علامه شيخ «محمد‌جواد مغنيه» مؤلف تفسير ارزشمند «الكاشف»، با رويكردی نوگرايانه به بررسی مسائل و موضوعات روز جامعه به‌ويژه برای نسل جوان و استخراج نظريه اجتماعی قرآن پرداخت و در اين تفسير، اصلاح در حوزه‌های علميه و تقريب ميان مذاهب اسلامی را مورد توجه قرار داد.

به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا)، علامه محمد جواد مغنيه، از نويسندگان متعهد و متفكر شيعی معاصر است كه در سال 1324 هجری قمری در روستای «طيردبا» از توابع شهر «صور» لبنان متولد شد؛ وی افزون بر كتاب‌های مختلف اجتماعی، سياسی، كلامی و فقهی، دو تفسير ارزشمند قرآن كريم دارد كه يكی تفسير «الكاشف» در 7 جلد به زبان عربی و ديگری تفسير كوتاه در حاشيه قرآن به نام «المبين» است.

معرفی تفسير الكاشف:

علامه مغنيه تفسير الكاشف را ميان سال‌های 1966 تا 1970 ميلادی به مدت 4 سال نگاشته و در پايان جلد آخر می‌نويسد «حدود 4 سال پيوسته و به‌طور شبانه‌روز نوشتن اين تفسير طول كشيد»؛ تفسير الكاشف علامه مغنيه در هفت جلد به زبان عربی توسط انتشارات دارالعلم، در بيروت چاپ و منتشر شده است و «موسی دانش»، از پژوهشگران و محققان مركز پژوهش‌های آستان قدس رضوی اين تفسير را به زبان فارسی ترجمه كرده و توسط انتشارات دفتر تبليغات اسلامی مشهد مقدس به چاپ رسيده است. اين اثر از جمله تفاسير به رأی عقلی، اجتهادی و به شيوه ترتيبی است.

علامه مغنيه درباره انگيزه خود از تأليف تفسير الكاشف می‌گويد: «تفسيرنويسی، هنری است كه در شرايط زمانی و مكانی خاص شكل می‌گيرد. بدين روی تفسير قرآن، با اختلاف زمان و دگرگونی شرايط دگرگون خواهد شد». مرحوم مغنيه در آغاز تفسير، مقدمه‌ای روشنگر در زمينه عظمت و والايی قرآن، توقعات و نيازهای نسل جديد، اهداف تفسير، روش و انگيزه نگارش تفسير می‌نويسد و به نكات سودمند و آموزنده‌ای اشاره می‌كند.

شيخ محمدجواد مغنيه در تبيين مفاهيم تفسيری آيات، از انواع روش‌های تفسيری سود برده است، گاهی از روش تفسير قرآن به قرآن و استخراج معانی آيات به كمك آيات مشابه كه سياق آن‌ها يكسان يا نزديك هم است، استفاده كرده و از آن‌جا كه تفسير نقلی را می‌توان به عنوان اصيل‌ترين شكل تفسير و ريشه‌دارترين طريق درك معانی و معارف آيات قرآن در ميان دانشمندان اوليه علوم اسلامی به شمار آورد، مرحوم مغنيه در برخی موارد برای تفسير آيات به سلسله احاديث و روايات تفسيری كه از پيامبر اسلام‌(ص) و ائمه اطهار(ع) درباره تفسير قرآن وارد شده، استناد كرده است و كمتر صفحه‌ای را می‌توان يافت كه به‌گونه‌ای استشهاد به روايت و استناد به منابع روايی در آن ديده نشود.

سرويس عربی خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) در راستای فعاليت‌های سوژه‌‌‌محور خود، بررسی «تفسير الكاشف» علامه شيخ محمدجواد مغنيه را در دستور كار قرار داد و در همين راستا، گفت‌وگوهايی با تعدادی از شخصيت‌های برجسته جهان اسلام همچون «ابتسام عبدالكريم علی حسين المدنی»؛ رئيس دانشكده تربيت معلم كوفه و از بانوان قرآن‌پژوه عراقی، «شيخ جعفر المهاجر العاملی»؛ تاريخ‌نگار و پژوهشگر علوم اسلامی لبنان، حجت‌الاسلام والمسلمين «ابراهيم يعقوبيان»؛ كارشناس ارشد علوم قرآن و حديث و محقق علوم اسلامی ايران، «علی رمضان الأوسی»؛ قرآن‌پژوه عراقی و مدير بخش زبان عربی مركز اسلامی لندن، آيت‌الله شيخ «محمدمهدی آصفی»؛ نماينده حضرت آيت‌الله‌ خامنه‌ای(مدظله‌العالی) در حوزه علميه نجف و از اساتيد اين حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمين «علی محمودی»؛ سرپرست دانشكده اصول دين قم و پژوهشگر و صاحب‌نظر در عرصه علوم و تفاسير قرآنی، حجت‌الاسلام و‌المسلمين «علی العلی»؛ نويسنده و پژوهشگر كويتی، «عبدالأمير كاظم زاهد»؛ رئيس دانشكده علوم اسلامی كربلا و دارای درجه دكتری فقه تطبيقی اسلامی و حقوق بين‌الملل، آيت‌الله شيخ «محمد باقر الناصری»؛ از علمای بزرگ جنوب عراق و امام جمعه شهر ناصريه اين كشور و آيت‌الله شيخ «علی الكورانی العاملی»؛ از علمای مبارز، اديب، انديشمند و متفكر شيعه لبنانی و از مدرسان حوزه علميه قم و شمار ديگری از محققان و پژوهشگران علوم قرآنی به گفت‌و‌گو پرداخت و نظر اين گروه درباره تفسير الكاشف را جويا شد.

