گنبد غفاريه :

 

این گنبد نیز یکی دیگر از مزارهای پنجگانه مراغه می باشد. این بنا در قسمت شمال باختری مراغه، كنار رودخانه صافی چای واقع شده و تاریخ احداث آن در فاصله بین سال های 725 و 728 هـ. ق است. گنبد غفاریه بنایی مربع و آجری است كه بر بالای سكویی سنگی و سردابه دخمه ای عمیقی استوار می باشد.

در چهار زاویه آن ستون هایی با نقوش لوزی یخ ساخته اند. جلو خان بزرگ آن، رو به شمال دارد و پهنای طاق زیرین به جانب خاور است. هر یك از اضلاع طرفین و عقب دارای دو طاقنما و یك حاشیه مكتوب است. در این گنبد تمامی خطوط، ریحان است. كاشی های این بنا مخلوطی از رنگ آبی دریایی و آسمانی است. رنگ حروف كتیبه ها سیاه بوده و بر متن سفید دیوار با شاخ و برگ فیروزه قرار دارند. بالای طاق نمای مركزی ایوان بزرگ، كتیبه ای سه خطی دیده می شود.

بالای درگاه بنا نیز یك كتیبه دو سطری موجود است كه به علت ساییدگی و شكستگی مفهوم نیست، ولی به نظرمی رسد كه القاب و نام صاحب بقعه است. در جلو خان بزرگ یك طاقنمای مركزی بر سر در ساخته اند كه دربالای آن دو سطر كتیبه دیده می شود.

 

معبد مهر:

 

    * معبد مهر که باید آن را در ردیف یکی از نخستین سکونتگاه‌ها و معابد بشر پیش از تاریخ محسوب کرد از تاریخ ناگفته مراغه حکایت دارد. این معبد در زیر یک گورستان تاریخی قرار داردو با خاک‌برداری، بخش‌هایی از آن ، خود را نمایان کرده، اما همچنان بخش عمده‌ای ازآن در زیر خاک قرار دارد.

معبد "مهر" نیایشگاه زیرزمینی ومحل پرستش خورشید و برگزاری آیین مهرپرستی در جنوب روستای ورجوی مراغه به صورت زیرزمینی و صخره ای بنا شده است. پیروان آیین مهر، آن را با تراشیدن قطعه سنگی عظیم از جنس شیست با دهانه‌ای به عرض 5/4 متر به وجود آورده‌اند.این بنا را از نظر حجم کار و دقت هنرمندانی که در امر حجاری آن دخیل بوده اند می توان جزء نمونه های ارزنده ستایشگاه های کهن دانست.

مهرابه ها نیایشگاه های مهرپرستان در دنیای باستان بوده است . مهرپرستی دینی ایرانی بوده که پرستش خورشید از اجزای اصلی آن به شمار می رفته است. دینی که از ایران در دوره ای نیز به اروپای غربی رخنه کرد.اما اکنون از مهرابه های کهن در این شهر تنها معبد مهرو معابد (غارهای ) اطراف رصدخانه مراغه به یادگار مانده است و بس . گرچه اکنون از معبد مهرجز نامی و نشانی دیگر چیزی باقی نمانده ؛ اما کماکان نشان از تاریخچه بسیار غنی این سرزمین تاریخی دارد. مهر یا میترا خدایی بوده که پرستش او در غرب تا شمال انگلستان و در شرق تا هند، هزاران سال رواج داشته است و هنوز هم مورد احترام زرتشتیان است. پیروان مهر او را فرشته مهر و دوستی و عهد و پیمان و مظهر فروغ و روشنایی می‌پنداشته‌اند. آنها بر این عقیده بودند که مهر در غاری متولد شده است از این‌رو هر جا غاری می‌یافتند، در آن به پرستش و نیایش مهر می‌پرداختند و آن مکان را «مهرابه» می‌گفتند.

این معبد به عنوان یکی از کامل ترین پرستشگاه های تاریخی ایران ، در دوره اسلامی یعنی زمانی که ایلخانیان بر ایران پارسی حکومت می کردند دستخوش تغییراتی شد تا نشانه هایی از اسلام اکنون بر تن این معبد به یادگار بماند و صدالبته این نشانه ها اکنون به دلیل اهمال مسوولان امر با تیشه و چکش غارتگران میراث ایرانی بیشتر آشنا هستند تا ضربه مرمت استادکاران آثار تاریخی برای حفظ این یادگار کهن ایرانی.

طبق تحقیقات و بررسی ها معلوم شده که در این معبد آرامگاه یکی از علمای بنام و با تقوی مراغه یعنی آخوند ملا معصوم مراغه ای قرار دارد که بعد از وفاتش در این معبد دفن شده است.

