عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: اگر می‌خواهیم منطق روش‌شناسی فقه و حقوق را ارتقاء دهیم هوش مصنوعی برای ما شانس تاریخی است زیرا هوش مصنوعی این ظرفیت را دارد تا از جنس علوم انسانی چشم‌اندازی فراروی ما باز کند.
عبدالمجید مبلغیبه گزارش ایکنا، عبدالمجید مبلغی؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳ آبان‌ماه در نشست علمی «کاربست هوش مصنوعی و فقه از چشم‌انداز روش‌شناختی» با بیان اینکه نمی‌توان از روش‌شناسی سخن گفت ولی رویکرد روش‌‌شناسانه به این مسئله نداشت، گفت: اگر روش‌شناسی به ما چشم‌انداز می‌دهد باید ببینیم این چشم‌انداز از کجا ایجاد شده است.
وی افزود: هوش مصنوعی از زوایای مختلف قابل بحث است از جمله اینکه آیا قرار است جانشین فقیه و همکار فقها شود یا اینکه ممکن است کسی به احکام هوش مصنوعی و حلیت و حرمت احکام مرتبط آن بپردازد همچنین در توسعه و استفاده از هوش مصنوعی نیز حکم بدهد یا خط و مشی و دستورنویسی را برای کار فقهی بازگو کند.
مبلغی اضافه کرد: بنده به فقه، به مثابه یک نظام دانشی و به هوش مصنوعی به مثابه یک فناوری نگاه کرده و تلاش می‌کنم تا راه را به سمت بهره‌گیری از هوش مصنوعی در فقه جهت دهم؛ فقه به مثابه یک نظام آگاهی است و معتقدم هیچ نظام آگاهی در علوم دینی مرتبط با مسائل زندگی مانند فقه نیست.
وی با اشاره به تعریف و گسترده، گاه‌شماری و سرشت‌شناسی آگاهی نهفته در هوش مصنوعی، بیان کرد: هوش مصنوعی فناوری است که کارهایی چون یادگیری و همراهی با موقعیت را به روش مشابه انسان انجام می‌دهد و به سمت این مسیر در حرکت است که الگوهایی را ایجاد کند.
عضو پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با بیان اینکه ما با دو نوع گسترش تکاملی و توسعه‌ای در بحث هوش مصنوعی مواجه هستیم، اظهار کرد: انسان توسعه ایجاد کرد یعنی به جای تبارشناسی آگاهی‌ها توسط انسان روی هم انباشته می‌شوند و آگاهی جدید ایجاد می‌‌کنند و هوش مصنوعی هر دو ارتقاء را به همراه نوع سومی دارد یعنی هم ارتقای تکاملی دارد و هم ارتقای توسعه‌ای و از روی هم ریختن این آگاهی‌ها آگاهی سومی ایجاد می‌شود و ویژگی دیگری دارد و آن اینکه نه تنها تکاملی و توسعه‌ای است بلکه شبکه‌ای هم هست.
هوش مصنوعی در مرحله نوزادی
وی اضافه کرد: هوش مصنوعی در مرحله نوزادی است زیرا یک تا یک و نیم درصد الکتریسیته انرژی دنیا برای این هوش صرف می‌شود ولی اگر در آینده سه واحد انرژی در جهان تولید شود یک واحد آن باید به هوش مصنوعی اختصاص یابد؛ امروز ابعاد مختلف این هوش بر هم متمرکز شده و در آینده تحولات زیادی ایجاد خواهد کرد. جهان در طی چند سال آینده جهان متفاوتی خواهد داشت.
این استاد دانشگاه گفت: اگر هوش مصنوعی را به مثابه یک انسان بدانیم، من مرحله اول را مرحله جنینی می‌دانم که مبتنی بر داده‌های بزرگ و آموزش عمیق بود، تا اینجا ماشین برای ما الگوریتم‌نویسی نمی‌کرد و هوش مصنوعی به این نام نبود ولی از زمانی که بروز پیدا کرد شامل دو بخش هوش عمومی و محدود مصنوعی بوده است، هوش محدود دوره کودکی هوش مصنوعی و هوش مصنوعی نیامده هم هوش عمومی مصنوعی است.
مبلغی افزود: هوش محدود مصنوعی کارویژه محور است برخلاف هوش عمومی مصنوعی که آی کیوی آن شبیه انسان است. الان هوش محدود مصنوعی در واقع دو فاز دارد یکی آن چیزی که هوش مصنوعی مولد است یعنی با ما حرف می‌زند و خودش تولید می‌کند که این هم اخیرا یک پله بالاتر رفته است.
این پژوهشگر با بیان اینکه آگاهی هوش مصنوعی خلاقانه نیست بلکه محافظه‌کارانه مولد است، تصریح کرد: هوش مصنوعی با وجود دارا بودن اطلاعات محافظه‌کارانه به جایی رسیده است که انسان نمی‌تواند برسد زیرا دسترسی آن بسیار زیاد است و در کوتاه‌ترین مدت می‌تواند بیشترین اطلاعات را ارائه دهد.