اين تفسير در قالب گفت‌وگو با كارشناسان و صاحب‌نظران در چهار محور «روش تفسيری علامه مغنيه در الكاشف»، «علوم قرآنی در الكاشف»، «آرای فقهی و كلامی علامه مغنيه در الكاشف» و «رويكرد تقريبی و نوگرايانه علامه مغنيه» بررسی شد كه در گزارش زير اهم ديدگاه‌ها در اين باره به ترتيب محورهای ذكر‌شده بيان می‌شود.

روش تفسيری علامه مغنيه در الكاشف:

«شيخ جعفر المهاجر العاملی»، تاريخ‌نگار و پژوهشگر علوم اسلامی لبنان، درباره روش تفسيری علامه در تفسير الكاشف می‌گويد: اين سبك، اقناعی ناميده می‌شود و علامه مغنيه تلاش می‌كند تا خواننده را قانع سازد كه آيات قرآن را بر احوال و اوضاع جامعه خود تطبيق دهد تا قرآن كريم مانند چراغ روشن‌كننده راه وی باشد و در نتيجه اين كتاب آسمانی در مسائل روز جامعه معاصر برای هر فرد مسلمانی هدايتگر باشد.

وی ادامه داد: كاربردی‌كردن مفاهيم قرآن و مطابقت آن با واقعيت‌های روز جامعه از نظر علامه مغنيه به معنای يافتن مصاديق آيات قرآن در جامعه معاصر و جريان يافتن فيض قرآنی به همان شكلی كه شب و روز در جريان هميشگی و دائمی هستند، است و اين همان تفسير جری يا تفسير تطبيقی قرآن كريم است كه علامه محمدجواد مغنيه در دوران معاصر آن را به اوج عظمت و زيبايی خود ‌رساند.

تاريخ‌نگار و پژوهشگر علوم اسلامی لبنان:
كاربردی‌كردن مفاهيم قرآن و مطابقت آن با واقعيت‌های روز جامعه از نظر علامه مغنيه به معنای يافتن مصاديق آيات قرآن در جامعه معاصر و جريان يافتن فيض قرآنی به همان شكلی كه شب و روز در جريان هميشگی و دائمی هستند، است و اين همان تفسير جری يا تفسير تطبيقی قرآن كريم است كه علامه محمدجواد مغنيه در دوران معاصر آن را به اوج عظمت و زيبايی خود ‌رساند
حذف نابايسته‌هاى تفسيرى؛ مهم‌ترين ويژگی‌ تفسير الكاشف

«محمد بهرامی»، عضو هيئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم، نيز در مقاله‌ای با عنوان «روش‌شناسی تفسير الكاشف» می‌نويسد: حذف نابايسته‌هاى تفسيرى از مهم‌ترين و برجسته‌ترين ويژگی‌هاى اين تفسير است كه نويسنده الكاشف در اين زمينه از ضوابط و قوانين خاصى پيروى مى‌كند و بر اساس همين قواعد، بخش عمده‌اى از ديدگاه‌هاى مفسران را يادآور نمى‌شود، مهم‌ترين اين ضوابط عبارتند از حذف تفاسير برگرفته از اسرائيليات كه به باور مغنيه «اسرائيلياتى كه در برخى از تفاسير آمده خرافات و افسانه است و بزرگ‌ترين و درست‌ترين دليل بر اثبات دروغ‌بودن و باطل‌بودن آن‌ها اين است كه به اسرائيل نسبت داده مى‌شود».

«عبدالامير زاهد»، رئيس دانشكده علوم اسلامی كربلا، نيز به صبغه آموزشی و هدايتی تفسير الكاشف علامه شيخ محمدجواد مغنيه اشاره كرد و گفت: سبك نوشتاری، شيوه‌ای است كه نوع شناخت و معرفت را مشخص می‌كند و سبك علامه مغنيه در الكاشف عبارت است از به‌كارگيری متن قرآن كريم برای شخصيت‌سازی، كه به تبع آن، مستلزم پرورش خُلقيات انسان است.

