دين در جهان امروز

 

روزگارى تصور مى شد كه دين به سرانجام رسيده و به زودى نقش آن در جهان به پايان خواهد رسيد و اگر چيزى هم باقى مانده باشد, چيزى است كه به قول پيتربرگر يكى از جامعه شناسان دين, سايه بانى است مقدس.

 برگر كتابى دارد به نام سايه بان مقدس( TheSacredCanopy ). به نظر او, دين سايه بانى است كه بر سر مردم است, اما نه ضرورتا سايه بانى خارج از اين جهان; سايه بانى الوهى; سايه بانى است كه مردم به آن متوسل مى شوند, سايه بانى كه پشتوانه اى براى اخلاق است.

 بعد از گذشت چهار دهه, در همين چند سال گذشته, اين دانشمند امريكايى كتابى به نام پايان سكولاريسم نوشت و در آن اعلام كرد كه بر خلاف تصور ما, دين در جهان حتى در كشورى چون امريكا به پايان نرسيده, بلكه تحقيقات تجربى جامعه شناسى نشان مى دهد كه اتفاقا گرايش به دين حتى در كشورى چون امريكا افزايش پيدا كرده است.

 

عناصر غايت گرايانه در اديان

 

به نظر مى رسد دو عنصر غايت گرايانه در اديان وجود دارد:

الف. نخست روز داورى و روز بازپسين است كه حساب اعمال بشر در آن روز رسيده خواهد شد و شر را جزا خواهند داد و خير را پاداش.

ب. موعودگرايى; موعودگرايى نيز نوعى غايت شناسى اديان است. نهايتى را براى حركت جوامع ترسيم مى كند; اين كه چرخه ى ظلم, استبداد, بى عدالتى و رنج, روزى از گردش باز خواهد ايستاد.

اين جاست كه عنصر دوم اين غايت شناسى يعنى موعود گرايى, پيدا مى شود و نه تنها در اسلام بلكه در اديان ديگر نيز ما شاهد پيدايش و رشد اين عنصر هستيم. موعودگرايى و هزاره گرايى را در پايان سال 2000 شاهد بوديد; باشكوه ترين جشن ها در اين روز بود.

 اين جشن براى جهان غرب فقط يك تفريح نبود; بسيارى از مسيحيان و يهوديان, چشم انتظار پايان اين هزاره بودند.

 چشم انتظار پايان هزاره اى كه در آن, وعده هايى به بشر داده شده بود. پس مى بينيم كه اين عنصر هم در اديان تكرار مى شود.

 معناى اين عنصر در اسلام چيست؟ در اسلام غايتى داريم به نام روز داورى يا روز بازپسين, كه اعمال در آن روز, داورى خواهند شد. اما چرا اين موعود گرايى و انتظار منجى, حلقه اى از يك زنجير است; حلقه اى از يك زنجير كه ايده هاى آن توسط قرآن و اهل بيت(عليهم السلام) مطرح شده است.

 باقى گذاشتن يك حلقه در انتهاى اين سلسله, نشان گر چيست؟ به نظر مى رسد كه اين حلقه پايانى مى خواهد به ما بگويد كه اين ايده ها در تاريخ بشر, پاسخ گوى نياز اين جوامع هستند.

 اگر ما عدل على(ع) و تمام فضايل را در يك جامعه ى كوچك مى بينيم, مهدويت نهايت اين فضيلت ها است.

 باز گذاشتن اين فضايل تا جايى است كه جامعه ى بشرى مى تواند توسعه يابد. پس اين جا مهدويت معنايى نزديك به معناى روز داورى يا روز بازپسين دارد.

 مهدويت در اين جا تجلى والاترين و برترين نمونه ى عدالت, شفقت, رحمت, برادرى, مساوات, زيبايى و خردورزى است; نهايتى كه براى جامعه ى بشرى ترسيم شده است.

 

غايت شناسى دين

 

اگر اديان را نيك بنگريم, چه در اديان الهى و چه اديان غير الهى, همواره عنصرى دارند كه در دين شناسى به آن ((اسكاتولوژى( Schatology ))) مى گويند;

 يعنى غايت شناسى. اديان همواره غايتى را براى بشر ترسيم مى كنند; حتى اديانى كه پيامبرى نداشتند و رهبران آن چون بودا مردم را به دينى بدون پيامبر و دينى بدون خدا دعوت مى كردند.

 اما اين دين هم سرانجام غايت شناسى خودش را پيدا كرد. غايت شناسى, جزء عناصر اساسى اديان است; به طورى كه حتى اديانى مثل بودا به اين سرانجام كشيده مى شوند;

 انسان در چرخه ى كارما, چرخه ى رنج و اندوهى كه در اين زندگى پابرجاست, گرفتار است و سرانجام از اين چرخه ى منحوس تكرار كارما رهايى خواهد يافت. نه تشنه است و نه گرسنه; آسوده و بى خيال چون هوا.

 اين جا است كه ما مى بينيم اديان به سمت ترسيم غايت كشانده شده اند; زيرا (حداقل از ديد جامعه شناسى كه رشته ى بنده است) اديان علاوه بر آن كه پشتوانه ى اخلاق هستند, براى استحكام بخشيدن به اخلاق, نياز به پشتوانه اى در انتها و آن سوى اين زندگى دارند به بيان ديگر اين جهان زمان مند است و روزگارى به پايان خواهد رسيد. اعمال داورى خواهد شد و دقيقا در اين وضع است كه نيك و شر معنا مى دهد; بنابراين اخلاق در چنين شرايطى معنا مى دهد و ارزش هاى اخلاقى به كمك چنين غايت شناسى تحكيم مى شوند.

برگرفته از :  شبكه جهاني اطلاع رساني امام مهدي (عج)