جام جم آنلاين: دكتر امیلیا نرسیسیانس، یكی از استادان دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه تهران به عنوان یك متخصص انسان‌ شناسی و به واسطه زندگی مشترك طولانی با استاد فقید، پروفسور كارو لوكاس پدر علم رباتیك ایران و چهره ماندگار كشور شناخت و نگاه ویژه‌ای به ربات و نقش آن در زندگی انسان دارد.
او طی سال‌ها مسائل رباتیك را از دید رابطه انسان و ربات و حل مسائل با كمك خلاقیت مبتنی بر تكنولوژی‌های نوین بررسی كرده ‌است.

یكی از زمینه‌های پژوهشی ایشان، موضوع ترس انسان از ربات یا به شكلی جامع‌تر ترس انسان از تكنولوژی‌های نوین است.

تجربه‌های انسان‌شناسی ارزشمند این استاد دانشگاه در این زمینه، بهانه گفت‌وگوی ویژه‌ای شد كه طی آن به بررسی ترس انسان از تكنولوژی‌های نوین و بخصوص ربات‌ها بپردازیم.

ترس انسان از ربات و تكنولوژی از كجا ناشی می‌شود؟

عمده ترس انسان بخصوص افرادی كه مستقیما با علم ارتباطی ندارند، شاید حاصل از فیلم‌ها بويژه فیلم‌های‌ هالیوودی باشد.

این فیلم‌ها برای تاثیر گذاری بیشتر با استفاده از جلوه‌های ویژه به بیان مسائلی به مراتب غیرواقعی‌تر از حقیقت اصلی ماجرا می‌پردازند، اما در دنیای واقعی چنین مسائلی به وجود نمی‌آید، انسانی كه خود، سازنده ربات است، از ابتدا و حتی در داستان‌هایی مانند رمان‌های آیزاك آسیموف كه اولین قوانین ربات‌ها بر اساس این داستان‌های علمی‌ ـ تخیلی نوشته شده است، بنا را بر این گذاشته كه ربات در خدمت انسان و برای بالا بردن كیفیت زندگی او باشد نه این‌كه علیه او عمل كند.

امروزه ربات‌ها را با اشكال و فرم‌های مختلفی می‌سازند كه هیچ‌كدام از این ربات‌ها قرار نیست باعث دخل و تصرفی در زندگی انسان باشند.

آنها برای كمك به انسان ساخته شده‌اند تا انسان با كمك آنها گام‌های قوی‌تری را بردارد، به طور نمونه ربات‌هایی كه برای كمك در زمان وقوع بلایای طبیعی مانند زلزله ساخته شده‌اند در جايي كه دست انسان به بسیاری از مناطق آسیب دیده مانند زیرآوار نمی‌رسد يا خدمت‌رساني ربات‌های خانگی در منزل از جمله نظافت از نمونه‌هاي ديگر اين ربات‌هاست یا مثلا در آینده ربات‌هایی می‌آیند كه به یخچال وصل شده نیازهای خرید منزل و كمبودها را نمایان می‌سازند یا خود مستقیم با توجه به سفارش شما برای خرید اقدام مي‌كنند يا سیستم‌های هوشمندی كه به طور خودكار انرژی مصرفی خانه را مدیریت مي‌كنند نیز به نوعی ربات هستند یا از تكنولوژی‌های رباتیك استفاده می‌كنند.

بازخوردهایی كه مهندسان به علوم اجتماعی می‌دهند نیز بسیار جذاب است، به طور مثال اگر در مساله برخورد با سالمندان در مراكز نگهداری آنها شما فكر كنید یك سالمند نیاز به استفاده از سیستم بهداشتی داشته باشد و خودش نتواند به‌تنهایی برود و رباتی باشد كه در این كار، او را یاری دهد، این مساله می‌تواند باعث ایجاد یك رابطه خوب شود و از لحاظ بهداشتی نیز بسیار مورد اهمیت است، این مساله موجب می‌شود فرد سالمند كمتر ناراحت شود و پرستار یا فردی كه این كار را می‌كند نیز یك ربات است و شكایت یا ناراحتی از این مساله ندارد حتی اگر این كار برای یك نفر بارها و بارها در طول روز انجام شود.

از این دست مثال‌ها بسیار است مثال‌هایی كه در آن اگر متصدی انسان باشد، باعث ایجاد یك رابطه عاطفی بد در دراز مدت می‌شود، ولی وجود ربات در چنین مسائلی باعث بالا بردن سطح روابط اجتماعی و فرهنگی انسان‌ها می‌شود.

