جام جم آنلاين: تقاضا براي خريد طلا برگرفته از فرهنگ كشورها و عوامل اجتماعي متعددي است و از اين رو عادات مصرفي طلا و جواهرات در كشورهاي مختلف، متفاوت است. بررسيها و تحقيقات انجام شده در سطح دنيا نشان ميدهد بازار طلا در كشورهاي اروپايي، آمريكايي و آفريقايي در مقايسه با كشورهاي آسيايي و بويژه هند، ايران و چين چندان رونقي ندارد و ساكنان اين كشورها استفاده از زيورآلاتي از جنس نقره يا تيتانيوم را به طلا ترجيح ميدهند.
در اروپا و آمريكا از اين عنصر ارزشمند بيشتر در زمينههاي ديگري مانند پزشكي، دندانپزشكي، ساختمانسازي و همچنين ساخت قطعات الكترونيكي استفاده ميشود. در حالي كه مهمترين كاربرد طلا در كشورهاي آسيايي، ساخت زيورآلاتي است كه زنان به آنها علاقهمند هستند. اما يكي از ويژگيهاي مشترك بازار طلا در سطح دنيا اين است كه در آستانه برگزاري جشنهاي ملي و مذهبي، اعياد يا آغاز سال نو، ميزان خريد طلا افزايش مييابد. براي مثال در كشور چين همزمان با روز كارگر، روز ملي كشور و همچنين آغاز سال جديد، بازار طلا و جواهر به يكباره رونق پيدا ميكند. براساس آمار جديد اعلام شده از سوي شوراي جهاني طلا در سالهاي اخير، فروش طلا در چين افزايش يافته و به اين ترتيب چينيها كه اين روزها در همه زمينهها از ديگر رقباي خود پيشي گرفتهاند، پس از كشور هند دومين بازار بزرگ فروش زيورآلات طلا و جواهرآلات را از آن خود ساختهاست.
اگرچه كشورهاي هند، آمريكا و چين به ترتيب در رتبههاي نخست فهرست رتبهبندي مصرفكنندگان طلا و جواهر در سطح دنيا قرار ميگيرند، اما اگر طلا را به عنوان يك كالاي ارزشمند يا به عنوان پشتوانه اقتصادي در نظر بگيريم، بايد بگوييم ايرانيان نخستين مصرفكننده طلا و جواهر در سطح دنيا هستند كه به آن به عنوان يك پشتوانه اقتصادي قابل اطمينان نگاه ميكنند. سرانه اندوخته طلا به ازاي هر خانواده ايراني حدود 100 گرم است و در اين ميان ساكنان شهرهاي تهران و اصفهان بيشترين اندوخته طلا را دارند. ايرانيها از گذشتههاي دور، از مشتريان پروپاقرص بازارهاي طلافروشي بودهاند كه مسكوكات طلا را به عنوان سرمايه و پسانداز خريداري ميكردند. حتي افرادي كه اين روزها از طلا و جواهر به عنوان زيبايي يا مد استفاده ميكنند نيز در نهايت با هدف اين كه طلا ميتواند پشتوانه اقتصادي قابل اطميناني براي آنها باشد اقدام به خريد طلا و جواهرآلات ميكنند. از سوي ديگر طراحان ايتاليايي نيز كه در دنياي طلا و جواهر حرف اول را ميزنند و در اغلب كشورها طرحها و مدلهايي كه براي ساخت طلا و جواهرات از آنها استفاده ميشود برگرفته از مدلهاي طلا و جواهرات ايتاليايي است علاقهاي به استفاده از زيورآلات طلا ندارند. البته در سالهاي اخير رقباي جديدي همچون هنگكنگ نيز به ميدان آمده و با ارائه طرحها و مدلهاي چشمگير با قيمتهاي كمتر مورد توجه مشتريان قرار گرفتهاند، اما همچنان اين طراحان كهنهكار ايتاليايي و فرانسوي هستند كه جواهرسازان بزرگ از آنها الگوبرداري ميكنند. داماس، شوپارت، بولگاري و گوچي از جمله برندهاي پرطرفدار طلا و جواهرآلات در سطح دنيا هستند كه به بازارهاي آسيايي نيز نفوذ كرده و با استقبال چشمگيري مواجه شدهاند.
