از جمله ويژگیهای مهم حضرت عبدالعظيم(ع) توفيق درك محضر پرفيض سه حجت الهی يعنی امام رضا(ع)، امام جواد(ع) و امام هادی (ع) و بهرهمندی از تعاليم آن بزرگواران بوده و ايشان حتی در منطقه نظامی و حفاظت شده «سامرا» نيز به محضر امام هادی(ع) درآمده و از ايشان رهنمود گرفته است.
جناب عبدالعظيم(ع) فرزند عبدالله بن علی، از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی(ع) در سال در سال 173 هجری قمری در شهر مقدس مدينه به دنيا آمد و در مدت 79 سال عمر خود محضر مبارك امام رضا(ع)، امام جواد(ع) و امام هادی(ع) را درك كرده و احاديث فراوانی از آنان روايت كرده است. به سبب انتساب به امام حسن مجتبی(ع) به حسنی شهرت يافته است .
عبدالعظيم حسنی(ع) از دانشمندان شيعه و از راويان حديث ائمه(ع) و محبوب و مورد اعتماد ايشان بوده ستايشهای ائمه(ع) در حق او نشان از شخصيت والای علمی و اخلاقی اوست. در منابع شيعی تعاريف و ستايشهای عظيمی چون عناوين عابد، زاهد، پرهيزكار، ثقه، دارای اعتقاد نيك و صفای باطن و نيز به عنوان محدثی عالیمقام درباره او به چشم میخورد و حتی در روايات متعددی برای زيارت آن حضرت، ثوابی همچون ثواب زيارت حضرت سيدالشهدا(ع) بيان شده است.
در برخی از منابع ذكر شده كه امام جواد(ع) و امام هادی(ع) به جهت احترام و تعظيم، هيچگاه عبدالعظيم(ع) را به نام نمیخواندند و پيوسته وی را با كنيهاش (ابوالقاسم) خطاب میكردند و همچنان كه علمای ادب گفتهاند، كنيه برای تعظيم و تكريم و احترام وضع شده و همه اين شواهد حاكی از احترام ويژه حضرات ائمه معصومين (ع) در حق او بوده است، چندان كه شيخ صدوق در كتاب «كمالالدين» آورده است: «هنگامی كه عبدالعظيم (ع) خدمت امام هادی (ع) مشرف شد و عقايد خود را اظهار كرد، امام فرمود: تو از دوستان حقيقی ما هستی...».
از جمله ويژگیهای مهم زندگی حضرت عبدالعظيم(ع) توفيق درك محضر پرفيض سه حجت الهی يعنی امام رضا(ع)، امام جواد(ع) و امام هادی (ع) و بهرهمندی از تعاليم آن بزرگواران بوده و البته سرشارترين مقطع حيات آن حضرت(ع) همانا دوران امام هادی (ع) بوده است و عبدالعظيم حتی در منطقه نظامی و حفاظت شده «سامرا» نيز به محضر امام درآمد و از ايشان رهنمود گرفت.
عبدالعظيم به سبب خفقان دوران خلافت عباسيان و خصومت خلفا نسبت به خاندان پيامبر(ص) از مدينه به ری مهاجرت میكند. سادات و علويون در آن زمان در بدترين وضع به سر میبردند. خبر ديدار آن حضرت با امام هادی(ع) در سامرا به خليفه(متوكل عباسی) گزارش و بلافاصله دستور تعقيب و دستگيری وی صادر میشود و او نيز برای مصون ماندن از خطر، پس از زندگی ناشناس در شهرهای مختلف، سرانجام ری را به جهت شرايط دينی و اجتماعی به عنوان محل اقامت برگزيد.
در اندك زمانی در ميان شيعيان ری جايگاهی ارجمند میيابد و مرجعی برای پاسخگويی به مسائل شرعی و مشكلات مذهبی آنان و به مثابه نماينده امام هادی(ع) در ری، محوری برای تمركز هواداران اهل بيت(ع) عليهم میشود. وی به عنوان يكی از محدثين مشهور، روايات متعددی را از معصومين(ع) نقل كرده است.