حجت‌الاسلام والمسلمين مهدی رستم‌نژاد، قرآن‌پژوه، مدرس و عضو هيئت علمی جامعةالمصطفی(ص) العالميه در قم نيز با بيان اين كه تفسير «الكاشف» علامه مغنيه در عين جامعيت، ايجازگونه است، الكاشف را يكی از موجز‌ترين و در عين حال بهترين تفاسير قرآن كريم در جهان اسلام می‌داند، البته نه ايجازی كه مخل معنا و مقصود باشد، بلكه وی عصاره هر مبحثی را در الكاشف بيان كرده تا برای خواننده ملال‌آور نبوده و به راحتی قابل فهم باشد.

«محمدرضا الشريف»، مدير مركز ملی علوم قرآن بغداد وابسته به ديوان وقف شيعی عراق، تفسير قرآن به قرآن را از شيوه‌های تفسيری علامه مغنيه در الكاشف می‌داند و معتقد است: وظيفه تفسير قرآن به قرآن اين نيست كه تنها به فهم بهتر اين كتاب الهی كمك می‌كند، بلكه ركن و اساس حكم الهی و هدف اصلی آن را بيان و روشن می‌كند و مقام و موقعيت مفسر را در تبيين و روشن كردن آيات نشان می‌دهد و همچنين، تفسير قرآن به قرآن، يك مكتب اخلاقی و اصل اعتقادی است و مفسران پيشين براساس اين شيوه و روش به تفسير قرآن كريم پرداختند و اهل بيت (ع) نمونه‌های پويا و زنده‌ای از تفسير قرآن به قرآن برای ما ارائه داده‌اند و در واقع مؤسسان اين شيوه تفسيری هستند و برخی از علمای امت اسلام و مفسران از جمله علامه شيخ محمدجواد مغنيه نيز به اين روش روی آورده‌اند.

روش تفسيری قرآن به قرآن در الكاشف مشهود است

«ابوإحسان الخاقانی»، انديشمند و پژوهشگر عراقی، نيز با بيان اين‌كه روش تفسيری قرآن به قرآن در تفسير الكاشف بسيار مشهود است، گفت: مرحوم مغنيه علاوه بر استفاده از آيات برای تفسير آيات ديگر، با الهام از آموزه‌های مذهب تشيع، از احاديث اهل بيت(ع) نيز استفاده ‌كرد.

«حيدر حب‌الله»، انديشمند و قرآن‌پژوه لبنانی و استاد سطح عالی حوزه علميه قم، نيز در مقاله‌ای باعنوان «معالم المنهج التفسيری عند الشيخ محمد جواد مغنية»(ويژگی‌های روش تفسيری شيخ محمدجواد مغنيه) كه آن را در اختيار خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا) قرار داد، به بررسی و تحليل انديشه‌ها و افكار علامه مغنيه، ويژگی‌ها و خصوصيات تفسيری وی در تفسير الكاشف و تفسير المبين پرداخت و در اين زمينه تأكيد كرد: نوشته‌ها و تأليفات علامه مغنيه و حتی تفسير الكاشف ويژگی كاربردی به خود گرفت، علامه مغنيه در آثار خود، خواننده خود را به مباحث تحليلی سوق می‌دهد، به‌طوری ‌كه فرآيند تفسيری ايشان تأثير زيادی از اين رويكرد و روش پذيرفته است.

اين استاد سطح عالی حوزه علميه قم بر اين نكته تأكيد می‌كند كه علامه مغنيه در تفسير الكاشف، بخش اندكی را به مباحث لغوی و زبان‌شناسی مانند صرف و نحو اختصاص داد، اما با اين وجود در هر مقطع تفسيری برای آيات قرآن، بخشی را به زبان و اعراب اختصاص داد؛ مرحوم مغنيه در تفسير آيات، به سبك ديگر تفسيرها همچون «تفسير الميزان» علامه طباطبائی و تفسير «ظلال القرآن» سيد قطب به بهره‌گيری از مجموعه‌ای از آيات قرآن استناد كرد.

حجت‌الاسلام والمسلمين «علی محمودی»، سرپرست دانشكده اصول دين قم و پژوهشگر و صاحب‌نظر در عرصه علوم و تفاسير قرآنی، نيز معتقد است كه علامه شيخ «محمدجواد مغنيه» در تفسير «الكاشف» بر اين باور بود كه عنصر زمان و مكان در درك مفاهيم و تفسير آيات قرآن بسيار تأثيرگذار است و بر همين اساس، قرآن را مناسب برای همه زمان‌ها و مكان‌ها می‌دانست و زمانی كه جوانان، هدف فرهنگ بيگانه و هجوم استكبار جهانی قرار گرفته بودند، به نگارش تفسير به زبان جوانان مبادرت كرد.