طلا در آيينه تاريخ
امروزه انتخاب طلا و جواهرات، متناسب با آخرين تغيير و تحولات دنياي مد و هماهنگ كردن آن با لباس براي شركت در مهمانيها به يكي از دغدغههاي خانمها تبديل شده است، اما نخستين بار اين مردها بودند كه از وسايل زينتي استفاده كردند و در حقيقت استفاده از وسايل زينتي يا زيورآلات در قرون وسطي محدود به گردنبندهايي از جنس سنگهاي صاف و صيقلي بود كه مردان به گردنشان ميانداختند. از قرن چهاردهم ميلادي، استفاده از گردنبند، گوشواره و سنجاق سينه طلا در ميان خانوادههاي اشرافي مرسوم شده و از قرن شانزدهم نيز طراحي جواهرات به شكل امروزي آغاز شد.
برخلاف آسياييها كه علاقه زيادي به داشتن زيورآلاتي از جنس طلا دارند، در كشورهاي اروپايي، افراد بيشتر به خريد زيورآلاتي از جنس نقره، تيتانيوم، نيكل، استيل و سنگهاي زينتي علاقهمند هستند. شايد بتوان گفت دغدغه انتخاب جواهراتي كه متناسب با شخصيت افراد يا برازنده مجلس يا مهماني باشد كه به آن دعوت شدهاند، ويژگي منحصر به فردي است كه تنها در ميان ايرانيها و آسياييها يافت ميشود. انگليس نيز از جمله كشورهاي اروپايي است كه همانند ايران ديدگاه مشابهي درباره طلا به عنوان مهمترين پشتوانه زندگي دارد و در مقابل، ايتالياييها افرادي هستند كه بيش از آن كه به بُعد مادي طلا توجه كنند به زيبايي ظاهري آن توجه دارند. در كشور ما اگر چه جنبه زيبايي زيورآلات طلا مهم تلقي ميشود، اما ديدگاه ارزشي آن از ديدگاه زيباییشناسي پيشي ميگيرد. البته اين خصيصه در آسياييها نيز وجود دارد چرا كه هنر ساخت جواهرات در آغاز تنها در اختيار اقوام آسيايي بود. قرن نوزدهم ميلادي هم نقطه آغازي براي شكوفايي هنرساخت جواهرات در اروپا بود و از اوايل اين قرن بود كه آمريكاييها و اروپاييها نيز به جمع توليدكنندگان طلا و جواهر در سطح دنيا پيوستند.
در آسيا از زمان باستان، طلا به عنوان يك كالاي ارزشمند در مبادلات تجاري مورد استفاده قرار ميگرفت و با وضع قوانيني براي ضرب سكههاي طلا كه وزن و درجه خلوص آنها را تعيين ميكرد تنوع و گستره اين بازار تجاري تا حدودي محدودتر شد.
در ايران باستان به مناسبت پيروزيها و جشنهاي مختلف، سكههايي براي يادبود ضرب ميشد كه نشاندهنده غلبه شاهي بر شاه ديگر، پيروزي، شكست، جشنهاي مختلف و سياستها و روشهاي حكومتي فرمانروايان بود.
شايد اهميت اين سكهها موجب شد تا سكه در زندگي فعلي ما نيز موقعيت خود را تثبيت و كارايياش را حفظ كند. به همين دليل خريد و نگهداري سكه در ميان مردم به نوعي پسانداز محسوب ميشود و گاه با خريد سكه و حفظ آن، به تامين روز مباداي خود فكر ميكنند.
