جام جم آنلاين: روز پنج‌شنبه 26 فروردين 1389 براي سازمان ملي هوا و فضانوردي ايالات متحده (ناسا) و البته براي صنعت فضايي جهان روز مهمي به شمار مي‌رفت. باراك اوباما رئيس‌جمهور ايالات متحده در آن روز براي تبيين برنامه جديد فضايي آمريكا به فلوريدا و پايگاه فضايي كندي رفت.
او قرار بود خبر لغو برنامه بلند پروازانه جورج بوش را اعلام كند؛ برنامه‌اي كه در آن در يك طرح پيچيده كه كانسليشن (به معني صورت فلكي) نام گرفته بود نسل بعدي پرتابه‌هاي فضايي چه براي مدارهاي پايين و چه براي سفرهاي دور و دراز ميان سياره‌اي پيشنهاد شده بود. كسر بودجه اما مانع به تحقق پيوستن آن طرح شده بود و اينك اوباما قصد داشت برنامه‌اي كه چند سالي نه تنها بودجه ناسا را بلعيده بود بلكه در راس تبليغات اين سازمان نيز قرار گرفته بود را لغو و به جاي آن برنامه‌اي واقع‌گرايانه و البته كم‌هيجان را جايگزين كند. يكي از مهم ترين چالش‌هاي او در اين راه اين بود كه با لغو طرح قبلي و با بازنشسته شدن شاتل‌هاي فضايي ديگر امكان سفر به مدارهاي پايين يعني جايي كه ايستگاه بين‌المللي فضايي پس از سال‌ها تاخير آماده فعاليت شده است، از بين مي‌رفت و ناسا كه بخش عمده‌اي از هزينه‌ها و كار اين ايستگاه را بر عهده داشت، براي انتقال فضانوردانش بايد به پرتابهاي سايوز روسيه وابسته مي‌شد و اين چيزي نبود كه ناسا و مردم آمريكا كه هنوز خاطره رقابت‌هاي فضايي را در ذهن دارند، براحتي بپذيرند. به همين دليل او و تيم مشاورانش، وابستگي روسيه را گامي موقت دانستند و اعلام كردند بخش خصوصي آمريكا به حدي رسيده است كه بزودي اين نقل و انتقالات را بر عهده بگيرد.
اوباما براي نشان دادن تعهدش به اين وعده كه از بخش خصوصي در اين زمينه حمايت مي‌كند پس از پياده شدن از هواپيماي رياست جمهوري كه با نام اير فورس وان شناخته مي‌شود مستقيم به يكي از سكوهاي پرتاب پايگاه كيپ كندي رفت، جايي كه موشكي به نام فالكون روي آن آماده پرتاب آزمايشي بود. موشك فالكون نخستين پرتابه تجاري است كه بخش خصوصي آن را ساخته و مورد آزمايش قرار داده است. كمپاني اسپيس ايكس Space X مالك اين پرتابه است اما اگرچه در اختيار داشتن پرتابهاي استاندارد توسط بخش خصوصي گام بزرگي به شمار مي‌رود اما در مقايسه با محموله‌اي كه اين پرتابه با خود به مدار خواهد برد بسيار كم اهميت خواهد بود.
دراگون، يك كپسول چند كاربرده فضايي است كه كمپاني اسپيس ايكس آن را طراحي كرده و ساخته است و در قراردادي با ناسا متعهد شده تا بخشي از فعاليت‌هاي رفت و آمد محموله‌ها و در آينده دورتر انتقال خدمه به ايستگاه فضايي را بر عهده بگيرد. كمپاني اسپيس ايكس 2002 ميلادي و با هدف مشاركت در برنامه‌هاي تجاري فضايي تاسيس شد. موسس اين شركت يكي از كارآفرينان معروف آمريكايي به نام ايلان ماسك است. براي آنهايي كه او را نمي‌شناسند بايد گفت او بنيانگذار شركت پي پال است كه خدمات نقل و انتقال پول آنلاين را فراهم مي‌كرد و اكنون توسط اي بي (Ebay) خريداري شده است. اسپيس‌ايكس به دنبال وارد كردن بخش خصوصي به بدنه اصلي برنامه‌هاي فضايي است و اين كار را با ساخت محصول اصلي خود پيش برده و البته در اين راه از انبوهي از مهندسان و افراد بازنشسته ناسا و ساير متخصصان استفاده كرده است. 2 پرتابگر فالكون 1 و فالكون 9 و كپسول دراگون محصول اين شركت هستند. بر اساس قراردادي كه اين شركت با ناسا امضا كرده است پس از پايان آزمايش‌هاي مختلف، اين شركت به پيمانكار ناسا براي انجام حمل و نقل محموله‌ها به ايستگاه فضايي بدل خواهد شد. در جهت همين هدف بود كه براي اولين بار اتحاديه فدرال نظارت بر حمل و نقل هوايي و فضايي آمريكا مجوز بازگشت يك سفينه بخش خصوصي از مدار به زمين را براي اين شركت صادر كرده است.
