زيردرياييهاي DeepFlight بزودي راهي 5 نقطه عميق جهان ميشوند
سفر به اعماق دريا
جام جم آنلاين: 70 درصد از سطح زمين زير آب قرار دارد اما دانش ما درباره ماه - تنها قمر زمين - از آنچه در زير سطح درياها وجود دارد، بيشتر است. طي يك قرن گذشته توجه بشر بيشتر به كشف ناشناختههاي خشكي و در ادامه فضاي بيكران معطوف بوده است تا اعماق اقيانوس ها. يك دليل منطقي براي اين عقبماندگي احتمالا محدوديتهاي فراواني است كه بشر در محيطهاي آبي با آنها روبهروست.
در عميقترين نقاط اقيانوسها، دنيايي مملو از راز و رمز وجود دارد كه بشر تقريبا چيزي از آنها نميداند. نزديك به 2 دهه است كه برخي محققان و سرمايهگذاران در عرصه اكتشافات تحقيقاتي و صنعت گردشگري به دنبال راهي براي نفوذ به عمق اين ناشناختهها افتادهاند. شركتهايي نظير ويرجين گلكتيك و سرمايهگذاراني نظير ريچارد برانسون از جمله پيشگامان نفوذ به اين دنياي ناشناخته هستند. محور اصلي پروژههايي كه در اين شركتها دنبال ميشوند، نسل مافوق تصوري از زيردرياييهاست كه به اندازه زيردرياييهاي غول پيكر و پيچيده نظامي، بزرگ و گران قيمت نيستند بلكه با برخورداري از ساختاري فشرده اما با كارايي چشمگير قادر خواهند بود پاي بشر را به عميق ترين و تاريك ترين نقاط اقيانوسها باز كنند. چنين ايدههايي كه تا تبديل شدن به واقعيتي عيني تنها چند سال ديگر فاصله دارند، نمونه بارزي از تلفيق فناوري و صنعت پررونقي همچون گردشگري است.
براي آنهايي كه به گردشگري نگاهي فراتر از نگاه عام دارند و حاضرند براي حضور در ناشناختهترين نقاط زمين پولهاي زيادي خرج كنند سوار شدن در زيردرياييهاي كوچك چند نفره جذابيت خاص خود را دارد. اما گردشگران تنها يك روي اين سكه هستند. محققاني كه سالهاست با استفاده از تصويربرداري و دادههاي ماهوارهاي، تصويري مبهم از اعماق اقيانوس داشته اند، ميتوانند با سوار شدن بر چنين زيردرياييهاي نويني، خود را به بستر اقيانوسها رسانده و پژوهشهاي خود را آغاز كنند.
در پروژهاي كه به اين منظور و از چند سال پيش از سوي محققان شركت ويرجين گلكتيك آغاز شده است، طرحي كلي ترسيم شده كه در آن مجموعهاي از عميقترين و هيجانانگيزترين نقاط كف اقيانوسها به عنوان مقاصد اين زيردريايي در نظر گرفته شدهاند. محققان پنج نقطه عميق اقيانوسها را شناسايي كردهاند كه عميق ترين آنها گودال ماريانا در اقيانوس آرام است. اندازهگيريهاي دقيق محققان نشان ميدهد كه عمق اين گودال تا سطح اقيانوس نزديك به 12 كيلومتر است. براي درك هر چه بهتر اين عمق كافي است به اين نكته توجه كنيم كه اگر قله اورست را به درون اين گودال بيندازيم، باز هم قله كوه در حدود 3 كيلومتربا سطح آب فاصله خواهد داشت. اندازهگيريها نشان ميدهد فشار آب در بستر اين گودال تا يكهزار برابر فشار در سطح اقيانوس است. در سال 1960 نيروي دريايي آمريكا يك زيردريايي تحقيقاتي را به همراه دو سرنشين به نزديكي بستر اين گودال اعزام كرد. آنها ماهيان، خرچنگها و ديگر موجودات دريايي را در اعماق اين گودال مشاهده كردند. اما پس از آن ديگر هيچ تلاش شاخصي در اين زمينه صورت نگرفته است. حالا تصور كنيد بزودي دستهاي از زيردرياييهاي كوچك راهي اين نقطه از زمين خواهند شد و حتي شما ميتوانيد با خريد يك بليت، عميقترين دره سيار زمين را در عمق 12 كيلومتري آب در حالي سياحت كنيد كه فشار آب بيرون وسيله نقليه شما، براي له كردن يك تريلي و تبديل آن به يك مشت فلز، كافي است.
پروژه ويرجين بزودي در 5 منطقه اقيانوسي آغاز ميشود. قرار است در فاز اول اين پروژه از نمونههاي پيش ساخته زيردرياييهاي كوچك موسوم به DeepFlight استفاده شود. اين زيردرياييها تفاوتهاي ساختاري قابل توجهي با زيردرياييهاي فعلي دارند. اين تفاوتها از بدنه آغاز ميشود و تا سيستم موتوري ادامه خواهند يافت. اسكلت اين سيستمها شباهت زيادي به ساختار يك هواپيماي جت دارد. دقيقا به دليل وجود بالههاي گلايدري مانندي كه در قسمت عقب و كنارههاي اين زيردرياييها ديده ميشود، قدرت مانوردهي آن به مراتب فراتر از زيردرياييهاي فعلي است. اين بالهها همچنين امكان غوطهور ماندن اين وسيله نقليه زيرآبي را در حالي كه حركت ميكند، در اعماق اقيانوس فراهم ميكنند. اين قابليت زماني از اهميت و ارزش بيشتري برخوردار ميشود كه متوجه ميشويم فشار آب در عمق دهها هزار متري اقيانوس تا چه حد است.
