مدير مؤسسه تدبر در قرآن، با بيان اينكه قرآن میتواند از دو روند پيروی كند، تشريح كرد: برخی از سورهها نظم موضوعی دارند و برخی ديگر از نظم غرضی و هدايتی تبعيت میكنند و در نظم هدايتی يك موضوع محور سخن قرار نمیگيرد، بلكه رسيدن به يك هدف مد نظر است.
حجتالاسلام والمسلمين علی صبوحی، مدير مؤسسه قرآنی تدبر در قرآن كريم، در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) با اشاره به بحث وحدت موضوعی يا غرضی در قرآن كريم اظهار كرد: مبحث وحدت موضوعی را در تمام سورههای قرآن كريم نمیتوان به اثبات رساند؛ زيرا بسياری از سورههای قرآن كريم بالوجدان و بالذات از وحدت موضوعی برخوردار نيستند.
صبوحی با بيان اينكه اين بحث به ظاهر قرآن برمیگردد، خاطرنشان كرد: در قرآن كريم سور متعددی را مشاهده میكنيم كه با موضوعات مختلفی، همچون توحيد، معاد، نبوت اجتماعی، اخلاقی، سياسی، احكام، تاريخ و قصه بحث خود را پيش میبرند.
مدير مؤسسه قرآنی تدبر در قرآن كريم با اشاره به موضوع «تنوع چهرههای قرآن» ادامه داد: با توجه به مطلب فوق متوجه میشويم كه وحدت موضوعی در تمام سورههای قرآن قابل اثبات نيست، هرچند كه برخی از سورههای قرآن به صراحت به وحدت موضوعی اشاره دارند.
اين استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: حال سؤال اساسی اين است كه اگر سورهای در قرآن از وحدت در موضوعی خاص پيروی نكند، آيا هيچ نوع پيوستگی، انسجام و وحدت ديگری نيز بر سورههای قرآن حاكم نيست. پاسخ به اين سؤال منفی است؛ زيرا در هر يك از سورههای قرآن كريم حتماً وحدت غرضی وجود دارد.
سؤال اساسی اين است كه اگر سورهای در قرآن از وحدت در موضوعی خاص پيروی نكند، آيا هيچ نوع پيوستگی، انسجام و وحدت ديگری نيز بر سورههای قرآن حاكم نيست. پاسخ به اين سؤال منفی است؛ زيرا در هر يك از سورههای قرآن كريم حتماً وحدت غرضی وجود دارد.
وی با بيان اينكه ملاك در تقسيمات قرآن «سوره» محسوب میشود، عنوان كرد: برای تبيين مطلب فوق بايد به تفاوت وحدت موضوعی و وحدت غرضی دقت داشت. قرآن در سورههای خود میتواند از دو روند پيروی كند؛ به اين معنی كه برخی از سورههای قرآن نظم موضوعی دارند و برخی ديگر از نظم غرضی و هدايتی تبعيت میكنند.
صبوحی ادامه داد: بهعنوان مثال كلاس درس حتماً نظم موضوعی دارد، اگر استادی در كلاس به مطالب مختلف و متنوع بپردازد، حتماً مورد اعتراض دانشجويان و ارزياب كلاس قرار میگيرد. اين نظم برای كلاس درس كاملاً منطقی است. همچنين اگر محققی در صدد نوشتن يك مقاله علمی، پاياننامه يا رساله يا ارائه كنفرانس باشد، كار وی حتماً بايد از يك وحدت موضوعی و علمی خاص تبعيت كند.
اين محقق و قرآنپژوه با تأكيد بر اينكه اگر محقق يا استاد، در طول كلاس درس، جلسه كنفرانس يا متن مقاله و رساله خود از موضوع و بحث اصلی خارج شود، مسلماً مورد نقد و اشكال قرار میگيرد، اظهار كرد: مثلاً اگر مقرر شده باشد كه راجع به توحيد صحبت شود، به وی اشكال میشود كه چرا از موضوع گريز به بحث معاد و نبوت زده يا چرا مباحث اخلاقی، اصل قرار گرفته است.
وی با بيان اينكه در يك مقاله بايد روند يك موضوع از ابتدا تا انتها پيگيری شود، عنوان كرد: با اين مثال كاملاً مشخص میشود كه اگر محقق، نويسنده يا سخنران از موضوع خاص علمی و مورد نظر خارج شوند، بههيچ عنوان به هدف مورد نظر نمیرسند و تنها مطالبی پراكنده ارائه دادهاند؛ اين يعنی وحدت موضوعی در قرآن كريم.
