علامه طباطبايی در روزگاری به نگارش الميزان پرداخت كه طرفداران انديشه اخباریگری، تفسير قرآن و اجتهاد در آن را نوعی تفسير به رأی معرفی میكردند و همين امر منجر به كمرونقی دانش تفسير شده بود.
حجتالاسلام «محمدمهدی احسانیفر» عضو هيئت علمی دانشكده علوم حديث قم
حجتالاسلام و المسلمين محمدمهدی احسانیفر، عضو هيئت علمی دانشكده علوم حديث قم در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) علامه طباطبايی را يكی از بانيان و بلكه عمدهترين بنيانگذار نهضت جديد تفسير قرآن در عصر حاضر خواند و اظهار كرد: علامه در زمانهای به دانش تفسير پرداخت كه عوامل مختلفی موجب كمرونق شدن اين دانش در حوزههای علميه شده بود.
وی افزود: انديشههای افراطی اخباريون بسياری از اذهان را معطوف به خود كرده بود و باعث ايجاد اين تصور شده بود كه پرداختن به كار اجتهادی و تفسير قرآن نوعی تفسير به رأی و كاری خطرناك محسوب میشود. خطر شيوع اعوجاجات فكری و بهويژه افراطیگریهای اخباريون موجب شد كه در مقابل آنان يك نهضت اجتهادی فوقالعاده قوی در فقه و اصول برای كنترل و انقراض آن گرايش افراطی ايجاد شود و ذهنيت و توان حوزهها بر حسب چنين ضرورتهايی عمدتاً مصروف دانشهای ديگر شود.
احسانیفر تصريح كرد: ايجاد چنين زمينهای موجب شد تا از سويی به سبب اشاعه انديشههای افراطی اخباريون، علم تفسير و اجتهاد در آن علم خطرناك جلوه كند و از سوی ديگر حوزهها بر حسب وظيفه و ضرورت برای روشن كردن اذهان و جلوگيری از انحرافات فكری رايج، به اجتهاد در دانشهايی چون فقه و اصول بپردازند و توجه شايسته و لازم نسبت به تفسير نداشته باشند؛ بنابراين در همين فضا نياز بود تا قيام و نهضتی صورت بگيرد و علامه طباطبايی به شايستهترين وجه اين كار را انجام داد.
وی در تبيين فضای عمومی حوزهها در زمان نگارش تفسير الميزان خاطرنشان كرد: پيش از آنكه علامه طباطبايی در عصر خود به كار تفسير بپردازد، دانش تفسير به عنوان يك دانش تخصصی در حوزههای علميه مطرح نبود؛ هرچند احياناً برخی از علمای بزرگوار تفاسيری داشتند كه در مواقع خاصی آنهم به صورت بيان نتايج تحقيقات تفسير و نه تفسير با ساز و كارهای علمی برای توده مردم به صورت پراكنده داشتند.
عضو هيئت علمی دانشكده علوم حديث قم با بيان اينكه دانش تفسير تخصصی در حوزههای علميه پيش از علامه طباطبايی كاملاً غريب و مظلوم بود، عنوان كرد: علامه موجب شد تا دانش تفسير در حوزههای علميه مورد توجه و ژرفانديشی قرار بگيرد، ايشان تفسير را در عالیترين سطح تخصصی خود در حوزه علميه زنده كرد و شاگردان بسياری را در اين زمينه پرورش داد.
احسانیفر اضافه كرد: همت و فداكاری و بالاتر از آن، اخلاص و توحيد مرحوم علامه طباطبايی در كار تفسير موجب شد كه خداوند متعال به كار ايشان بركت دهد، به گونهای كه شاگردان ايشان متأثر از نهضتی كه علامه آغاز كرده بود، كار او را دنبال كردند و اين نهضت را به گونهای شكوفا كردند كه امروز در تمامی حوزههای علميه شيعه، تفسير رونق و شكوفايی پيدا كرده و مورد توجه واقع شده است.
وی در بيان علل توفيق علامه طباطبايی در اين نهضت تفسيری تصريح كرد: ايشان در كنار نبوغ و عبقريت خاص خود در تفسير، از مايههای تفسيری اساتيد خود و در رأس آنها مرحوم علامه بلاغی و سيدعلیآقا قاضی طباطبايی بسيار بهره برده بود و بهواسطه اين عوامل تفسير را در زمان خود زنده و فراگير كرد و پس از نهضت ايشان، تفسير از صورت تخصصی به صورت عمومیتر در بين مردم فراگير شد.
عضو هيئت علمی پژوهشكده دارالحديث قم خاطرنشان كرد: به دنبال نهضت تفسيری علامه طباطبايی، تفاسير بعدی ـ از جمله تفسير نمونه و تفاسير ديگر ـ در عين تخصصی بودن، شاهكاری در عمومی كردن تفسير محسوب میشوند؛ همه اينها متأثر از آن قدم مباركی بود كه اين انسان موحد، مجاهد و فداكار انجام داد و پس از او و در كنار اين حركت تفسيری، مرحوم آيتالله معرفت نيز در عرصه علوم قرآنی نهضتی به پا كردند كه امروز آثار و بركات آن برای همگان مشهود است.