يك مدارچاپي همه كارايي هاي ماهواره را در خود جمع كرده است
ماهواره من!
جام جم آنلاين: تكليف خيلي از محصولات دنياي فناوري از همان ابتدا مشخص است. آنها آمده‌اند كه من و شما آنها را بخريم و ببريم خانه يا دفاتر كارمان تا به زندگي روزانه ما رفاه و راحتي بيشتري ببخشند. اما خيلي از محصولات فناورانه براي استفاده شخصي طراحي نمي‌شوند.
مثلا صحبت از سينماي خانگي يا هواپيماي شخصي فقط مختص ثروتمنداني است كه گاهي اوقات بايد راهنمايي‌شان كرد تا پول‌هاي فراوانشان را چگونه هزينه كنند. تا همين 40 يا 50 سال پيش وقتي كه صحبت از هواپيماي شخصي مي‌كردي، حتما طوري نگاهت مي‌كردند كه انگار از سياره ديگري آمده‌اي.
حدود 10 سال پيش براي اولين بار يك دانشمند بازنشسته ناسا به نام دنيس توتو كه به كار تجارت مشغول شده بود، روياي ديرينه خود براي سفر به فضا را كه حاصل سال‌ها كار در بزرگ‌ترين سازمان فضايي دنيا بود، با پرداخت 20 ميليون دلار به واقعيت تبديل كرد. اين اولين بار بود كه يك انسان زميني (حالا انگار صد نوع ديگر انسان مي‌شناسيم!) مي‌توانست از سفر فضايي خودش سخن بر زبان آورد. اما هنوز راه بسياري مانده تا بتوان تعطيلات عيد نوروز را در مدار زمين به تفريح گذراند. همزمان عده‌اي به فكر افتادند كه چرا بايد مانند دنيس توتو پول بدهند به سازمان فضايي روسيه، راسكوسموس، تا سوار بر فضاپيماي سايوز بروند به ايستگاه بين‌المللي فضايي و به ازاي هر حركت اشتباهي كه از طرف آنها سر مي‌زد، نگران چشم نازك كردن فضانوردان حرفهاي باشند. آنها براي اولين بار رفتند سراغ ساخت فضاپيماي خودشان تا صنعت فضايي دنيا شاهد نقطه عطف مهم ديگري شود.
عده‌اي دور هم جمع شدند و بنيادي را تشكيل دادند به نام جايزه اكس (X Prize) و از آن طرف هم يك بانوي ميليونر ايراني به نام انوشه انصاري مبلغ جايزه را كه 10 ميليون دلار بود متقبل شد تا انگيزه كافي براي مهندسان خلاق و كاركشته ايجاد شود. هدف، ساخت اولين فضاپيماي خصوصي دنيا بود كه بتواند در طول يك هفته 2 بار پرواز زير مداري انجام دهد، يعني با سرعت برود به ارتفاعي بيش از 100 كيلومتر كه مرز بين جو زمين و فضاست و بعد دوباره به سمت زمين سقوط كند. اسپيس اكس طرح‌هاي بلندپروازانه بسيار ديگري نيز دارد. آنها مي‌خواهند تور ويژه گردشگري به مقصد ماه و مريخ را نيز در دهه‌هاي آينده اجرا كنند. خب واقعا به نظر مي‌رسد كه اگر پول كافي داشته باشيد تا چند دهه آينده بتوانيد يكي از اين فضاپيماها را بخريد و به همراه خانواده از يك فرودگاه فضايي نزديك محل زندگيتان يا حتي شايد حياط پشتي خانه‌تان راهي فضا شويد. سفر به خير!
تا اينجاي كار همه صحبت‌هايمان درباره سفرهاي فضايي بود كه انتظار مي‌رود تا چند سال آينده آنقدر ارزان شوند كه در دسترس همه باشند، اما شايد جذاب‌تر از سفر به فضا كه مي‌تواند كمي هم خطرناك باشد، داشتن يك چيزي در فضا براي خودتان بتواند چالش بعدي صنعت خصوصي شود. بويژه اگر آن چيز بتواند از فضا اطلاعات جالب و هيجان‌انگيزي برايتان ارسال كند. بله درست فهميديد، داريم از ماهواره‌هاي شخصي صحبت مي‌كنيم. خب، ابتداي امر كمي بي‌فايده و صرفا يك سرگرمي به نظر مي‌رسد. اما چه كسي مي‌داند، شايد بزودي كاربردهاي فراواني براي يك ماهواره شخصي ايجاد شود.
البته اين اولين بار نيست كه صحبت از ماهواره شخصي به ميان آمده است. سال‌هاست كه بخش خصوصي و شركت‌هاي بزرگ ماهواره‌اي صاحب بخش بزرگي از ماهواره‌هاي مخابراتي در دورترين مدار كاربردي زمين هستند. اما چرا مثلا من نتوانم يك ماهواره براي خودم داشته باشم. اين ايده‌اي بود كه مدت‌هاي مديدي افكار زاك منچستر، مهندس هوافضا از دانشگاه كورنل را پريشان كرده بود. او با خودش فكر مي‌كرد كه چرا ماهواره‌ها هميشه بايد خيلي پيشرفته و بزرگ و كارآمد باشند. چرا نتوان يك ماهواره ريز و كوچك و ارزان ساخت كه بتواند چند صباحي در فضا به سر برده و خاطره‌اي شود براي صاحبش. براي مثال داشتن ماهواره‌اي كه روزي يكي دو بار از بالاي سرتان رد شود و پيام بفرستد كه:
من ماهواره تو هستم. اين دور 467ام من به دور زمين است. اينجا هوا منهاي 200 درجه سانتيگراد است. خورشيد در سمت چپ من قرار دارد و... آخ ماهواره شهروز همين الان با من تصادف كرد!
