در سير تكاملي طراحي ون‌ها، فاكتور حمل بار جاي خود را به آسايش سرنشينان داده است
ون‌ها در ‌گذر زمان
جام جم آنلاين: در صنعت خودروسازی جهان به ون‌ها نگاه ویژه‌ای می‌شود. این خودرو كه از حیث ساختار ظاهری و فضای داخلی از تنوع خیره‌كننده‌ای برخوردار است به دليل فضای قابل توجه درونی و امكان حمل مسافر و همچنین محموله‌های كوچك و بزرگ، مورد توجه سازندگان خودرو و مصرف‌كنندگان قرار دارد.

طی 100 سال گذشته خودروهای ون سیر تكاملی جالب توجهی داشته‌اند. آنها ابتدا بیشتر به خودروهای باری شبیه بودند تا وسیله‌ای مناسب برای جابه‌جایی افراد. اما به مرور توجه به انسان در طراحی و ساخت این دسته از خودروها بیشتر شد تا جايی كه ون‌های طراحی شده امسال به پیشرفته‌ترین فناوری‌های روز جهان از جمله Wi-Fi‌‌، اینترنت پرسرعت و امكانات كامل پذیرایی مجهز هستند.

نخستین سری از خودروهای ون ‌‌ـ‌ بر اساس آنچه امروزه این نوع خودروها را دسته‌بندي مي‌كنيم ـ سال 1926 تولید شدند. یك كارخانه تولیدكننده خودرو در چكسلواكی آن روزها موسوم به تاترا (Tatra) خانواده‌ای از خودروها با عنوان تاترا 12 (Tatra 12) تولید می‌كرد كه مهم‌ترین مشخصه اصلی‌شان بزرگ بودنشان بود. یكی از اعضای این خانواده، خودروی ون تاترا 12 بود كه می‌شد از آن برای جابه‌جایی افراد و محموله‌ها استفاده كرد. خانواده Tatra 12 در حد فاصل سال‌های 1923 تا 1926 تولید می‌شدند. تا پیش از آن تمام كارخانجات سازنده خودرو در چكسلواكی خودروهای گران‌قیمتی تولید می‌كردند كه تنها افراد ثروتمند توانایی خرید آن را داشتند، اما بتدریج برخی كارخانجات بر آن شدند تا مدل‌های ارزان‌تری نیز براي دامداران و كشاورزان ارائه كنند. Tatra 11 و در ادامه Tatra12 نتیجه چنین نگرشی بودند، اما میان تمامی ‌خودروهایی كه در این مجموعه‌ها قرار می‌گرفتند، نوع ون تاتراها بیشتر مورد توجه قرار گرفت، چون نه‌تنها نسبت به مدل‌های دیگر ارزان‌قیمت‌تر بود، بلكه به دليل قابليت حمل همزمان بار و مسافر كارایی قابل توجهی نیز به همراه داشت. كمی‌ آن طرف‌تر از چكسلواكی یعنی در اسپانیا، ون‌هایی در سال 1965 ساخته می‌شدند كه به ون sava 213 شهرت داشتند. این ون‌ها گرچه ظاهر چندان جذابی نداشتند، اما برای جابه‌جایی افراد و حمل بار ايده‌آل بودند، به طوری‌كه تا سال‌ها از این نوع خودرو در بسیاری از مناطق اسپانیا و اروپا استفاده می‌شد. sava 213 در مناطق روستایی اسپانیا كاربردهای زیادی داشت. اما در حال حاضر نگرشی كه درخصوص طراحی ون‌ها وجود دارد صرفا به حمل افراد و محموله‌های باری مربوط نمی‌شود. نگاهی به فضای داخلی ون‌های امروزی و سیستم‌های به كار گرفته شده در آنها نشان می‌دهد جدای از آن كه تا 3 ردیف صندلی در یك فضای نسبتا بزرگ قرار گرفته تا سرنشینان مشكلی در حین جابه‌جایی نداشته باشند، انبوهی از امكانات پیشرفته ارتباطاتی، سرگرمی‌و پذیرایی نیز برای آنها در نظر گرفته شده است.