سرپرست دانشكده اصول دين قم:
مغنيه در تفسير «الكاشف» بر اين باور بود كه عنصر زمان و مكان در درك مفاهيم و تفسير آيات قرآن بسيار تأثيرگذار است و زمانی كه جوانان، هدف فرهنگ بيگانه و هجوم استكبار جهانی قرار گرفته بودند، به نگارش تفسير به زبان جوانان مبادرت كرد
الكاشف تفسير ادبی ـ اجتماعی و برحسب ترتيب نزول سوره‌ها است

وی «الكاشف» را تفسيری ادبی ـ اجتماعی و برحسب ترتيب نزول سوره‌ها دانست و تأكيد كرد: تفسير «الكاشف» اثر ارزشمند و ماندگار علامه شيخ «محمدجواد مغنيه» بوده كه می‌توان آن را جزء تفاسير ادبی ـ اجتماعی و موضوعی دانست كه بر حسب ترتيب نزول سوره‌های قرآن كريم به نگارش درآمده است.

«عبدالأمير كاظم زاهد»، رئيس دانشكده علوم اسلامی كربلا، نيز بيان كرد: گرايش ميانه‌‌رويی كه فضايی مشترك و مورد اتفاق‌نظر مكتب‌های تفسيری اسلامی است، در آثار و نوشته‌های علامه مغنيه نمايان شده و ايشان را از سايرين متمايز ساخته است و همين سبك نوشتاری و نوع گرايشی كه علامه مغنيه داشته، باعث شده است كه تفسير ايشان در ميان بيشتر مسلمانان مورد پذيرش واقع شود.

علوم قرآنی در الكاشف از ديدگاه صاحب‌نظران و كارشناسان:

حجت‌الاسلام و‌المسلمين «علی العلی»، نويسنده و پژوهشگر كويتی و مدير منطقه‌ا‌‌ی دانشگاه «كلمنتس» انگليس در منطقه خليج فارس درباره استفاده علامه مغنيه از علوم قرآنی در الكاشف اظهار كرد: علامه در تفسير قرآن، هميشه منابع اصلی و مرتبط با وحی را به كار می‌برد و هيچ وقت به گفته‌ها و نظريات مراجع استناد نمی‌كرد، بلكه علامه مغنيه در تفسير آيات قرآن كريم به قرآن و احاديث اهل بيت (ع) استناد ‌كرد و از طريق اين دو منبع، واقعيت را مورد بررسی قرار می‌داد.

علی العلی خاطرنشان كرد: علامه مغنيه در مورد اعجاز قرآنی، ديدگاه بسيار متفاوتی نسبت به ديگران دارد و در تفسير الكاشف ثابت كرد كه اعجاز قرآن در اين است كه می‌تواند مسائل و مشكلات معاصر را حل و فصل كند و برای حل و فصل آن‌ها قانون‌ بگذارد و صلاحيت داشتن قرآن كريم برای تمام زمان‌ها و مكان‌ها را اعجاز واقعی آن دانست.

«محمدرضا الشريف»، مدير مركز ملی علوم قرآن بغداد نيز درباره بهره‌گيری از روايات و احاديث اهل بيت (ع) در فهم متن قرآن كريم در تفسير الكاشف گفت: برخی از مفسران در استفاده از احاديث و روايات اهل بيت(ع) برای تبيين معانی و مفاهيم آيات قرآن كريم افراط می‌كنند و چيزی كه علامه مغنيه را از ديگر مفسران متمايز ساخته، اين است كه ايشان در به‌كارگيری روايات از اهل بيت(ع) زياده‌روی نكرده و تنها به استفاده از احاديث صحيح و درست بسنده كرده است و همچنين مرحوم مغنيه بر مفسرانی كه در به كارگيری احاديث و روايات در زمينه احكام و سنت‌ها، سهل‌انگاری می‌كنند، خرده می‌گيرد.

نگرش مغنيه به آموزه‌های قرآن تحت قانون توسعه پايدار بود

«ابتسام عبدالكريم علی حسين المدنی»، رئيس دانشكده تربيت معلم كوفه، نيز معتقد است: علامه شيخ محمدجواد مغنيه بر اين باور بود كه تمامی علوم، زمانی می‌تواند مفيد واقع شود كه براساس چشم‌انداز توسعه پايدار و خدمت به نسل‌های حاضر و آينده باشد و بر همين اساس، نگرش ايشان به آموزه‌های قرآن كريم در الكاشف تحت قانون توسعه پايدار بود.

«حسن كريم ماجد الربيعی»، استاد حوزه و دانشگاه در نجف اشرف، تأكيد كرد: علامه شيخ محمدجواد مغنيه با داشتن ديدگاهی معاصر و به‌روز نسبت به قرآن كريم، به مسائل و مشكلات معاصر پاسخ می‌دهد و با تكيه بر قرآن كريم برای حل مسائل اجتماعی معاصر راه‌حل ارائه داده‌ است.