خب نظرتان چيست؟ حداقل مي‌توانيد جلوي مهمانانتان قيافه بگيريد و نيم ساعتي آنها را منتظر نگه داريد تا ماهواره‌تان از بالاي سر خانه رد شده و متن بالا را برايتان بفرستد و شما هم در حالي كه بادي در غبغب انداخته‌ايد، جلوي آنها قيافه‌اي بگيريد و در باب اهميت صنعت فضانوردي و كمك به شركت‌هاي دانش بنيان كوچك براي توسعه علم با صرف مبلغ اندكي پول، سخنراني گيرايي ارائه كنيد. موافقيد؟ قرارداد را امضا كنيم؟ خيلي راحت است، زاك منچستر با اين ايده ساده دست ياري به سمت همه مردم سياره زمين دراز كرده تا با جمع‌آوري مبلغي حدود 36 ميليون تومان اولين محموله 100 تايي ماهواره‌هاي شخصي دنيا را به فضا بفرستد. زاك معتقد است در صورت دريافت اين كمك مالي و ارسال نخستين نمونه‌ها به فضا مي‌تواند با توسعه و تكميل ايده خود در آينده ماهواره‌هاي پيشرفته‌تري بسازد كه توانايي‌هاي جدي‌تري داشته باشند. هم‌اكنون قيمت هر ماهواره‌اي كه زاك طراحي مي‌كند و مي‌سازد حدود 360 هزار تومان است. زاك تا الان توانسته يك‌سوم ماهواره‌هاي اولين محموله خود را كه قرار است مشتمل بر يكصد ماهواره باشد را بفروشد. ماهواره‌هاي زاك بر اساس يك ايده خلاقانه استوار است. براي اولين بار يك طراح ماهواره به اين فكر افتاده است كه حالا و پس از پيشرفت‌هاي تاثيرگذار دانش الكترونيك چرا ما هنوز هم بايد مثل اجداد فضانوردمان يك ماهواره بزرگ با بدنه و تجهيزات و يال و كوپال بسازيم.
بياييم براي اولين بار يك ماهواره را روي يك مدار چاپي خلاصه كنيم. فوق‌العاده است نه؟ ماهواره‌اي روي يك مدار چاپي با همه كارآمدي يك ماهواره واقعي. خيلي‌ها ايراد گرفته‌اند كه خب با اختلاف دماي بين منهاي 200 درجه سانتيگراد در شب هنگام و 400 درجه سانتيگراد در هنگام تابش خورشيد يا با تشعشعات مضر و خطرناك و بارهاي الكتريكي بادهاي خورشيدي و هزار چيز عجيب و غريب ديگر در فضا چه خواهيد كرد؟ زاك اما براي همه اين پرسش‌ها يك پاسخ ساده دارد. نمي‌دانيم! اما ايده فوق‌العاده است، فكرش را بكنيد اگر بشود اين كار را كرد چه مي‌شود. در آن زمان ما شاهد خواهيم بود كه ماهواره‌هايي با عملكردهاي فوق‌العاده و پيچيده اما بسيار سبك و كوچك توليد خواهند شد كه مي‌توانند با قيمت‌هاي امروزي كه حدود 25 ميليون تومان براي هركيلوگرم محموله فضايي است، صرفه‌جويي عظيمي در صنعت فضايي به وجود آورند. در آن زمان هزينه‌هاي مخابرات، ناوبري و مشاهده فضايي به مراتب كاهش خواهد يافت و تعداد بيشتري از جمعيت ساكن سياره زمين مي‌توانند از قابليت‌هاي بي‌نظير فضا براي رسيدن به رفاه و امنيت بيشتر استفاده ببرند.
شكي نيست كه اين تفكر، راه آينده صنعت فضايي است و مانند نانوتكنولوژي كه كشورمان هوشمندانه با پيوستن به قافله آن از ابتداي امر حالا حرفهاي زيادي براي زدن دارد، بايد اين ايده و تفكر جديد را وارد دانشكده‌هاي مهندسي خودمان كنيم و همگام شويم با صنعت نوين فضايي جهان. يادمان نرود كه اختراع چرخ كار بيهوده‌اي است.
يك مدار چاپي، يك ماهواره
ماهواره‌هاي زاك بر اساس يك ايده خلاقانه استوار است. براي اولين بار يك طراح ماهواره به اين فكر افتاده است كه حالا و پس از پيشرفت‌هاي تاثيرگذار دانش الكترونيك چرا ما هنوز هم بايد مثل اجداد فضانوردمان يك ماهواره بزرگ با بدنه و تجهيزات و يال و كوپال بسازيم. بياييم براي اولين بار يك ماهواره را روي يك مدار چاپي خلاصه كنيم.
شهرام يزدان‌پناه