براي مثال خودروی ونی همچون KV7 به عنوان نمونه‌اي نوین از این دسته خودروها حرف‌هاي زيادي براي گفتن دارد. در این خودرو كه فعلا به عنوان یك محصول مفهومی‌ از سوی شركت كیا رونمایی شده است خبری از 2یا 3 ردیف صندلی پشت سر هم نیست، بلكه سرنشینان حتی در انتخاب محل نشستن و زاویه‌ای كه با ساير صندلی‌ها خواهند داشت دارای حق انتخاب هستند. استراتژی اصلی در طراحی فضای داخلی این ون بر اصل نزدیكی هر چه بیشتر دوستان و اعضای خانواده در سفرهایی كه شاید بیش از یك روز نیز به طول انجامند، گذاشته شده است. داخل این خودرو 2 صندلی اصلی (قسمت جلو) و 2 صندلی كوچك‌تر در قسمت عقب همراه یك كاناپه كوچك دیده می‌شود. این تنوع چشمگیر در سفرهای طولانی‌مدت كمك زیادی به سرنشینان می‌كند تا خستگی راه را از تن دور كنند. گذشته از آن، امكاناتی همچون نمایشگر لمسی رایانه‌ای، سیستم هوشمند چيدمان وسایل، Wi-Fi‌‌ و هرآنچه برای یك سفر طولانی نیاز است در این فضای محدود دیده می‌شود. درهای بزرگ این خودرو یكی از ویژگی‌های اصلی آن محسوب می‌شود كه آن را از این حیث متمایز از سایر خودروهای ون امروزی كرده است. KV7 نخستین بار در نمایشگاه دیتروید 2011 رونمایی شد تا علاقه‌مندان به خودرو با نسل جدیدی از ون‌ها آشنا شوند.

نكته: طی 100 سال گذشته خودروهای ون سیر تكاملی جالب توجهی داشته‌اند. آنها ابتدا بیشتر به خودروهای باری شبیه بودند تا وسیله‌ای مناسب برای جابه‌جایی افراد. اما به‌مرور توجه به انسان در طراحی و ساخت این دسته از خودروها بیشتر شد
گرچه KV7 ، ون چشم‌نوازی است، اما شركت كیا فعلا برنامه‌ای برای تولید انبوه آن ندارد. با این حال ون‌های توليدشده دیگری هستند كه از نظر فناوری‌های نوين به كار رفته در آنها حرف‌هاي قابل توجه فراواني براي زدن دارند. ون Vito مرسدس بنز از جمله این خودروهاست. از این خودرو نخستین بار سال 2010 مقابل چشمان گروهی از وزرای اقتصادی اتحادیه اروپا كه در سن سباستین اسپانیا گرد هم آمده بودند، رونمایی شد. بخوبی می‌شد در آن روز تمایل به سوار شدن در این خودروی متفاوت را در چشمان آنها مشاهده كرد. مدیران ارشد مرسدس بنز، این خودرو را یكی از اقتصادی‌ترین ون‌های حال حاضر جهان معرفی ‌كردند و مدعی شدند استفاده از باتری لیتیوم یونی در آن، یكی از ویژگی‌های غیرقابل چشم پوشی چنین خودروی ونی به شمار می‌آید.

