين جمله را تكرار كند...
بازهم چهارشنبه آخر سال و باز هم قصه آتش و انفجار و فاجعه، در حالي كه تمام شهر پر شده از ترقه و ترقه‌فروش،در و ديوار از خطر مي‌گويند و هشدار مي‌دهند به اين كه آخر سالتان را با فاجعه گره نزنيد و باز هم ترقه، نارنجك و ديناميت است كه فروخته مي‌شود و صداهاي مهيب است كه گاه و بي‌گاه تنمان را مي‌لرزاند و جالب اين‌كه با وجود تمام توصيه‌ها، هشدارها، تهديدها و... هرچه به آخرين چهارشنبه سال نزديك‌تر مي‌شويم، صداي انفجارها كركننده‌تر مي‌شود.

از وقتي بوته‌هاي خشك جاي خود را به نارنجك‌هاي دست‌ساز داده‌اند، شب چهارشنبه‌سوري هم به شب دلهره تبديل شد. اگر سال‌ها پيش، جمع شدن دوستان و فاميل دور هم، مراسم قاشق‌زني و روشن كردن بوته‌هاي كوچك آتش و پريدن از روي آن، به شب‌هاي چهارشنبه‌سوري رونق مي‌داد ، اكنون ديگر سال‌هاست كه خاطره آيين كهن چهارشنبه‌سوري با صداهاي مهيب انفجار نارنجك‌هاي دست‌ساز، ترقه و ديناميت در كوچه و خيابان بتدريج به فراموشي سپرده مي‌شود. برخي آداب و رسوم و آيين‌هاي ايراني در گذر زمان چنان دچار تغيير و تحولات بنياديني مي‌شود كه كاركرد اوليه خود را از دست مي‌دهد و ماهيتي متفاوت از معناي واقعي مي‌يابد، جشن شب چهارشنبه‌سوري كه يكي از آيين‌هاي كهن ما ايرانيان است نيز در حال حاضر مصداق بارز اين ادعاست.

غم برو؛ شادي بيا

چهارشنبه‌سوري يك جشن بهاري است كه پيش از رسيدن نوروز برگزار مي‌شود، مردم در اين روز براي دفع شر و بلا و برآورده شدن آرزوهايشان مراسمي را برگزار مي‌كنند كه ريشه‌اش به قرن‌ها پيش باز مي‌گردد.

رسم است پيش از غروب آفتاب، هر خانواده بوته‌هاي خار ‌ را كه از پيش فراهم كرده‌اند روي بام يا زمين حياط خانه يا در گذرگاه كپه مي‌كنند و با غروب آفتاب و نيم‌تاريك‌شدن آسمان زن و مرد و پير و جوان گرد هم جمع مي‌شوند و بوته‌ها را آتش مي‌زنند. در اين هنگام از بزرگ تا كوچك هر كدام 3 بار از روي بوته‌هاي افروخته مي‌پرند، تا مگر ضعف و زردي ناشي از بيماري و غم و محنت را از خود بزدايند و سلامت و سرخي و شادي به هستي خود بخشند.

مردم در حال پريدن از روي آتش اين ترانه‌ را مي‌خوانند: زردي من از تو، سرخي تو از من همچنين دختران آرزومند، قاشقي با كاسه‌اي مسين برمي‌دارند و شب هنگام در كوچه و گذر راه مي‌افتند و در برابر 7 خانه مي‌ايستند و بي‌آن‌كه حرفي بزنند پي در پي قاشق را بر كاسه مي‌زنند.

صاحبخانه كه مي‌داند قاشق‌زنان نذر و حاجتي دارند، شيريني يا آجيل، برنج يا بنشن يا مبلغي پول در كاسه‌هاي آنان مي‌گذارد. اگر قاشق زنان در قاشق‌زني چيزي به دست نياورند، از برآمدن آرزو و حاجت خود نااميد خواهند شد، گاه مردان بويژه جوانان، چادري بر سر مي‌اندازند و براي خوشمزگي و تمسخر به قاشق‌زني در خانه‌هاي دوست و آشناي خود مي‌روند.

