نور نامرئي بخش بسيار كوچكي از طيف وسيع امواج منتشر شده از خورشيد را تشكيل مي‌دهد .
پرتوهاي حيات‌بخش خورشيد مي‌تواند مرگبار باشد .
جام جم آنلاين: خورشيد مانند هر ستاره ديگري در كيهان، منبع كامل توليد امواج الكترومغناطيسي است. يعني طيف كاملي‌ از امواج راديويي تا اشعه‌ايكس و گاما از خورشيد تابيده مي‌شوند.
به لطف سپرهاي تدافعي متعددي، زمين در برابر امواج خطرناك اين طيف وسيع مصون است و تنها نورمرئي و امواج راديويي اجازه عبور از سپر جو زمين را دارند،‌ اما در ثابت‌نما و زماني كه زاويه تابش خورشيد به خط قائم نزديك‌تر مي‌شود، بخشي از گستره امواج ماوراءبنفش راه به درون باز كرده و زمان خطرناكي را براي در آفتاب ماندن ايجاد مي‌كنند.

اشعه ماوراءبنفش خورشید، این روزها يكي از خبرسازترین رویدادها بوده است و درباره آن و مضراتی كه می‌تواند برای سلامت انسان‌ها داشته باشد صحبت فراوان می‌شود. در آغاز فصل تابستان این صحبت‌ها به یك نگرانی عمومی تبدیل می‌شود تا آنجا كه در بسیاری از كشورهای جهان بویژه مناطقی كه به خط استوا نزدیك‌تر هستند، هشدارهای عمومی ‌به مردم داده می‌شود تا كمتر در معرض نور مستقیم خورشید قرار گیرند.

سوختگی، التهاب و سرطان‌های پوستی از جمله پیامدهای قرار گرفتن در معرض نور قوي خورشید در مواقعی است كه ضریب نفوذ اشعه ماوراءبنفش آن به میزان قابل توجهی افزایش پیدا می‌كند. اما براستی چرا این اشعه كه همواره در اطراف ما وجود دارد، تا این حد می‌تواند خطرناك باشد؟

پرتوهای ماوراءبنفش خورشید یا همان پرتوهای (UV Ultra Viole‌t) در 3 طبقه‌بندی مختلف UVA، UVB، و UVC قرار می‌گیرند كه هر یك اثرگذاری متفاوتی نیز بر بدن انسان دارند.

فقط پرتوهای ماوراءبنفش UVA و UVB از لایه ازن عبور كرده و به همين خاطر است كه هشدارها ‌تنها اين دو دسته را در بر مي‌گيرند. پرتوهای UVC كه البته آنها نیز خطرناك هستند نمی‌توانند از لایه ازن عبور كرده و به سطح زمین برسند و به همين دليل است كه مورد توجه پزشكان و محققان قرار ندارند.

در میان 3 گروه عمده این نوع پرتوها، پرتوهای UVB عامل عمده سوختگی‌های خورشیدی به شمار می‌آیند. این دسته از پرتوها به وسیله لایه فوقانی پوست كه از آن به پوست بیرونی یاد می‌شود جذب می‌شوند.

ضخامت این لایه با ضخامت الیاف نازك ابریشمی ‌قابل مقایسه است و به همین دلیل است كه پرتوهای UVB براحتی درون آن نفوذ می‌كنند. همزمان با نفوذ این پرتوها سلول‌هایی كه به آنها ملانوكیت گفته می‌شود و به پوست رنگ می‌دهند، تحت تأثیر قرار گرفته و فعال می‌شوند. این دسته از پرتوهای ماوراءبنفش كوتاه‌تر از پرتوهای نوع UVA بوده و در فصل تابستان یعنی زمانی كه خورشید با زاويه قائم‌تري به زمين مي‌تابد، فرصت مناسبي براي فرار از دست لايه ازن پيدا كرده و به همين دليل سطح نفوذ آنها افزايش قابل توجهي مي‌بايد.

اما از پرتوهای UVA و تأثیرگذاری آنها بر سلامت بدن چه می‌دانیم؟ مطالعات دانشمندان نشان می‌دهد این دسته از پرتوهای ماوراءبنفش خورشید كه طول موج بلندتري از دسته UVB دارند بیشتر به عمق پوست نفوذ می‌كنند با این حال احتمال كمتری دارد كه عامل سوختگی‌های پوستی شوند، اما فراموش نكنیم كه از این دسته از پرتوها به عنوان عامل اصلی لكه‌های پوستی مرتبط با پیری، از دست رفتن خاصیت كشسانی پوست و ایجاد چین و چروك در آن یاد می‌شود. در كل می‌توان پرتوهای UVA را عامل شماره یك پیری ظاهري زودرس نامید.

زمانی كه صحبت از سرطان‌های پوستی می‌شود نیز این پرتوها مظنون شماره یك قلمداد می‌شوند. قرار داشتن در معرض پرتوهای UVA و UVB هر دو می‌تواند به سرطان پوست منجر شود كه به نوبت خوش خیم و بدخیم خواهند بود.