نسخه اول Vito مجهز به موتور دیزلی است كه به دليل رعایت استاندارد 5 اروپا حداقل آلایندگی كربنی را همراه دارد. با اين همه طولی نكشید كه نسخه برقی آن نیز به بازار آمد. Vito كه ظرفیت حمل 900 كیلوگرم بار را دارد سال 2011 در حالي به مرحله تولید انبوه رسید كه سال 2010 بیش از 100 دستگاه از این خودرو به حدود 20 شركت خریدار به عنوان نوبرانه واگذار شد. این خریداران عمدتا شركت‌ها و موسسات عمومی ‌بودند كه به این نتیجه رسیده بودند Vito بهترین و به صرفه‌ترین انتخاب برای جابه‌جایی كاركنان و روسایشان به شمار می‌آید. مرسدس بنز در ساخت این خودرو به این نكته توجه كرده است كه در برخی نقاط جهان، مناطقی وجود دارند كه رعایت استانداردهای زیست‌محیطی و عدم آلایندگی هوا یك «باید» بسیار مهم است. Vitoبرقی انتخاب مناسبی برای این نوع مناطق است چون آلایندگی كربنی آن صفر است و گذشته از آن برخلاف بسیاری از ون‌های امروزی، سر و صدای چندانی نیز به همراه ندارد. به همین دليل قرار است در فاز بعدی تولید انبوه، بالغ بر 2 هزار دستگاه از این خودروی ون ساخته شود. این خودرو تنها با تكیه بر نیروی برق حركت می‌كند و با هر بار شارژ كامل باتری، مسافتی حدود 130 كیلومتر را طی می‌كند. اين خودرو به دليل موتور برقي خود از حداكثر سرعت 80 كیلومتر بر ساعت برخوردار است، سرعتی كه شايد كم به نظر برسد، اما برای افرادی كه معمولا از اين نوع خودروها استفاده می‌كنند كافي و خوشایند است.

مهندسان مرسدس بنز یكی از پیچیده‌ترین آزمون‌های تصادفات را برای این خودرو پیاده كرده‌اند. آنها با نصب چند كیسه هوا در نقاط مختلف فضای درون خودرو، ضریب ایمنی آن را تا حد قابل توجهی افزایش داده‌اند. همچنین نصب سیستم‌های پیشرفته ترمز ضد قفل ABS و ASR در این خودرو خیال سرنشینان آن را حتی در روزهای برفی كه سطح جاده ممكن است پوشیده از یخ باشد نيز راحت كرده است.

موفقیت‌هایی كه طراحان و مهندسان صنعت خودرو در ارائه ون‌های امروزی داشته‌اند آنها را به تأثیرگذاری این دسته از خودروها در آینده صنعت خودروسازی جهان امیدوار كرده است. از این‌رو هر از گاهی طرح‌های استثنایی در این زمینه ارائه می‌شوند كه در نگاه نخست تحقق آنها را تنها می‌توان به دهه‌های آینده موكول كرد. Tubik از جمله این طرح‌هاست. این خودرو كه فعلا در حد طرح‌ها و نقشه‌هاي هیجان‌انگیز رایانه‌ای ارائه شده است، محصول تفكر خلاقانه طراحان شركت فرانسوی سیتروئن است. در این خودرو 2مشخصه كلی دیده می‌شود: ظرفیت قابل توجه حمل افراد و انعطاف‌پذیری چشمگیر، حتی فراتر از لیموزین‌ها. Tubik مجهز به 2موتور است. موتور احتراقی در قسمت جلو و نسخه برقی در انتهای آن قرار دارد. گذشته از این ویژگی خاص، فضای درون آن نیز با هر طرحی كه تاكنون درخصوص ون‌ها دیده‌اید، تفاوت دارد.

نوع چیدمان صندلی‌ها در فضای داخلی به گونه‌ای است كه راننده تنها با فشردن یك دكمه می‌تواند فضای داخل را كه برای نشستن چند نفر تنظیم شده است جهت قرار دادن انبوهی از بارها آماده كند. این خودرو به انبوهی از فناوری‌های نوین مجهز است. تشخیص راننده از طریق اثرانگشت از جمله آنهاست كه با استفاده از آن ضریب امنیتی خودرو به اوج خود می‌رسد. Tubik مجهز به صفحه نمایشگری نصب‌شده بالای سرراننده و همچنین نسخه دیگری در دل فرمان است كه راننده با استفاده از آنها و دوربین‌هایی كه اطلاعات تصویری شفافی ارسال می‌كنند اشراف كاملی به محیط اطراف خودرو و البته نقطه كور پشت آن دارد. به نظر می‌رسد اين محصول سیتروئن تعریف كاملا متفاوتی از خودروهای ون باشد، تعریفی كه تبدیل آن به واقعیت، زمان زیادی خواهد برد.

مهدی پیرگزی / جام جم