آيت‌الله شيخ «محمدمهدی آصفی»، نماينده حضرت آيت‌الله‌ خامنه‌ای(مدظله‌العالی) در حوزه علميه نجف بر اين باور است كه علامه مغنيه در تفسير الكاشف، به موضوعات و محورهای قرآنی زيادی می‌پردازد، به‌گونه‌ای كه اين محورها را با بهره‌گيری از زبانی ساده و روان توضيح می‌دهد و همچنين، بسياری از فقها، علما و مفسران بر اين باورند كه علامه مغنيه مسائل و موضوعات قرآنی را به شيوه بسيار ساده و آسان توضيح و شرح می‌دهد.

نماينده مقام معظم رهبری در حوزه علميه نجف:
علامه مغنيه در تفسير الكاشف، به موضوعات و محورهای قرآنی زيادی می‌پردازد، به‌گونه‌ای كه اين محورها را با بهره‌گيری از زبانی ساده و روان توضيح می‌دهد و همچنين، بسياری از فقها، علما و مفسران بر اين باورند كه علامه مغنيه مسائل و موضوعات قرآنی را به شيوه بسيار ساده و آسان توضيح و شرح می‌دهد
مرحوم مغنيه با بهره‌گيری از قرآن، برای حل و فصل مسائل جامعه سازوكار ارائه داد

«ابوإحسان الخاقانی»، انديشمند و پژوهشگر عراقی و معاون مسئول دفتر سياسی مجلس اعلای اسلامی عراق، نيز معتقد است: علامه با توجه به شخصيت مسئوليت‌پذيری كه داشت، در پی آن بود تا با بهره‌گيری از آموزه‌های قرآن، برای حل و فصل بزرگ‌ترين مسائل جوانان و جامعه، سازوكار ارائه دهد تا با اين كار علاوه بر آزادساختن ذهن جوانان از مكتب‌های فكری منحرف، به تمام شبهه‌هايی كه به اسلام و قرآن كريم نيز وارد می‌شد، پاسخ دهد.

«سهيلا پيروزفر»، استاد دانشكده الهيات دانشگاه فردوسی مشهد مقدس، در مقاله خود با عنوان «سيری در زندگی و مبانی تفسيری مغنيه» آورده است: كتاب «الكاشف» علامه مغنيه تفسيری جامع است كه مؤلف در آن، ابعاد مختلف آيات را مورد توجه قرار داده و حقايق ارزشمندی را در لابه‌لای آن عرضه كرده و در واقع دايرة‌المعارف و دانش‌نامه‌ای است كه مجموعه‌ای از علوم اسلامی را به‌صورت ساده و خلاصه در بردارد.

آرای فقهی و كلامی علامه مغنيه در الكاشف:

حيدر حب‌الله، انديشمند و قرآن‌پژوه لبنانی، در مقاله خود با اشاره به رويكرد فقهی علامه مغنيه در الكاشف آورده است: شيوه تفسيری علامه مغنيه يك شيوه عرفی ممتاز است، به‌طوری كه تلاش می‌كند كه شيوه تفسيری خود را با فهم و عرف جامعه و نيز مباحث فقهی مطابقت دهد و به همين خاطر از تفسيرهای تحميلی و پيچيده دوری می‌كند؛ برخلاف تفسيرهايی مانند تفسير فخر رازی(قرن ششم هجری)، علامه مغنيه در تفسير خود غرق در بحث‌های كلامی و فلسفی و منطقی نشد و از اين مباحث تنها در حد نياز و آن‌چه كه مطابق با مقتضيات و فرهنگ نسل جوان بود، بهره برد، زيرا وی مخاطبان خود را بيشتر جوانان تلقی می‌كرد و بر اين باور بود كه جوانان به اين بحث‌های پيچيده و طاقت فرسا اهميت كمتری می‌دهند.

حسين علوی‌مهر، عضو انجمن قرآن‌پژوهی حوزه علميه قم، خاطر‌نشان كرد: علامه مغنيه در الكاشف ديدگاه شيعه درباره مباحث فقهی را به طور راسخ مطرح می‌كند و در كنار اين اعتقاد بدون اين‌كه به ديگر مذاهب اتهام وارد كرده يا توهين كند، ديدگاه اين مذاهب را مطرح می‌كند كه نشان می‌دهد اين تفسير نقش تقريبی را به خوبی ايفا و عقايد شيعه را تثبيت كرده است.