 

رصد خانه مراغه :

 

رصدخانه مراغه رصدخانه‌ای بود که در دوره هلاکو خان زیر نظر خواجه نصیرطوسی در شهر مراغه ساخته شد.

این رصدخانه روی تپه‌ای در غرب مراغه قرار داشته است و امروز تنها پی‌های بخش‌های مختلف و بخشی از سدس سنگی آن باقی مانده است. در سال‌های اخیر گنبدی برای محافظت از بقایای این بنا بر روی بخشی از آن ساخته شده است.

پرویز ورجاوند و همکارانش در دهه ۱۳۵۰ به کاوش محوطه این رصدخانه پرداختند و قسمت‌های مختلف آن را شناسایی کردند.

ساختمان اصلی این رصدخانه به شکل برجی استوانه‌ای ساخته شده بود. در ساختمان‌های جنبی آن یک کتابخانه و محل اقامت کارکنان تشخیص داده شده است.

تاریخچه

بنای این رصدخانه در سال ۶۵۷ هجری (۱۲۶۱ میلادی) به سفارش نصیرالدین طوسی و به فرمان هولاکو، نوهٔ چنگیزخان مغول، آغاز شد. هولاکو برای نگهداری این سازمان پژوهشی موقوفه‌های ویژه‌ای در نظر گرفت. کتاب‌خانه‌ای شامل ۴۰۰ هزار جلد کتاب و ابزارهای اخترشناسی، از جمله ذات الربع دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتی‌متر، کره‌های ذات الحلق، حلقهٔ انقلابی، حلقهٔ اعتدالی و حلقهٔ سموت، نیز فراهم شد. در همین جا بود که زیج ایلخانی به سال ۶۷۰ هجری(۱۲۷۶ میلادی) فراهم شد.

رصدخانهٔ مراغه فقط مخصوص رصد ستارگان نبود و یک سازمان علمی گسترده بود که بیش‌تر شاخه‌های دانش درس داده می‌شد و مشهورترین دانشمندان آن عصر، از جمله قطب‌الدین شیرازی، کاشف علت اصلی تشکیل رنگین کمان، در آن‌جا جمع شده بودند. به علاوه، چون در آن زمان ارتباط علمی چین و ایران به علت استیلادی مغولان بر هر دو سرزمین برقرار شده بود، دانشمندان چینی، از جمله فردی به نام فائو مون‌جی، در این مرکز فعالت داشتند. همچنین، فیلسوف و فرهنگ‌نامه نویس مسیحی، ابن‌العبری، در رصدخانهٔ مراغه به درس دادن کتاب‌های اصول اقلیدوس و المجسطی بطلمیوس مشغول بودند.

 

كليساي هوانس مراغه :

 

کلیسای هوانس مقدس یکی از کلیساهای ارامنه کاتولیک است و نام آن از اسم یکی از حواریون حضرت عیسی (ع) به نام یوحنا که ارامنه به آن هوانس می‌گویند، گرفته شده‌است. این کلیسا در داخل شهر مراغه واقع شده است .

معماری

این کلیسا هر چند قدمت بنای این کلیسا را به قرن ۵ و ۶ میلادی نسبت داده‌اند، ولی بنا ی اصلی بارها بر اثر ویرانی تجدید بنا شده‌است. قدمت بنای فعلی که به ابتکار سردار سامسون خان و توسط معماران روسی و فرانسوی ساخته شده‌است، به سال ۱۸۴۰ میلادی می‌رسد. کلیسای هوانس در اثر زلزله ۱۹۳۶ میلادی آسیب جدی دید و بعد از آن درها و پنجره‌های بنا به تاراج رفت. بنا به صورت مستطیل در ابعاد ۱۸/۵ در ۶/۵ متر، با نمای آجری ساخته شده‌است. ایوان آجری بنا به وسیله دو راه پله به برج ناقوس کلیسا که به صورت ستاره‌ای ۱۶ ضلعی است و۱۲ متر ارتفاع دارد،راه می‌یابد. پوشش طاق مرکزی به صورت گریو استوانه‌ای و گنبد مخروطی است. این کلیسا شامل سه بخش محل اسکان اسقف اعظم، مدرسه و روشن کردن شمع و عود است که برخلاف عرف رایج در کلیساسازی دارای پلان مربع است که در دوران حکومت ایلخانی از موقعیت خاصی برخوردار بوده‌است ولی در حال حاضر این کلیسا عملاً بدون استفاده مانده‌است.

در بنای این کلیسا آجر بکار رفته‌است. درون کلیسا به سه بخش تقسیم شده‌است که هر یک دارای گنبدی مجزا هستند. در سمت غربی بنا ورودی اصلی کلیسا همراه با برج ناقوسخانه قرار دارد که مرتفع ترین ساق گنبد بین سه گنبد کلیسا را دارد. ناقوسخانه از داخل دارای پلانی مربع شکل و از خارج پلان ستاره شکل با ۸ پر با ۸ نورگیر در بالای آن است . جهت دسترسی به برج کلیسا دو ردیف پلکان در دو سمت برج ساخته شده‌است. در قسمت میانی بنا صحن اصلی کلیسا قرار دارد که خود از دو مربعهای مجزا تشکیل یافته‌است.