كپسول دراگون با جرمي معادل 4200 كيلوگرم استوانه‌اي به قطر 6/3 متر و ارتفاع 9/2 متر است. فضاي مفيد درون اين كپسول كه درون بخش آب‌بندي شده آن قرار دارد 10 متر مكعب خواهد بود. اين كپسول نيروي خود را از صفحات خورشيد كه پس از قرار گرفتن در مدار باز مي‌شوند تامين مي‌كند و قرار است به شكل چند منظوره‌اي مورد استفاده قرار گيرد. كاربرد اوليه اين كپسول انتقال بار و محموله‌هاي مورد نياز به ايستگاه فضايي است. با همكاري ناسا اين كپسول به سيستم اتصال به‌ايستگاه بين‌المللي فضايي مجهز شده است و مي‌تواند به اين ايستگاه متصل شود. به اين ترتيب در صورت عملياتي شدن اين طرح، كپسول دراگون مي‌تواند جايگزين پروگرس‌هاي روسي شود كه در حال حاضر نقل و انتقال بار به اين ايستگاه را به‌عهده دارند. اين موضوع به ويژه زماني اهميت مي‌يابد كه به ياد آوريم در حال حاضر ناسا براي همه نقل و انتقال‌هاي مورد نيازش به ايستگاه وابسته به روسيه و كپسول‌هاي قديمي پروگرس است.
نكته: دراگون، يك كپسول چند كاربردي فضايي است كه كمپاني اسپيس ايكس آن را طراحي و ساخته است. اين كپسول فضايي قرار است در 18 بهمن ماه براي نخستين بار عازم ايستگاه بين المللي فضايي شود
اما طراحي كپسول دراگون به گونه‌اي است كه قابليت حمل مسافر را نيز دارد. بر اساس طرح اوليه با تغيير ساختار داخلي كپسول، دراگون مي‌تواند تا 7 فضانورد را به ايستگاه برده يا آنها را به زمين بازگرداند. كاري كه پس از پايان ماموريت شاتل‌هاي فضايي به طور انحصاري به‌عهده روسيه و كپسول‌هاي سايوز قرار دارد. زماني كه دراگون به اين مرحله عملياتي برسد ناسا مي‌تواند براي انتقال فضانوردانش به جاي روسيه به بخش خصوصي خودش كه زير نظر استانداردهاي ناسا كار مي‌كند متكي باشد و به اين ترتيب بخشي از برنامه اعلام شده در چشم‌انداز جديد ناسا كه اوباما آن را وعده داده بود محقق مي‌شود. در اين برنامه پيش‌بيني شده بود با توجه به توانايي بخش خصوصي نقل و انتقال بار و مسافر به مدارهاي پايين و از جمله مداري كه ايستگاه فضايي در آن قرار دارد به عهده بخش خصوصي گذاشته مي‌شود و ناسا توان و نيروي خود را صرف توسعه پيشران‌ها و فناوري لازم براي سفر به مقاصد دور دست‌تر خواهد كرد. پيش‌بيني شده است زماني كه دراگون عملياتي براي ناسا را به‌عهده ندارد بتواند به عنوان يك آزمايشگاه مداري بدون سرنشين در اختيار دانشگاه‌ها و مراكز تحقيقاتي قرار بگيرد تا آنها بتوانند آزمايش‌هايي كه نياز به حضور كوتاه مدت در مدار زمين را دارند به انجام برسانند. به اين ترتيب بخش تحقيقاتي فضايي مي‌تواند بدون اين‌كه نيازمند انتظار رسيدن نوبت براي استفاده و انجام آزمايش در ايستگاه فضايي باشد به كمك بخش خصوصي اين آزمايش‌ها را به انجام برساند.
