نخستين شرط انفاق، در راه خدا بودن آن بيان شده است يعني وقتي اين بذل ما و هديه اقتصادي به افراد بيبضاعت جامعه، انفاق نام ميگيرد و موجب رحمت الهي و ايجاد بركت در زندگي ميگردد كه با انگيزه الهي و در راه خدا صورت گرفته باشد.
ماه مبارك رمضان، ماه نزول قرآن و به فرموده اهل بيت(ع) بهار آن است. اگر چه تلاوت آيات قرآن و حتي نگاه كردن به صفحات قرآن كريم نيز داراي اجر و پاداش الهي است؛ اما تدبّر در آيات قرآن دستور اكيد خود قرآن و سفارش جدي پيامبر اكرم(ص) و ائمه اطهار(ع) است، تا جايي كه فرمودهاند در تلاوت قرآني كه همراه با تدبر نباشد، خيري نيست.
گروه آيين و انديشه خبرگزاري فارس در روزهاي ماه مبارك رمضان با مطالبي با عنوان «يك آيه، يك درس» به تدبر در يكي از آيات قرآن پرداخته و درسهايي را كه ميتوان از آن آيه شريفه گرفت، مطرح ميكند. اميد است پس از ماه مبارك، خوانندگان گرامي با 30 آيه قرآن مأنوس و با ترجمه و مفهوم و درسهاي آن آيات آشنا شده باشند.
اما آيه امروز آيه 195 سوره «بقره» است: «وَأَنفِقُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَلاَ تُلْقُواْ بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ وَأَحْسِنُوَاْ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ» در راه خدا انفاق كنيد و ( با ترك انفاق) خود را به دست خود به هلاكت نيفكنيد و نيكي كنيد كه خداوند نيكوكاران را دوست ميدارد.
انفاق يكي از واژههاي قرآني و اسلامي است و از مهمترين مباحث اقتصادي اسلام است. تعدد آياتي كه در بحث انفاق مطرح شده است علاوه بر نشان دادن اهميت انفاق به تأثيرگذاري آن در اقتصاد اسلامي و وضع زندگي دنيوي مردم جامعه ديني نيز اشاره دارد.
انفاق در قرآن معنايي تمام دارد و هر گونه ذكات، صدقه واجب و مستحب و حتي كمكهاي غيرنقدي و بلكه غيرمادي را هم شامل ميشود.(1)
آيات قرآن وقتي بحث انفاق را مطرح ميكنند، هر كدام به گوشهاي از بحث انفاق پرداخته و ويژگي و شرايط آن را بيان ميدارند.
در اين آيه شريفه نخستين شرط انفاق، در راه خدا بودن آن بيان شده است يعني وقتي اين بذل ما و هديه اقتصادي به افراد بيبضاعت جامعه، انفاق نام ميگيرد و موجب رحمت الهي و ايجاد بركت در زندگي ميگردد كه با انگيزه الهي و در راه خدا صورت گرفته باشد.(2)
پيامبر گرامي اسلام حضرت محمد(ع) فرمودند: خداوند متعال تنها آن عملي را ميپذيرد كه خالص و محض رضاي او باشد.
همچنين حضرت اميرالمومين امام علي(ع) فرمودند: هر كار نيكويي كه براي رضاي خداوند متعال انجام نگيرد، زشتي ريا بر آن است و ميوهاش، زشتي كيفر باشد.(3)
آنچه مهم است و بايد در اقتصاد اسلامي مدنظر قرار بگيرد بحث توحيد و يگانه پرستي در عمل است. در مكاتب بشري اقتصاد فقط بين خلق خدا (مردم) تعريف ميشود ولي در اقتصاد اسلامي خدا محور قضيه است و اگر بهترين حركت اقتصادي هم صورت پذيرد ولي خداوند در آن لحاظ نشود از نظر اسلامي پسنديده نيست و اصلا اقتصاد جامعه اسلامي وقتي شكوفا ميشود كه فعاليتهاي اقتصادي در آن طبق نظر بيتالاسلام و براي رضاي خداوند صورت پذيرد.
در قسمت دوم اين آيه ترك انفاق برابر با هلاكت مطرح شده است و در قسمت آخر آيه شريفه، انفاق به عنوان يك عمل نيك معرفي شده است كه باعث جلب محبت حضرت حق ميگردد.
در معناي قسمت دوم آيه شريفه برخي از مفسرين منظور را اسراف و زيادهروي در انفاق ميدانند؛ يعني با زيادهروي در انفاق خود را هلاك نكنيد، ولي غالب مفسران معناي آيه را تهديد بخل ميدانند يعني با بخل و انفاق نكردن خود را به ورطه هلاكت ميكنيد.
در تفسير اثني عشري در ذيل اين قسمت آيه حديثه از رسول خدا (ع) نقل شده است كه حضرت فرمودند: بخيل از قرب الهي دور است و از بهشت دور و به آتش جهنم نزديك است.(4)
در ادامه اين تفسير آمده است كه اين آيه شريفه عام است. (5) نسبت به تمام مكلفين و در انفاق در كليه خيرات و راه خدا مطلقا و مراد به انفاق به طريق اقتصاد است. انفاق فيسبيلالله در چندين آيه ديگر قرآن نيز مورد تأكيد قرار گرفته است.
پينوشتها:
1. مجموعه آثار شهيد مطهري، جلد 26 ، ص 125
2. ميزان الحكمة، ج 3 ، ص 374
3. همان، ج 4 ، ص 341
4. تفسير اثنيعشري، ج1، ص352
5. همان.ص 354
* نويسنده: حسين محمدي فام، كارشناس ارشد تفسير قرآن