روزهای پايانی عمر حضرت عبدالعظيم(ع) با بيماری همراه بود و پس از تحمل رنج جانكاه بيماری و غربت و دوری از خويشاوندان و نيز اندوه مصيبتهای پياپی مردم و روزگار تلخ شيعيان در عصر حاكميت عباسيان، سرانجام (بنابر قول مشهور) در 15 شوال 252 هجری، به ديدارحق شتافت. نقل است كه مردم شهر ری در وفات او جملگی سياهپوش شدند و با اندوه و عظمت جنازه او را تشييع و در آن ديار به خاك سپردند و اكنون قرنهاست كه حرم با شكوه آن حضرت كهربای جانهای مشتاق دوستداران اهل بيت(ع) و زيارت حرم باصفای او در روايات ائمه(ع) مورد تأكيد و توجه بوده است.
عبدالعظيم (ع) علاوه بر دانش، تقوا، مجاهدت و مقام والای اخلاقی و فضايل معنوی، از موثق ترين راويان احاديث اهل بيت عصمت (ع) به شمار میرود و نام وی در سلسله سند تعدادی از احاديث، در موضوعات تفسيری، فقهی، اخلاقی و اعتقادی میدرخشد. علاوه بر روايت حديث، مقام و منزلت علمی و دانش و خدمات علمی او شهره بوده و آثار چندی بدو منسوب بوده است كه از جمله آنها میتوان به «خطبههای اميرالمؤمنين(ع)» و كتاب «يوم و ليله»(مشتمل بر وظايف و اعمال مستحب و اخلاقی افراد در شبانهروز) اشاره كرد.
بزرگان و اعيان شيعه همواره در آثار خود از عبدالعظيم به بزرگی و نيكی ياد كردهاند؛ مرحوم ميرزاحسين نوری در مستدرك الوسائل بر معروفيت وی به امانت و راستگويی، درستكاری و اهل زهد و عبادت بودن تأكيد كرده و از قول امام هادی(ع) پاداش زيارت او را بهشت میداند. مرحوم صدوق در «من لايحضره الفقيه» حديثی را از قول حضرت عبدالعظيم(ع) نقل كرده و گفته اين حديث نادر است و من جز در طريق عبدالعظيم(ع) نديدهام و او هم «مرضی» است.
شيخعبدالله مامقانی در «تنقيح المقال» در سخن از آن حضرت و بيان علت عدم تصريح محدثين و فقها به توثيق ايشان، با اشاره به جلالت و بزرگواری آن حضرت، مقام او را والاتر از ثقه برمیشمارند. شيخ عباس قمی در سفينةالبحار، گفتار صاحببنعباد و ديگر علما را آورده و در مورد زيارت ايشان، فضيلت بسياری ذكر كرده است.
شيخ طوسی در رجال خود آن حضرت را از اصحاب حضرت هادی(ع) محسوب و از او به نيكی ياد كرده است. همچنين علامه حلی در «خلاصة الاقوال» حضرت عبدالعظيم(ع) را در قسم اول كه اختصاص به ثقات و ممدوحين دارد، ذكر كرده و تأليف كتابی درباره خطبههای اميرالمؤمنين(ع) را بدو نسبت داده است. احمد بن محمد بن خالد برقی از روات مشهور شيعه، ضمن حديثی از عبدالعظيم درباره وی از تعبير «و كان مرضياً» استفاده كرده كه حاكی از بزرگواری و موقعيت عظيم او در نزد مشايخ اجازه است .
اين نوشتار را به يكی از اقوال مشهور در بزرگداشت حضرت عبدالعظيم(ع) از مرحوم مجلسی ختم میكنيم. ايشان در «هدية الزائرين» میگويد: از مزارات مشهوره معلومه مرقد منور امامزاده واجب التعظيم، عبدالعظيم بن عبدالله حسنی است. نسبت آن حضرت به چهار پشت به حضرت امام حسن مجتبی(ع) میرسد، او از اكابر محدثين و اعاظم علما و زهاد و عباد بوده و از اصحاب حضرت امام محمدتقی و امام علیالنقی است و نهايت توسل و انقطاع به خدمت ايشان داشته و احاديث زيادی از آنها روايت كرده، قبر شريفش در ری معلوم و مشهور است...».