«محمد بهرامی»، عضو هيئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم و نويسنده مقاله «روش‌شناسى تفسير الكاشف»، در بخش ديگری از اين مقاله می‌نويسد: مرحوم مغنيه به ديدگاه‌ها و باورهاى مفسران گذشته پايبند نبود و در تفسير الكاشف، نظريه‌های بسيارى از مفسران را به نقد مى‌كشد و در نگاه نگارنده الكاشف، ظواهر آيات تا هنگامى كه دليل عقلى معتبری بر خلاف آن‌ها وجود نداشته باشد، حجّت هستند و مفسران بايد بر اساس ظاهر آيات، قرآن را تفسير كنند و به باور مغنيه افزون بر سازگارى ظواهر آيات با عقل، سازگارى ظاهر آيه با شرايط و ويژگی‌‌هاى رويدادى كه آيه از آن حكايت دارد، نيز ضرورى است و بر اين اساس نويسنده الكاشف در نقد و بررسى برخى ديدگاه‌هاى تفسيری از ظاهر آيات به‌عنوان معيار درستى و نادرستى نظريه تفسيرى سود مى‌جويد.

علامه شيخ «حسين المصطفی»، استاد حوزه علميه قطيف، نيز تأكيد كرد: سبك نوشتاری مغنيه در الكاشف، آن را تفسيری دينی هدفمند برای جوانان كرده است كه آنان را مستقيماً خطاب قرار می‌دهد، اما با اين وجود نمی‌توان گفت كه تفسير الكاشف گامی پيشرفته و كامل در زمينه تفسير است. هرچند گروهی بر روش ساده و زبان نوشتاری علامه مغنيه خرده گرفتند و مدعی بودند كه استعمال اين زبان و واژگان ساده در برخی علوم به ويژه علوم حوزوی، علم اصول و فقه انسان را مضطرب می‌كند، بنابراين علامه مغنيه در تفسير الكاشف در فرآيند آسان‌سازی برخی افكار و ديدگاه‌ها مبالغه كرده است، به‌طوری كه برخی مواقع از مثال‌های روزمره استفاده می‌كند كه به روش روزنامه‌نگاری نزديك‌تر است و علامه مغنيه به شيوه خود قرآن كه آسان و قابل فهم برای همگان است، به بررسی موضوعات می‌پردازد.

علامه شيخ «علی‌حسن خازم»، نويسنده و پژوهشگر شيعی لبنان و عضو مجمع جهانی تقريب مذاهب اسلامی، نيز آراء فقهی و كلامی در الكاشف را اين گونه تبيين كرد: علامه شيخ «محمدجواد مغنيه» با هدف خدمت به زندگی بشر به بررسی مسائل فقهی در تفسير «الكاشف» می‌پردازد و در اين راستا، با بررسی و مقايسه آرای فقها، تنها به ذكر نظريات كاربردی بسنده می‌كند.

علامه شيخ «علی‌حسن خازم» افزود: مرحوم مغنيه در تفسير الكاشف، فقه را با ديد خدمت به زندگی بشر به‌كار می‌برد و در اين روش به بررسی آرای مقايسه‌ای فقها درباره مسائل فقهی می‌پردازد و وجوه مختلف اين مسئله را از ديدگاه قرآن كريم، روايات و سنت نبوی(ص) بررسی می‌كند.

وی گفت: مرحوم مغنيه همچنين، اجماع فقها را بر ظواهر آيات ترجيح می‌دهد، همان‌طور كه روش تفسيری ايشان در تفسير آيه 282 و 283 سوره بقره به روش فلسفه فقه است، هرچند ايشان به اين مسئله تصريح نكرده و زياد به آن نپرداخته است و نيز در تفسير آيات احكام به مقداری كه هدف ايشان را در تفسير كمك می‌‌نمايد، بسنده كرده و بحث در باب اين موضوعات را به كتب فقهی خود ارجاع می‌دهد.

عضو هيئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالميه:
علامه مغنيه در الكاشف ديدگاه شيعه درباره مباحث فقهی را به طور راسخ مطرح می‌كند و در كنار اين اعتقاد بدون اين‌كه به ديگر مذاهب اتهام وارد كرده يا توهين كند، ديدگاه اين مذاهب را مطرح می‌كند كه نشان می‌دهد اين تفسير نقش تقريبی را به خوبی ايفا و عقايد شيعه را تثبيت كرده است
مغنيه عقايد خرافی را رد و بر پايه‌های علمی، آيات را تفسير می‌كند

حجت‌الاسلام والمسلمين موسی دانش، مترجم تفسير «الكاشف» علامه مغنيه به زبان فارسی و از محققان و قرآن‌پژوهان مركز پژوهش‌های آستان قدس رضوی در مشهد مقدس، تأكيد كرد: تفسير «الكاشف» علامه شيخ محمدجواد مغنيه و تفسير «الميزان» علامه طباطبائی دو اثر ارزشمندی هستند كه عقايد خرافی را رد و بر پايه‌های علمی، آيات قرآن را تفسير می‌كنند و در هر دو، قرآن نه به‌عنوان كتابی صرفاً دينی، بلكه به عنوان يك قانون اجتماعی معرفی می‌شود. به نظر من الكاشف، بهترين تفسير برای آشنايی با قرآن كريم است؛ زيرا تفسيری چند بعدی است كه به صرف و نحو، مسائل سياسی، اجتماعی و تاريخی توجه می‌كند و شبهات قرآنی در اين كتاب هنرمندانه پاسخ داده شده كه حتی می‌توان اين شبهات را به صورت كتابی مستقل تأليف كرد.