مبلغی با بیان اینکه روش‌شناسی حاکم بر فقه ما تا حد زیادی میل و نیل به رویکردهایی دارد که با محافظه‌کاری نهفته در هوش مصنوعی سازگار است، اظهار کرد: به یک نظم دانشی از دو چشم‌انداز می‌توان نگریست؛ گاهی نگاه ما معطوف به نگاه نظریه‌ای و درونی است ولی کار دیگری هم باید در این عرصه انجام دهیم که تاکنون در مورد فقه انجام نشده است روش‌شناختی فلسفه علمی است یعنی نگاه روشی که نمی‌گوید درون فقه راه چیست و راه رسیدن به نظریه فقهی چیست بلکه حدود و ثغورها را تعیین می‌کند.
روش‌شناسی کنونی حاکم بر فقه باید تغییر کند
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با بیان اینکه روش‌شناسی حاکم بر فقه، روش‌شناسی مدرسی است که در عصر جدید به روش‌شناسی نومدرسی تنزیل پیدا کرده است، گفت: در عصر جدید اتفاق بزرگی در باب فقه رخ داده و آن گسترش فقه از حوزه تاملات خصوصی به عرصه عمومی و سپهر همگانی و سیاسی که فقه را وارد محدوده بسیار بزرگی کرد که البته زیربنای آن از قدیم بوده است؛ این تحول و حضور به عرصه سیاسی، فقه را دلمشغول یکسری زمینه‌ها کرده است که شناخت موضوعات آن نیازمند موضوع‌شناسی است که ما کمتر با آن آشنا هستیم.
وی اظهار کرد: فقه مدرسی ظرفیت تحلیل این وضع جدید را ندارد؛ در گذشته ما از فقها می‌پرسیدیم که مسکر شدن به چه معناست ولی الان در فقه، کار ما با این مسئله راه نمی‌افتد زیرا با موضوعات جدیدی مانند تعریف حکومت روبرو هستیم که باید کارشناس مسائل سیاسی آن را پاسخ دهد؛ ما با جهانی مواجه هستیم که هیچ متخصصی روی کره زمین نمی‌تواند به ما بگوید آزادی و عدالت به چه معناست.
وی بیان کرد: ما همانطور که معنای سکر در مورد مویز را از فقه می‌خواستیم باز می‌خواهیم که در مورد آزادی و عدالت هم برای ما حرف بزند در حالی که در عرصه عمومی دریافته‌ایم که چنین ظرفیتی برای گفت‌وگو وجود ندارد؛ مشکلی که این وسط وجود دارد این است که ما با علوم انسانی آنطور که باید آشنا نشده‌ایم. در گذشته ذهنیت‌ها جهان را یگانه تحلیل می‌کرد و این در جامعه منتشر شد و نگاه همه به حوزه عمومی مطلق‌نگرانه بود. این نگاه وقتی با عصر جدید مواجه شد نومدرسی شیعی را شکل داد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اضافه کرد: علوم انسانی واقعی به ما فهمانده است که جهان امروز دینامیسم متفاوتی با حوزه عمومی دارد ولی این مسئله به نظام آگاهی فقه ما منتقل نشده است، لذا در تمامی مسائل سراغ متخصص فقه می‌روند و این کار ما را درگیر روش‌شناسی کرده است که ظرفیت ما در بهره‌گیری از هوش مصنوعی را شکوفا نکرده است.
مبلغی با بیان اینکه بهره‌گیری ما از هوش مصنوعی به معنای آن است که ما امکان خوبی برای رصد ادبیات موجود داریم، گفت: ما نباید از هوش مصنوعی موجود به مثابه امکان برای مطالعات فقهی استفاده نکنیم زیرا این آگاهی به لحاظ روش‌شناختی ما را به سمت تکثر افکار و تضارب آراء پیش خواهد برد در حالی که ما در فقه دنبال نقطه‌زنی هستیم یعنی در یک کلمه به ما بگو عدالت چیست؟ البته ما زمانی می‌توانیم در این عرصه پیش برویم که خودمان هوش مصنوعی تولید کنیم که کارهایی هم شده یعنی نه جزء کشورهای پیشتاز هستیم و نه عقب‌مانده.
هوش مصنوعی فرصتی برای فقه
وی ادامه داد: تولید هوش مصنوعی باید طوری باشد که ما ذهنیت خودمان را به این هوش بفهمانیم یعنی هوش مصنوعی نومدرسه‌گرا ایجاد کنیم؛ در عین حال مسئله مهم فرصت هوش مصنوعی است؛ هوش مصنوعی اتفاقا برای ما امکان تازه برای عبور از گرفتار شدن در تاملات نومدرسی است؛ یعنی اگر می‌خواهیم منطق روش‌شناسی فقه و حقوق را ارتقاء دهیم هوش مصنوعی برای ما شانس تاریخی است زیرا هوش مصنوعی این ظرفیت را دارد تا از جنس علوم انسانی چشم‌اندازی فراروی ما باز کند؛ هوش مصنوعی معرف ظرفیت تاریخی بشر برای عبور از پوزیتیویسم است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: روی زمین‌مانده‌ترین کار در عرصه هوش مصنوعی داشتن رویکرد انتقادی به تاریخ آگاهی فقه است.