نكته: اگرچه ايتالياييها علاقه زيادي به استفاده از زيورآلات طلا ندارند، اما طراحان ايتاليايي در دنياي طلا و جواهر حرف اول را ميزنند و در اغلب كشورها طرحها و مدلهايي كه براي ساخت طلا و جواهرات از آنها استفاده ميشود برگرفته از مدلهاي ايتاليايي است
باوجود اينكه طلاي ايران از نظر طراحي در برابر طلاي ايتاليايي و حتي طلاي تركيه كم ميآورد، اما به نظر ميرسد طلادوستاني كه به حكم عادت يا شايد هم سياست خانوادگي بايد سالي يكي دو تكه به طلاهاي تزئينيشان اضافه كنند چندان به اين مساله كاري نداشته باشند. براي اين دسته وجود اين زيورآلات در خانه حكم يك پشتوانه را دارد و آنها با خريدن طلاهاي بيشتر در حقيقت به نوعي درحال پسانداز كردن هستند.
شايد همين امر عاملي باشد كه ايران را به يكي از بزرگترين مصرفكننده طلا و جواهر دنيا تبديل كرده و موجب شده است تا جواهرآلات ساخت ايتاليا، هند و تركيه براحتي روانه بازار كشور ما شوند.
اگر پاي صحبت طلافروشان بنشينيم ميبينيم در بازار جهاني طلا، سبكي به نام سبك طلاي ايراني وجود ندارد و در حالي كه بيشتر طلاسازان جهان با توجه به عناصر بومي و داخلي خود قطعه طلا را ميسازند و به آن شكل ميدهند و نگيني روي آن مينشانند، در كشور ما صرف مصرفكننده بودن و پسانداز آن تعيينكننده است و كارهاي زيربنايي و اساسي در توليد طلا صورت نميگيرد.
در تاجيكستان نيز طلا و زيورآلات نقره بدون هيچ تكلفي به فروش ميرسند.
در اين كشور جواهرات به مفهومي كه در ايران مطرح است وجود ندارد و سنگهايي كه در زيورآلات به كار ميرود، سنگهاي نيمهقيمتي است و برليان و خانواده الماس، ياقوت و زمرد و فيروزه در جواهرات اين كشور جايي ندارد.
باتوجه به جمعيت ايران در قياس با كشورهايي چون هند، چين و آمريكا بايد گفت سابقهاي 5 هزار ساله ايرانيان را به طلا متعهد كرده است.
شمار طلافروشيها نشاندهنده وسعت بازار طلاي ايران است. براساس مطالعهاي كه در سال گذشته از سوي سازمان توسعه تجارت ايران انجام شد در هر يك از 30 استان ايران دستكم 15 هزار و 500 طلافروشي وجود دارد كه اين ميزان طي 5 سال گذشته در شهرهاي مهم بيش از 20 درصد افزايش يافته است.
برترينها در بازار جهاني طلا
از نظر ذخيره طلا ايالات متحده آمريكا در رتبه نخست قرار ميگيرد. اما اگر طلا را به عنوان يك كالاي زينتي در نظر بگيريم، كشور هند از اين نظر در رتبه نخست قرار دارد. در كشور ما نيز طلا به عنوان پشتوانه اقتصادي اهميت بسيار زيادي دارد و از اين نظر در مقايسه با ديگر كشورهاي دنيا رتبه اول را دارد. اغلب كشورهاي آسيايي نيز علاقه زيادي به اندوختن سكهها و شمشهاي طلا دارند و ترجيح ميدهند در مناسبتهاي مختلف به همديگر طلا هديه بدهند و شايد بتوان گفت طلا يكي از بهترين و محبوبترين هدايا در سطح دنياست و به همين علت با نزديك شدن به اعياد ملي ـ مذهبي، مراسم يا جشنهاي خاص، فرارسيدن سال نو و همچنين هنگام ازدواج، تقاضا براي خريد طلا به ميزان چشمگير و قابل توجهي افزايش مييابد. تركيه از جمله كشورهايي است كه از اين نظر گوي سبقت را از ديگر كشورها ربوده است. در كشور تركيه رسم بر اين است كه اگر قرار باشد به هر دليلي مانند تولد، ازدواج يا عيدي به كسي هديه داده شود، حتما هديهاي از طلا براي او خريده ميشود. حتي اگر طلاي هديه داده شده از نظر وزني بسيار كم باشد، باز هم نسبت به هداياي ديگر ارزش بيشتري دارد. بررسيهاي انجام شده در سطح بازارهاي جهاني نشان ميدهد در روزهاي قبل از آغاز سال نو، اغلب كشورها و بويژه كشورهاي آسيايي شاهد بيشترين تقاضا براي خريد طلا و جواهرآلات هستند كه البته در اين ميان كشورهاي آسياي شرقي و جنوب شرقي ركورددار تقاضا براي طلا هستند. به طور كلي كشورهاي خاورميانه از نظر تقاضا براي خريد طلا در رتبه دوم و كشور ايالات متحده آمريكا در رتبه سوم قرار ميگيرد و اين در حالي است كه كشور هند در خريد طلا به عنوان يك كالاي مصرفي و زينتي گوي سبقت را از تمامي كشورها ربوده و در رتبه نخست قرار دارد و عربستان و تركيه نيز در رتبههاي بعد قرار دارند.