مدير مؤسسه قرآنی تدبر در قرآن كريم با بيان اينكه نظمی ديگر نيز در كلام وجود دارد كه همان نظم هدايتی و غرضی است، خاطرنشان كرد: در نظم هدايتی و غرضی يك موضوع محور سخن قرار نمیگيرد، بلكه رسيدن به يك هدف مدنظر است، همچون نظمی كه در يك منبر دنبال میشود.
وحدت غرضی لزوماً بهمعنای تبيين ابعاد موضوع نيست
صبوحی افزود: در وحدت غرضی و هدايتی محقق به دنبال يك هدف مشخص است نه اينكه ابعاد يك موضوع مشخص را مطرح كند، بهعنوان مثال اگر كسی بخواهد در موضوع معاد مباحث علمی مطرح كند و سخنش از يك نظم علمی پيروی كند، بايد مباحثی كه مطرح میكند حول محور معاد بچيند، مثلاً امكان معاد، ضرورت معاد، شبهات معاد و مباحثی از اين قبيل كه حتماً در موضوع معاد با يكديگر اشتراك داشته باشند.
اين محقق و قرآنپژوه ادامه داد: اما يك روحانی در يك جلسه، ابتدا مخاطبشناسی میكند، ضمن اينكه با مباحث فوق نيز كاری ندارد. سپس در مورد مخاطب خود نيازسنجی میكند كه در مبحث معاد نياز مخاطب چيست، مثلاً با خود میانديشد كه مخاطب اين سخن جوانان هستند و ايشان ضعف باور به معاد پيدا كردهاند.
در قرآن كريم سور متعددی را مشاهده میكنيم كه با موضوعات مختلفی، همچون توحيد، معاد، نبوت اجتماعی، اخلاقی، سياسی، احكام، تاريخ و قصه بحث خود را پيش میبرند؛ با توجه به مطلب فوق متوجه میشويم كه وحدت موضوعی در تمام سورههای قرآن قابل اثبات نيست
وی ادامه داد: سپس هدفگذاری میكند كه هدف اين سخن بايد تقويت باور مخاطب نسبت به معاد باشد. وقتی هدفگذاری كرد، بايد متن و محتوای سخنرانی خود را آماده كند، برای اينكه به هدف خود برسد بايد با خود بينديشد كه دلايل ضعف باور وی به معاد شناسايی شود.
اين استاد حوزه و دانشگاه با بيان اينكه سخنران در شناسايی دلايل ممكن است به مسائل و نتايج مختلفی برسد، افزود: بهعنوان مثال به اين نتيجه میرسد كه باور وی به معاد ضعيف است، زيرا در علم يا قدرت خدا شك و شبهه دارد، يا رسول الهی را صحيح نپذيرفته، يا نفسانيات و شهوتطلبی و قدرتطلبی او اجازه باور معاد را نمیدهد و يا حتی در اصل توحيد دچار شك و شبهه شده است.
اين محقق و قرآنپژوه تأكيد كرد: حال سخنران حكيم برای اينكه باور چنين شخصی را تقويت كند، تنها نمیتواند در موضوع معاد به بحث علمی بپردازد. اگر چنين سخنرانی تنها در مورد معاد سخن گويد، كار وی ناديده گرفتن ريشههای مشكلات مخاطب است و با اين روش هيچگاه نمیتواند مشكلات او را حل كند.
صبوحی اضافه كرد: اين سخنران با ورود به موضوعات مختلف و بررسی هر موضوعی به تناسب هدفی كه دارد، البته با جهتگيری معين كه در اين مثال تقويت باور مخاطب نسبت به معاد است، هدف خاصی را دنبال میكند. آيا میتوان كار اين سخنران را متهم به پراكندهگويی كرد؟ يا گفته شود او در سخنرانی خود چون سخنان متفاوتی را مطرح كرد، بینظم عمل كرد؟ و يا اينكه سخنان وی از انسجام و يكپارچگی برخوردار نبود، زيرا موضوعات متفاوتی را مطرح كرد؟
مدير مؤسسه قرآنی تدبر در قرآن كريم با تأكيد بر اينكه در اين مورد بايد گفت كه سخن اين سخنران هم منظم و منسجم بوده و هم هدفدار، تصريح كرد: البته بايد دقت داشت كه بيانات وی از يك نظم هدايتی پيروی میكند؛ بههمين جهت است كه وی برای رسيدن به اين هدف به مطالب مختلف میپردازد و سخنان وی مورد اعتراض هيچكس قرار نمیگيرد. بايد دانست كه نظم رعايت شده در سورههای قرآن نيز بههمين شكل است.