آتش‌نشاني در آماده‌باش

با نزديك شدن به آخرين چهارشنبه سال و به منظور پيشگيري از وقوع حوادث و كاهش آسيب‌هاي جسمي به شهروندان در پي اجراي مراسم چهارشنبه‌سوري در شهر 1300 تيم عملياتي متشكل از 4 هزار نيروي آتش‌نشان در 97 ايستگاه آتش‌نشاني و در سطح 374 محله پايتخت در آماده‌باش كامل خواهند بود. مديرعامل سازمان آتش‌نشاني و خدمات ايمني شهر تهران با اشاره به تمهيدات سازمان آتش‌نشاني براي پيشگيري و كاهش خسارت‌ها و آسيب‌هاي چهارشنبه آخر سال مي‌گويد: براساس تجارب سال‌هاي گذشته تهران داراي 110 نقطه بسيار پرخطر است كه در اين نقاط حوادث بسياري رخ داده است و در اين زمينه قرار است تيم‌هاي عملياتي متناسب با محيط و نوع خطرپذيري مناطق در محلات مستقر شوند.

رضا خوشزاد از بكارگيري 5 هزار آتش‌نشان داوطلب براي امدادرساني محله‌اي در صورت نياز، توزيع رايگان 10هزار خاموش‌كننده و همچنين كتابچه‌اي شامل 125 نكته ايمني بين حدود 3 ميليون خانوار تهران براي آمادگي در برابر خطرات و حوادث احتمالي مراسم چهارشنبه‌سوري خبر داد.

بازداشت هنجارشكنان تا پايان نوروز

فرمانده ناجا نيز با اشاره به كاهش 42 درصدي سوانح در چهارشنبه آخر سال از كشف 16 تن مواد اوليه ساخت ترقه‌هاي دست‌ساز توسط ماموران نيروي انتظامي خبر مي‌دهد.

سردار اسماعيل احمدي‌مقدم با بيان اين‌كه افرادي كه در چهارشنبه آخر سال اقدام به انجام رفتارهاي هنجارشكنانه كنند تا پايان نوروز در بازداشت خواهند بود، مي‌گويد: براساس هماهنگي با مسوولان قضايي اين افراد تا پايان نوروز بازداشت شده و هيچ اغماضي در برخورد با اين افراد صورت نمي‌گيرد.

وي مي‌افزايد: پليس مخالف جشن، شادي و تخليه هيجان نيست اما اين مساله با همراهي خانواده و در منزل افراد و با وسايل مجاز و كم‌خطر باشد.

نكته: اكنون ديگر سال‌هاست كه خاطره آيين كهن چهارشنبه‌سوري با صداهاي مهيب انفجار نارنجك‌هاي دست‌ساز، ترقه و ديناميت در كوچه و خيابان بتدريج به فراموشي سپرده مي‌شود
احمدي‌مقدم با بيان اين‌كه پليس با هرگونه اجتماع، كارناوال و پايكوبي مقابله مي‌كند و اجازه انجام اين كار را به مردم نمي‌دهد، تصريح مي‌كند: در گذشته برخي شهرداري‌ها ابتكاراتي براي تعيين يك محل مشخص براي انجام آتش‌بازي داشتند اما اين موضوع به بستري براي بي‌نظمي و آسيب مبدل شده بود.

فرمانده ناجا با بيان اين‌كه برخي از فرزندان به دور از چشم والدين خود به امر ساخت ترقه مي‌پردازند به خانواده‌ها هشدار داد در اين ايام بيشتر مراقب كودكان خود باشند.

هشدارها را جدي بگيريد

هشدارها تكراري است، اما بايد باز هم تكرار شود، مثل هر سال. پس باز هم براي كاهش خطر وقوع حوادث چهارشنبه‌سوري به نمونه‌هايي از اين توصيه‌ها اشاره مي‌كنيم.

والدين در تهيه وسايل آتش بازي بي‌خطر فرزندانشان را همراهي كنند زيرا كودكان به هيچ وجه شخصا نبايد از مواد آتش بازي و محترقه استفاده كنند.

از نگهداري مواد محترقه، تهيه و ساخت وسايل آتش بازي به خصوص در منزل، زيرزمين، محل كار و... جدا جلوگيري كنيد.

از حمل مواد محترقه و آتش‌گير و انفجاري حتي به مقدار بسيار كم، در جيب لباس و كيف جدا خودداري كنيد.

در صورت نگهداري مواد آتش بازي، حتي كم‌خطر حتما آن را در جاي خشك و خنك نگهداري كنيد.

هميشه در مواقع آتش بازي جهت اطفاي حريق، آب، كپسول اطفاي حريق و حتي‌الامكان جعبه كمك‌هاي اوليه در دسترس باشد.