حسين علوی‌مهر، عضو انجمن قرآن‌پژوهی حوزه علميه قم و عضو هيئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالميه، درباره تفكر علامه مغنيه مبنی بر تجديد‌نظر در مسائل فقهی براساس مصالح عام، خاطر‌نشان كرد: اين ديدگاه ارزنده و قابل طرح در محافل علمی است و حضرت امام خمينی(ره)، نيز تأكيد داشتند زمان و مكان و نيازمندی‌های عصر ما، اقتضائاتی دارد كه ايجاب می‌كند نسبت به مسائل فقهی و اصولی دقت بيشتری داشته باشيم و متناسب با زمان حركت كنيم، علامه مغنيه نيز بر اين اساس حركت می‌كرد.

حجت‌الاسلام والمسلمين ابراهيم يعقوبيان، كارشناس ارشد علوم قرآن و حديث و محقق علوم اسلامی بيان كرد: علامه «محمدجواد مغنيه» در تفسير ارزشمند «الكاشف» هر جا می‌خواهد مبحثی فقهی را ذكر كند، با بهره‌بری از «فقه مقارن»، آرای علمای اهل تسنن را در كنار ديدگاه علمای شيعه مطرح و احكام قرآن را تفسير می‌كند.

«ابتسام عبدالكريم علی حسين المدنی»، رئيس دانشكده تربيت معلم كوفه، نيز در رابطه با اين موضوع اظهار كرد: مرحوم مغنيه بر اين باور بود كه اگر تاريخ فقه، دقيق و جامع و با افقی جديد بررسی شود، به نوبه‌ی خود بر مجتهد و فقيهی كه خواهان نوشتن درباره موضوعات فقهی و يا صدور فتوا در اين زمينه است، تأثير خواهد گذاشت و اين محقق در مقابل خود، روش و ديدگاه منسجم و نوگرايانه‌ای می‌بيند و از تاريخ فقه اسلامی برای تدوين فقهی جديد كه متناسب با عصر و نوآوری‌های آن باشد، بهره می‌برد.

پرداختن به وحدت اسلامی و تقريب مذاهب در الكاشف:

حجت‌الاسلام ابراهيم يعقوبيان درباره رويكرد تقريبی و نوگرايانه علامه مغنيه تأكيد كرد: مرحوم مغنيه معتقد است امت اسلامی و مسلمانان از هر رنگ و نژادی را سه اصل مشترك ايمان به خدا، قرآن كريم و كعبه به هم پيوند می‌دهد و برای تحقق وحدت تمامی اديان، بايد حقوق متقابل را رعايت كرد، مسئله‌ای كه علمای دين مروج آن بوده و تأكيد داشتند تفرقه هيبت و شوكت جامعه اسلامی را از بين خواهد برد.

«حسن عيسی الحكيم»، رئيس مؤسسه دينی ـ فرهنگی «التراث النجفی» عراق، نيز درباره ديدگاه علامه مغنيه در مورد وحدت و همدلی ميان مسلمانان، گفت: علامه با پيروی از آموزه‌های مذهب تشيع همواره مسلمانان را به گفت‌وگو و اتحاد دعوت می‌كرد. ايشان اصول هم‌زيستی مسلمانان را از مذهب تشيع و رفتار اهل‌بيت(ع) الهام می‌گرفت؛ زيرا ائمه اطهار(ع) همواره با كمك به مردم و ترويج ارزش‌های بخشش و تسامح بين مسلمانان، پل‌های مستحكمی را برای ايجاد ارتباط ميان مسلمانان فراهم می‌آورد.

وی اضافه كرد: وحدت اسلامی مسئله مطلوب و هدف بزرگی بوده كه علما از گذشته به دنبال تحقق آن بوده‌اند و در تاريخ اسلام همواره نقل می‌شده كه مناظره‌هايی ميان علما برای از بردن اختلافات بوده است، اما در زمينه ديدگاه علامه مغنيه در مورد وحدت اسلامی، مسئله اساسی اين است كه هدف ايشان از طرح مفهوم وحدت اسلامی، از بين بردن اختلافات موجود در ميان مسلمانان بود و نه توافق كامل و يكی شدن آن‌ها، علامه همواره در پی تحقق وحدت كلمه مسلمانان و از بين بردن اختلافات موجود در ميان آنان بود.