در اینجا برای من سوال دیگری پیش آمد كه آیا این ترس از ربات‌ها و تكنولوژی‌های هوشمند كه بخش زیادی از آن به خاطر جلوه‌های‌ هالیوودی است،‌ در دیگر علوم هم سابقه داشته و ریشه تاریخی دارد؟ به طور مثال من دوستی دارم كه با وجود استفاده از تمامی‌ تكنولوژی‌های نوین امروزی هر نوع آینده تكنولوژیكی را تیره و تار می‌بیند و به نوعی می‌ترسد.

خب شما دقت كنید ایران تا زمان مشروطه برق نداشت شما اگر به سالمندان و داستان‌هایشان از آمدن برق مراجعه كنید، می‌بینید كه آنها نیز ترس داشتند به طور مثال فكر می‌كردند كه نور لامپ چشم را كور می‌كند یا خودشان را از لامپ مخفی می‌كردند یا همین طور حضور تلفن و ترس از این‌كه كسی را نمی‌بینید، ولی صدایش را می‌شنوید، موضوع این است كه وقتی تكنولوژی می‌آید و شناخت دقیقی از آن نیست، در مردم عامی‌ مساله ترس، مطرح است.

یا مثلا ورود تلفن همراه، در زندگی ما با ترس و خجالت كشیدن از این‌كه با تلفن همراه در خیابان یا در جای عمومی ‌صحبت كنیم همراه بود، ولی امروزه یكی از اصلی‌ترین وسایل همراه هر فرد شده است و تعداد زیادی از امورمان را با آن انجام می‌دهیم، از برقراری ارتباط، رفتن در اینترنت، بازی و... حتی تلفن‌هاي همراه هم در حال تبدیل شدن به ربات هستند و هر روز هوشمندتر می‌شوند.

پس شما به عنوان یك انسان‌شناس، ترس از ربات‌ها را چگونه ارزیابی می‌كنید؟

من به عنوان یك انسان‌شناس اعتقاد دارم كه بسیاری از این وسایلی كه انسان از آنها ترس داشته یا دارد، در حال حاضر در زندگی انسان هست مانند تلفن‌هاي ‌همراه، لپ‌تاپ‌ها و... و ترس از ربات‌ها نیز یك ترس بی‌دلیل است و باید با كمك وسایل ارتباط جمعی آشنایی با تكنولوژی نوین را بهتر كرد و با كمك وسایل ارتباط جمعی مسائل را بیشتر جا انداخت، تمامی‌ این وسایل برای بالا بردن كیفیت زندگی انسان است.

مساله ديگر عقيده‌اي است كه بعضي‌ها دارند مبني بر اين‌كه ورود ربات‌ها باعث بيكار شدن بسياري مي‌شود. آيا واقعا ربات‌ها و پيشرفت تكنولوژي باعث بيكاري انسان و فروپاشي كسب و كار برپايه انساني مي‌‌شود؟

نرسیسیانس: عمده ترس انسان از ربات شايد حاصل از فیلم‌ها بويژه فیلم‌های‌ هالیوودی باشد. این فیلم‌ها برای تاثیر گذاری بیشتر با استفاده از جلوه‌های ویژه به بیان مسائلی به مراتب غیرواقعی‌تر از حقیقت اصلی ماجرا می‌پردازند
من در قدیم تجربه‌هایی داشتم كه فكر نمی‌كردم یك روز آن كارها به عنوان یك تجربه بیان شود چون جزئی از زندگی ما شده بود، به طور مثال یادم هست كه خیلی سال قبل كه تازه كامپیوترها وارد شركت‌ها شده بودند، خیلی از دوستان من می‌رفتند و برای پیدا كردن كار، تخصص كسب كرده و اپراتور كامپیوتر می‌شدند، این نشان می‌دهد در واقع وقتی وسایل جدید می‌آید، كار و تخصص‌های جدید را نیز با خود می‌آورد و به نوعی تكنولوژی نوین مانند رباتیك باعث ایجاد كار آفرینی می‌شوند، مدل كار عوض می‌شود، ولی كار از بین نمی‌رود، نسل جدید خود را با تكنولوژی وفق می‌دهد به طور مثال در جامعه جهانی كودكان امروز، فكر كنید كودكی كه فقط هفت سنگ یا بازی‌های ساده انجام دهد اگر آن كودك در جامعه امروز وارد شود، واقعا شاید كاری نتواند انجام دهد چون كودكان نوین فرهنگ نوین و بازی‌های نوین را نیز دارند، بازی با ربات‌های اسباب‌بازی، بازی‌های هوشمند و كامپیوتری و... پس هر نسلی با خودش فرهنگ خاص خود را می‌آورد حتی در استادان دانشگاه هم همین طور است استادان سنتی از لحاظ استفاده از فناوری‌های آموزشی شاید اكنون مقبولیت كمتری به نسبت استادان هم سطح خود كه با تكنولوژی وفق پیدا كرده‌اند و به صورت فعال در آموزش‌های خود استفاده می‌كنند، داشته باشند، چون نیاز نسل جدید استفاده از فناوری‌های كاربردی متناسب با فرهنگ آن نسل است، فرهنگ جهانی كه با پیشرفت تكنولوژی همراه است و باید بومی‌سازی مناسب شود.