محبوبيت طلا در ميان هنديها و ايرانيها
همانطور كه گفته شد هنديها بيش از ديگر مردم دنيا از طلا به عنوان يك كالاي زينتي استفاده ميكنند و جالب اين كه بيش از 20 درصد كل طلايي كه در سطح دنيا به عنوان زيورآلات مورد استفاده قرار ميگيرد را ميتوانيد در لباس سنتي زنان هندي كه به آن ساري گفته ميشود بيابيد. طلا يكي از پرفروشترين كالاها در بازارهاي پرازدحام اين كشور است و پايه و اساس ساختار اجتماعي كشور هند به گونهاي با طلا درهم آميخته شده است. هرچند كه ميزان توليد طلا در اين كشور كم است. در حقيقت در اين كشور، طلا سمبلي از ثروت و جايگاه اجتماعي افراد است كه به يك كالاي ضروري تبديل شده است تا جايي كه ميتوانيد ردپاي اين شيء گرانقيمت را در لباسهاي ابريشمي و حتي ورقههايي كه براي تزئين شيريني از آنها استفاده ميشود بيابيد. علاقه ايرانيها به خريد طلا و استفاده از زيورآلاتي از جنس طلا نيز به اندازهاي است كه خريد طلا هنگام ازدواج به يكي از رسومات اصلي ازدواج تبديل شده است. اما تقريبا در كشور ديگري اثري از وجود رسومات مشابه رسومات ايرانيان ديده نميشود. در واقع در ايران چشم و همچشميها نقش مهمي در رونق اين رسم و رسومات دارد. اين روزها جواناني كه در آستانه آغاز زندگي مشترك هستند ديگر حاضر به خريد حلقههاي ارزانقيمت نيستند. در سالهاي اخير كمترين هزينه اختصاص داده شده براي خريد يك حلقه حدود يك ميليون تومان و بيشترين آن در حدود 15 ميليون تومان بوده است. همچنين كمترين هزينه براي خريد سرويس طلا نيز حدود 2 ميليون تومان است كه اين رقم گاهي به 50 ميليون تومان هم ميرسد. به اين ترتيب ميتوان گفت بخش قابل توجهي از هزينههاي سرسامآور ازدواج براي آغاز زندگي مربوط به خريد حلقه و سرويس طلاست.
برخلاف هند، ايران، چين و مالزي در كشورهاي اروپايي و آمريكايي بازارهاي طلا شبيه به آنچه در اين كشورها به عنوان مركزي براي عرضه زيورآلات طلا راهاندازي شده، وجود ندارد و در اين كشورها نيز معمولا صاحبان طلافروشيها، سرمايهداراني در كشورهاي آسيايي هستند كه با هدف توسعه تجارت و كسب و كارشان مشغول به كار هستند.
در واقع در زنان و دختران اروپايي و آمريكايي بندرت اثري از طلا و جواهر مشاهده ميشود. استفاده از بدليجات در ميان آنها رواج بيشتري دارد، هرچند مدتي است در ايران نيز استفاده از بدليجات رونق زيادي يافته است. البته اين به آن معنا نيست كه طلا جايگاه خود را از دست داده است، بلكه روند افزايشي قيمت آن تا حدودي بازار تقاضا را به سوي بدليجات هدايت كرده است.
فرانك فراهاني جم / جام جم