آيت‌الله شيخ «محمد باقر الناصری»، امام جمعه شهر ناصريه عراق، تأكيد كرد: تلاش‌های علامه در جهت تحقق وحدت اسلامی ثمره‌های بسياری داشت كه از جمله آن می‌توان به انتشار يك دائرةالمعارف اسلامی در مصر اشاره كرد كه اين دائرةالمعارف حاوی موضوعاتی در مورد اهل بيت(ع) است.

وی خاطر‌نشان كرد: علامه مغنيه همچنين، پرچمدار وحدت اسلامی و از مهم‌ترين دعوت‌كنندگان به اتحاد به شمار می‌آيد؛ ايشان پس از رايزنی‌های بسيار با شيخ وقت الأزهر توانست رويكرد و خط مشی واحدی را ميان علمای اهل تسنن و علمای شيعه برقرار سازد كه تبعيت از اين خط مشی واحد، برای سه دهه ادامه داشت.

امام جمعه شهر ناصريه عراق:
علامه مغنيه پرچمدار وحدت اسلامی و از مهم‌ترين دعوت‌كنندگان به اتحاد به شمار می‌آيد؛ ايشان پس از رايزنی‌های بسيار با شيخ وقت الأزهر توانست رويكرد و خط مشی واحدی را ميان علمای اهل تسنن و علمای شيعه برقرار سازد كه تبعيت از اين خط مشی واحد، برای سه دهه ادامه داشت
مدير مركز ملی علوم قرآن بغداد علامه معتقد است: شيخ محمدجواد مغنيه بر ضرورت آزاد ساختن اسلام از قيد و‌بندهای فرقه‌ای، مذهبی و نژادی تأكيد داشته است و خود علامه مغنيه اولين كسی بود كه دست به اين كار زد و اين شيوه به وضوح در نوشته‌ها و آثار ايشان ديده می‌شود و همچنين، ايشان بر اهميت نقش اساسی مدارس و نهادهای مدنی غيروابسته به دولت در جهان اسلام در نشر اسلام پويا بسيار تأكيد كرده است.

علامه مغنيه رابطه بسيار مستحكمی با الازهر داشت

آيت‌الله شيخ «علی الكورانی العاملی»، از علمای مبارز، اديب، انديشمند و متفكر شيعه لبنانی و از مدرسان حوزه علميه قم، نيز بر اين باور است: علامه مغنيه با شخصيت‌های مطرح اهل تسنن ارتباط داشت و در نشست‌های مختلف آنان حاضر می‌شد و به بحث و تبادل نظر با آن‌ها می‌پرداخت. ايشان رابطه بسيار مستحكمی با دانشگاه الازهر در مصر داشت و گاهی حتی با علمای وهابی كه عليه تشيع تبليغ می‌كردند و شبهه‌هايی را به انديشه شيعيان وارد می‌كردند، می‌نشست و به بحث و گفت‌وگو می‌پرداخت، از اين رو دعوت به وحدت اسلامی در سراسر انديشه علامه محمدجواد مغنيه كه در تفسير الكاشف منعكس می‌‌شود، نمايان است، علامه برای تحقق وحدت اسلامی تلاش می‌كرد تا با تمام مذاهب اسلامی ارتباط برقرار كند.

«حسين علوی‌مهر»، عضو انجمن قرآن‌پژوهی حوزه علميه قم و عضو هيئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالميه، نيز معتقد است: علامه مغنيه در تفسير الكاشف عامل تضعيف مسلمانان را اختلاف فرقه‌ها و مذاهب اسلامی می‌داند، وی در كتاب «الفقه علی المذاهب الخمسه» نگاه تقريبی بين مذاهب را مطرح كرده و اين نوع نگاه در الكاشف نمايان است.

در پايان اين گزارش، با نگاهی دوباره به تفسير الكاشف و با توجه به نظرات مطرح شده در می‌يابيم كه الكاشف در زمره بهترين تفاسير برای آشنايی با قرآن كريم است و تأثير به‌سزايی در جذب مخاطب به‌ويژه جوانان دارد؛ مسأله‌ای كه مسئولان را بر آن خواهد داشت تا تلاشی مضاعف برای شناساندن الكاشف به جويندگان كلام وحی آغاز كنند و شايد ترجمه اين تفسير به زبان‌های زنده دنيا مهم‌ترين اقدام در اين زمينه باشد.

همچنين، با بررسی تفسير «الكاشف» می‌توان به اين نكته پی برد كه مرحوم مغنيه در اين تفسير، بسيار تحت تأثير مسائل سياسی و اجتماعی قرار دارد و تلاش می‌كند كه آيات قرآن را با توجه به مقتضيات و مسائل روز جامعه تفسير كند و بر طرح مسائلی چون دسيسه‎های اسرائيل در تحريف اسلام و قرآن می‎پردازد؛ به گونه‎ای كه تنها افشاگری‌های وی درباره بنی‎اسرائيل، كتاب «اسرائيليات القرآن» را شكل داده است.