انسان و طبیعت از ابتدای خلقتشان در حال تكامل، رشد و دگرگونی هستند، تمام جهان در حال تكامل است به انسان از كودكی تا بزرگسالی یا به خودتان از 10 سال پیش تاكنون نگاه كنید و ببینید كه چقدر تغییر كرده‌اید، انسان به طور فطری نیازمند كشف، پیشرفت و تغییر است و به طور مدام به خلق ایده‌های نوین می‌پردازد؛ ایده‌هایی كه به ایجاد فناوری‌های جدید و كارآفرینی منجر می‌شود، در بسیاری از این تكنولوژی‌ها امروزه مسائل زیست‌محیطی و بهداشتی مورد توجه بسیار است و بشر سعی بر تعریف تكنولوژی به عنوان یك بسته سالم در جهت ارتقای كیفیت زندگی انسان دارد، باید برای رسیدن به این اهداف، فرهنگسازی و بومی‌سازی انجام داد تا این ترس‌ها از بین برود و جای خود را به آرامش و آسایش برای بشر بدهد، ربات‌ها اكنون در حال ورود به زندگی ما هستند و این یك دوره جدید برای بشر است.

چه پیشنهادی برای كاربردی تر شدن ربات‌ها در زندگی بشر دارید؟

در دفعاتی كه در كنفرانس‌های مختلف در داخل و خارج از ایران با متخصصان فنی و مهندس و دانشجویان در ارتباط بودم، با این مساله برخورد كردم كه اگر در رشته‌ها به روی هم باز شود و رشته‌های مختلف، نیازهای یكدیگر را با هم مطرح كنند، ایده‌های بسیاری خلق مي‌شود و می‌توان ربات‌های بسیاری را برای امور انسانی ساخت، به طور مثال اگر دانشجویان علوم انسانی با دانشجویان رشته‌های مهندسی مرتبط با رباتیك به بحث پرداخته و نیازهای انسان شناختی خاصی كه مثلا در یك قشر خاص بررسی كرده‌اند، با هم مطرح كنند، می‌شود ایده‌های بسیاری برای مهندسان فراهم ساخت و از آن در جهت ساخت ربات و تكنولوژی‌های نوین بهره‌مند شد.

قوانین آیزاك آسیموف

آیزاك آسیموف یكی از معروف‌ترین نویسندگان علمی‌ ـ تخیلی است كه درباره ربات‌ها داستان‌ها و مقالات بسیاری نوشته است.

این نویسنده در پی خلق آثار بسیار و با نگاه ژرف و آینده‌نگر خود، قوانین سه‌گانه‌ای درباره اصول ساخت ابزارهای رباتیك تدوین كرد كه امروزه به عنوان اصول اساسی این علم پذیرفته شده‌اند. قوانین سه‌گانه رباتیك عبارتند از:

قانون اول: یك ربات نباید از طریق اقدام یا عدم اقدام خود باعث صدمه دیدن یك انسان شود یا اجازه دهد به یك انسان آسیب برسد.

قانون دوم: یك ربات باید دستوراتی را كه انسان‌ها به آن می‌دهند‌ ، اجرا كند مشروط بر این‌كه قانون اول نقض نشود.

قانون سوم: یك ربات باید از خودش محافظت كند، مشروط بر این‌كه قانون اول یا دوم نقض نشوند. آسیموف بعدها قانون دیگری به این قوانین سه‌گانه اضافه كرد و از آنجا كه این قانون از همه مهم‌تر بود و باید در بالای فهرست قرار می‌گرفت، نام آن را قانون صفرم رباتیك گذاشت.

قانون صفر: یك ربات نباید از طریق اقدام یا عدم اقدام خود باعث صدمه دیدن جامعه بشری یا سیاره زمین شود یا اجازه دهد به بشریت یا زمین آسیب برسد.

آريا صبوري - جام جم