نكته: نسل جديد زيردرياييهاي چند نفره كه تا تبديل شدن به واقعيتي عيني تنها چند سال ديگر فاصله دارند، پاي محققان و گردشگران را به عميقترين نقاط اقيانوسها باز خواهد كرد
در فرآيند ساخت زيردرياييها استفاده از مواد بسيار مقاوم در برابر فشار آب مهمترين دغدغه محققان و طراحان بدنه به شمار ميآيد. اين فاكتور در ساخت زيردرياييهايي كه در اين پروژه به كار گرفته خواهند شد نيز در نظر گرفته شده است. محققان از فيبر كربني، تيتانيوم و كوارتز در ساخت بخشهاي مختلف اين زيردريايي استفاده كردهاند. اين مواد نه تنها به طرز چشمگيري سبك هستند بلكه از ضريب مقاومت خيرهكنندهاي نيز برخوردارند.
محققان از همان ابتدا به اين نكته توجه داشتهاند كه زيردرياييهاي DeepFlight بايد در برابر فشار يكهزار اتمسفري بستر اقيانوس از خود مقاومت نشان دهند. نكته مهمي كه بايد به آن توجه جدي داشت، تفاوت ساختاري اين زيردرياييها با زيردرياييهاي نظامي غول پيكري است كه ممكن است هفتهها در اعماق اقيانوس باقي بمانند. در ساختار اسكلتي زيردرياييهاي غول پيكر كه نسخههاي اتمي فراواني از آنها موجود است، از لايههاي محافظتي متعددي استفاده شده است. بهرهگيري از اين لايهها بر ضريب ايمني اين سيستمها ميافزايد اما در اين ميان نبايد از افزايش طبيعي وزن آنها نيز غافل شد. از سوي ديگر چنين فرمولي در زيردرياييهاي كوچكي نظير DeepFlight ديده نميشود. قطر بدنه اين زيردرياييها به زحمت از چند ده سانتيمتر فراتر ميرود و اين درحالي است كه بايد حداكثر فشار آب ممكن در اعماق اقيانوس را نيز تحمل كنند.
5 نقطه عميق اقيانوسها
زيردرياييهاي DeepFlight بزودي راهي 5 نقطه عميق جهان ميشوند. پس از گودال ماريانا كه با عمق نزديك به 12 هزار متر، عميق ترين گودال زمين محسوب ميشود، گودال پورتوريكو در اقيانوس اطلس با عمق تقريبي 8605 متر قرار دارد. پس از آن گودال ديامانتينا (Diamantina) در اقيانوس هند با 8047 متر و گودال ساندويچ جنوبي (South Sandwich) با 7235 متر ژرفا، به عنوان عميق ترين نقاط زمين محسوب ميشوند. آخرين عضو اين مجموعه نيز گودال مولي (Molloy ) است كه با 5608 متر عمق در اقيانوس منجمد شمالي قرار دارد.
ريچارد برانسون سرمايهگذاري نجومي روي پيشبرد اين پروژه صورت داده و اميدوار است به محض راهاندازي اين طرح، سيلي از طلا و نقره به سمتش روانه شود. به همين دليل قرار نيست از اين زيردرياييها صرفا براي انجام تحقيقات علمي استفاده شود. گروهي از مديران خوش فكر كه سابقه همكاري چندين ساله را با وي دارند، از چندي پيش شروع به پيش ثبتنام از گردشگران متمولي كرده كه براي سفر به اعماق اقيانوس مشابه سفر به فضاي اطراف زمين، حاضرند ميليونها دلار هزينه كنند.
استفاده از اين زيردرياييها به عنوان ابزاري پولساز در صنعت گردشگري پيش از اين نيز مورد آزمايش قرار گرفته كه اتفاقا با نتايج قابل قبولي نيز همراه بوده است. پس از طراحي و آزمايش نمونههاي اوليه زيردرياييهاي DeepFlight، گروهي از آنها به عنوان سيستمهاي حمل و نقل زيرآبي با قابليت حمل تا دو سرنشين به كار گرفته شدند.
موفقيت اوليه طرح موجب دلگرمي ريچارد برانسون و طراحان اصلي اين پروژه شد. آنهايي كه علاقهمند به حضور در چنين برنامههاي هيجان انگيز گردشگري هستند ميتوانند با پرداخت 11 هزار و 900 دلار در يك تور گردشگري زيرآبي دو روزه حضور پيدا كنند. حضور در اين برنامه تجربهاي هيجانانگيز است اما تنها براي شمار معدودي از ساكنان سياره زمين مقدور است كه چنين هزينه گزافي را بپردازند.
سالهاست كه دولتها تصميم گرفتهاند با كاهش بودجههاي تحقيقاتي و وارد كردن شركتهاي خصوصي به مطالعات بنيادي، ضمن استفاده از قابليتهاي اقتصادي اين بخش، پژوهشهاي علمي را نيز به پيش برند. مشابه اين عمل در سفرهاي توريستي به فضا، تجاريسازي، فناوريهاي نوين و ساير حوزههاي علم و دانش به وفور ديده ميشود. گويا آينده دانش در گرو توجه بيشتر به علم اقتصاد است.
مهدي پيرگزي / جامجم