مواد آتش بازي (منفجره و محترقه) را به طرف افراد ديگر پرت نكنيد.

هيچگاه مواد آتش بازي (منفجره و محترقه) را در ظروف شيشه‌اي يا فلزي قرار ندهيد، زيرا در صورت انفجار ذرات شيشه يا فلز، به اطراف پرتاب شده و سبب صدمات و خطرات جاني خواهد شد.

هيچگاه از الكل براي آتش‌گيري مواد استفاده نكنيد.

از آتش زدن لاستيك، هيزم، كارتن خالي و امثال آن چه در واحدهاي مسكوني و چه در معابر، كوچه و خيابان خودداري كنيد.

از قرار دادن ظروف تحت فشار از جمله كپسول، اسپري، حشره‌كش‌ها و... بر روي آتش خودداري شود.

مراقب رفتارهاي خطرناك و ناهنجار بوده و در صورت لزوم مراتب را به واحدهاي گشتي نيروي انتظامي يا پليس ۱۱۰ اطلاع دهيد.

از روشن كردن آتش در معابر باريك و در نزديكي پست‌هاي برق يا ايستگاه‌هاي تقليل فشار گاز و پاركينگ‌هاي عمومي پرهيز كنيد.

كمك‌هاي اوليه

پزشكان مي‌گويند‌ اگر پس از شنيدن صداي بلند ناهنجار دچار تپش قلب يا وزوزگوش يا كاهش شنوايي و علا‌ئمي شبيه اين شديد، تنها كاري كه بايد بكنيد اين است كه در يك فضاي آرام استراحت كنيد. در صورتي كه علائم بيش از 24ساعت ادامه يافت به پزشك مراجعه كنيد. زنان باردار بهتر است در اين شب به جز موارد ضروري از منزل خارج نشوند چون شوك ناشي از انفجارهاي مواد محترقه باعث سقط جنين مي‌شود. همچنين پزشكان توصيه مي‌كنند از جمله راه‌هاي به حداقل رساندن جراحات مي‌توان به دور كردن بيمار از منبع ايجاد ضايعه، متوقف ساختن روند سوختگي (با لحاف، پتو يا كت، با آب، غلتاندن روي زمين) درآوردن تمامي لباس‌ها و محل‌هاي چسبيده را قيچي كردن، درآوردن تمامي زيورآلات و سرد كردن سريع با آب تميز طي 10 تا 15 دقيقه اول اشاره كرد.

هدف از درمان سوختگي به حداقل رساندن ريسك عفونت، التيام بخشيدن هر چه سريع‌تر زخم، حفظ كردن حركات فيزيكي اعضا، به حداقل رساندن ناهنجاري‌ها از نظر زيبايي و بازگردانيدن هرچه سريع‌تر ناتواني فيزيكي و روحي و اجتماعي بيمار است. پخش تصاويري وحشتناك از آسيب‌ديدگان شب‌هاي چهارشنبه‌سوري حادثه‌آفرين به همراه صدها و هزاران بار توصيه و هشدار براي بسياري از نوجوانان و جوانان تبديل به داستاني تكراري شده كه شايد كمتر كسي حوصله شنيدن آن را داشته باشد اما آمار بالاي سوانح و حوادث سوختگي‌هاي عميق منجر به قطع عضو و حتي مرگ بيانگر اين واقعيت است كه بايد همچنان هشدار داد و توصيه كرد تا شايد گوش‌هايي كه زنگ خطرها را حس مي‌كنند، از خواب غفلتي كه حاصلي جز يك عمر پشيماني ندارد، بيدار شوند. واقعيت اين است كه ما كوچه چهارشنبه‌سوري را اشتباه رفتيم و آن را به شب بحران تبديل كرديم، بي‌گمان فلسفه اين جشن وراي آن چيزي است كه هم اكنون اتفاق مي‌افتد اما شايد آنچه در اين ميان بتواند به بهبود تدريجي وضعيت موجود كمك كند نقش خانواده‌ها، سازمان‌هاي متولي و رسانه‌هاي جمعي در ارائه آموزش‌هاي لازم براي ارتقاي فرهنگ و فلسفه برپايي جشن چهارشنبه‌سوري است كه ريشه در سنت‌هاي غني و كهن ما ايرانيان دارد.

پوران محمدي ‌/ ‌گروه جامعه