مقبره اوحدي مراغه اي :

 

رکن‌الدین اوحدی مراغه‌ای یا اوحدی اصفهانی شاعر سده هفتم و هشتم ایران است. او در شهرستان مراغه زاده شد ولی پدرش از اهالی اصفهان بود و خود او نیز مدتی در اصفهان مقیم بود و بنابراین نامش اوحدی اصفهای نیز ذکر شده است[۱]. اوحدی معاصر ایلخان مغول سلطان ابوسعید بود و آرامگاه او در مراغه است. هم اکنون یک موزه دائمی در مقبره اوحدی در مراغه دایر میباشد.

رکن الدین ابولحسن مراغی مشهور به اوحدی مراغه‌ای عارف و شاعر پارسی گوی نامدار صاحب مثنوی معروف جام جم است که در میان باغ سرسبزی واقع شده‌است. سنگ قبر اوحدی از سنگ کبود درست شده‌است. بر دیوار شمالی و جنوبی آن نام اوحدی و تاریخ فوت که ۷۳۸ ه . ق است حک شده‌است. در سال ۱۳۵۲ از سوی انجمن آثار ملی ایران بنای جدیدی بر روی قبر مذبور احداث شده و سنگ مقبره قبلی را به موزه آرامگاه انتقال دادند.

در کنار مقبره اوحدی موزه اوحدی واقع گردیده‌است. این موزه به علت اینکه شهر مراغه در دوره ایلخانیان مغول مقر حکومتی و پایتخت آنان بوده‌است عنوان موزه تخصصی ایلخانی را به خود اختصاص داده‌است. اشیاء موجود در این موزه شامل ظروف سفالی ، سکه، کتابت، ظروف مفروغی، شیشه که کتیبه‌های باقی مانده از رصد خانه و سنگ قبور مربوط به دوران اسلامی است.

مقبره آقالار :

 

در خيابان 120 متري بافت قديمي مراغه مقبره آقالار (موزه سنگ نگاره ها ) متعلق به زنديه، قرار دارد كه از دو سال پيش به موزه سنگ‌قبرهاي تاريخي تغيير كاربري داده است.

گنجينه و موزه سنگ آقالار مراغه در محل مقبره ميرفتاح موسوي نزديك گنبد سرخ مراغه واقع شده است.اين بنا به دستور ظل السلطان به خاطر احترام و ارادتي كه به مراد خود ميرفتاح موسوي داشت در سال 1175 ه.ق ساخته شد. اين بنا به دليل وجود سنگ قبرهاي مرمري نفيس و با جمع‌آوري و نمايش انواع سنگ قبور گهواره‌اي، صندوقي، سنگ نوشته‌ها و قوچ هاي سنگي به صورت موزه سنگ‌ نگاره‌ها در معرض بازديد عموم قرار گرفته است. 

 سنگ قبرهايي مربوط به قرون هفتم و هشتم هجري قمري متعلق به به گورستان بزرگ و قديمي ورجوي در مراغه در اين موزه‌ به نمايش در آمده است. اين سنگ‌ها كه پس از شكستن و تخريب آنها توسط غارت گران اموال فرهنگي در طي ساليان گذشته، به اين مكان(مقبره آقالار) انتقال داده شدند. گنجينه و موزه سنگ آقالار مراغه در محل مقبره ميرفتاح موسوي نزديك گنبد سرخ مراغه واقع است. از خصوصيات بارز بنا پلان معماري ، گنبد بزرگ مركزي و رواق چهار طرف آن است   به جز سنگ‌ گورهاي قديمي شير‌هاي سنگي كه بر گورها قرار مي‌گيرد نيز در اين موزه به نمايش در آمده است.

پل مردق :

 

پل مردق جزء مهم‌ترین و سالم‌ترین پل‌های تاریخی آذربایجان شرقی و تنها پل این شهرستان است که در لیست آثار ملی به‌ثبت رسیده‌است. پل سه‌دهنه مردق، جزء سه پل مهم تاریخی این شهرستان بوده و دارای سیل‌شکن و پایه‌های سنگی از نوع سنگ بومی منطقه (معدن سنجان) و آجرهای قرمز بومی است. این پل بلندترین پل تاریخی شهر مراغه محسوب می‌شود و در گذشته، این شهر را با شهرهای اردبیل و هشترود و روستاهای منطقه مرتبط می کرد. این پل در عصر قاجاربر روی رودخانه مردق چای ساخته شده است.