اولين آزمون‌هاي دراگون انجام شده و قرار است آزمون نهايي اين كپسول در روز 18 بهمن امسال انجام شود. در اين مرحله كپسول دراگون به كمك پرتابه فالكون به مدار زمين مي‌رود و در آنجا به ايستگاه فضايي ملحق مي‌شود. فضانوردان پس از تخليه بار و سوار كردن بارهاي برگشتي به زمين درهاي كپسول را قفل مي‌كنند و كپسول راه برگشت به زمين را در پيش مي‌گيرد و در سواحل فلوريدا در آب فرود خواهد آمد.
اگر اين آزمايش به طور كامل موفق باشد از همين امسال كار نقل و انتقال بار به ايستگاه فضايي توسط دراگون و در كنار پروگرس‌ها رسما آغاز خواهد شد.
در حال حاضر سيستم فرود دراگون شبيه به كپسول‌هاي آپولو است كه در ماموريت‌هاي هيجان‌انگيز، به همين نام، 12 فضانورد را برسطح ماه فرود آوردند. اين كپسول در بازگشت از مدار و پس از عبور از جو زمين با كمك چترهاي نجات در اقيانوس فرود مي‌آيد اما مهندسان اين طرح در نظر دارند سيستمي را توسعه دهند تا با كمك موتورهاي معكوس، دراگون بتواند به آرامي روي سطح زمين فرود آيد كه اگر اين اتفاق بيفتد فرود محموله‌هاي بار و فضانوردان در آينده نرم‌تر و مطمئن‌تر از سيستم‌هاي كنوني صورت خواهد گرفت.
به اين ترتيب روز 18 بهمن براي صنايع فضايي روز مهمي به شمار مي‌رود. آزمايش موفق دراگون نه تنها آمريكا را از وابستگي به روسيه نجات مي‌دهد كه گام مهم‌تري را در تاريخ ثبت مي‌كند و آن ورود رسمي بخش خصوصي به فعاليت‌هاي فضايي رسمي است. وارد شدن بخش خصوصي بالقوه مي‌تواند باعث انقلابي در زمينه صنايع فضايي شود. با ظهور شركت‌هاي رقيب، رقابت بر سر به دست آوردن بازار افزايش مي‌يابد. به دست آوردن بازار مطمئن نيازمند ساخت سفينه‌هايي است كه نه تنها استانداردهاي لازم را دارا باشد كه هزينه كمتري براي كارفرمايان داشته باشند و اين امر به توسعه فناوري‌هاي لازم براي سفرهاي مداري كمك مي‌كند. اين امر در كنار رشد مراكز توريسم فضايي خصوصي باعث تجاري شدن فضا مي‌شود. بويژه كه در سال آينده شركت ويرژين گالاكتيك نيز پروازهاي زيرمداري توريستي‌اش را آغاز خواهد كرد. به اين ترتيب بسياري از كارشناسان اميدوارند انقلابي كه با ورود بخش خصوصي به بازار اينترنت رخ داد در فضا هم تكرار شود. البته نگراني‌هايي هم درباره حضور بخش خصوصي در فضا وجود دارد. مسائل از جمله حقوق استفاده از فضا و رقابت شركت‌ها و بسياري ديگر بايد حل شود اما فرصت‌هاي پيش رو به قدري زياد است كه نگراني‌هاي موجود نمي‌تواند سدي در راه توسعه آن قرار دهد.
فضا بر خلاف زمين فاقد مرزهاي سياسي و جغرافيايي است. شكسته شدن اين مرزها شايد در آينده سياستمداران را وادار كند بيشتر به زمين به عنوان يك كل و يك سياره نگاه كنند و تعاريف جديد از مفاهيمي مانند امنيت ارائه دهند. اما اينها بحث‌هايي متعلق به آينده است. اينك بايد منتظر ماند و ديد آيا دراگون در آزمايش ماه آينده‌اش سربلند خواهد شد و آيا صنايع فضايي شاهد تولد اژدهايي توانا و قدرتمند خواهد بود؟
پوريا ناظمي / جام‌جم