تحقیقات اخیر دانشمندان نشان می‌دهد قرار داشتن در معرض پرتوهای UVA نه تنها موجب افزایش اثرات سرطان‌زای پرتوهای UVB می‌شود، بلكه ممكن است مستقیما سرطان‌های پوستی نظیر ملانوما را نیز به همراه داشته باشد. البته ابتلا به سرطان تنها نتیجه قرار گرفتن برای مدت طولانی در معرض پرتوهای ماوراءبنفش خورشید نیست.

تضعیف سیستم ایمنی بدن یكی از مهم‌ترین نگرانی‌های دانشمندان است به طوری كه از آن به عنوان مقدمه‌ای برای ابتلا به سایر بیماری‌ها یاد می‌شود.

این پرتوها توزیع طبیعی و عملكرد سلول‌های سفید خونی را دستخوش تغییر می‌كنند. این سلول‌ها از اهمیت حیاتی برخوردارند چون نسبت به جراحات ناشی از قرار گرفتن برای مدت طولانی در برابر پرتوهای خورشید از خود واكنش نشان می‌دهند.

شاخص UV

آشنایی با شدت پرتوهای ماوراءبنفش خورشید در مواقع مختلف سال می‌تواند به افراد در مصون نگاه داشتن خود در برابر مضرات آنها كمك زیادی كند. از این رو شاخصی موسوم به شاخص UV تعریف شده است كه بر اساس آن می‌توان شدت این پرتوها را بررسی كرده و درخصوص قرار گرفتن در مجاورت نور خورشید یا دوری كردن از آن تصمیم مناسبی اتخاذ كرد.

شاخص UV یك اندازه‌گیری استاندارد بین‌المللی از شدت این پرتوهاست كه برای مكانی خاص در مواقع مشخصی از سال ارائه می‌شود. در بسیاری از كشورهای جهان این شاخص در لابه‌لای گزارش آب و هوا در اختیار مردم قرار می‌گیرد. زمانی كه این شاخص روی عدد 3 یا بالاتر از آن قرار می‌گیرد سازمان‌های مرتبط با سلامت عمومی ‌به افراد پیشنهاد می‌كنند با استفاده از عینك‌های آفتابی تایید شده و استفاده از كلاه از بدن خود در برابر پرتوهای ماوراءبنفش خورشید محافظت كنند.

هر چه عدد مربوط به شاخص UV بالاتر باشد پوست در مدت زمان كمتری دچار التهاب و سوختگی می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند در مواقعی كه شاخص بالاتر از عدد 9 است سوختگی در كمتر از 15 دقیقه صورت می‌گیرد حال آن‌كه ممكن است احساس كنید پوستتان تنها كمی‌ملهتب شده است. در مواقعی كه شاخص بین 7 تا 9 قرار دارد سوختگی‌ حدود 20 دقیقه و زمانی كه شاخص بین 4 تا 7 قرار دارد ‌ حدود نیم ساعت صورت می‌گیرد. در مواردی هم كه شاخص UV كمتر از 4 باشد سوختگی پوستی ناشی از پرتوهای ماوراءبنفش خورشید در بازه زمانی بیش از یك ساعت روی می‌دهد.

اكنون این پرسش مطرح می‌شود كه سوختگی ناشی از قرار گرفتن در معرض پرتوهای ماوراءبنفش خورشید در سراسر نقاط زمین كه شاخص یكسانی دارند مشابه است؟ پاسخ منفی است. تحقیقات نشان می‌دهند یك‌سری فاكتورها در این فرآیند تأثیرگذار هستند. عرض جغرافیایی نخستین مورد در این سری است به طوری كه هرچه به خط استوا نزدیك‌تر باشید در برابر سطح بالاتری از پرتوهای ماوراءبنفش خورشید قرار دارید.

به همین دلیل است كه ساكنان مناطق نزدیك به خط استوا نظیر مردم ساكن آفریقا، بخش‌هایی از خاورمیانه و آمریكای لاتین پوستی تیره‌تر دارند. ارتفاع خورشید در آسمان نیز فاكتور مهم دیگری است. تحقیقات نشان می‌دهند هر چه خورشید عمودي‌تر بتابد، پرتوهای UV از شدت بیشتری برخوردار می‌شوند.

داستان غمبار سوختگی ناشی از پرتوهای UV در وال‌ها

تحقیقات گروهی از دانشمندان دانشگاه لندن و مركز حیوان‌شناسی این شهر نشان داده است كه 3 گونه از وال‌های ساكن خلیج كالیفرنیا دارای سوختگی‌هایی در ناحیه پوست هستند كه عامل اصلی آنها پرتوهای مضر UV است. با توجه به چنین یافته‌هایی و اخبار نگران‌كننده‌اي كه درباره نازك شدن لايه ازن در اثر آلودگي‌هاي محيطي منتشر مي‌شود،‌ شاید باید گفت زنگ خطر برای ساكنان سياره زمین كه همواره در معرض پرتوهای ماوراءبنفش خورشید قرار دارند به صدا در آمده است.


منبع: skincare / sciencedaily

مهدی پیرگزی / جام جم