روز جهانی سوادآموزی در تقویم جهان تذکری بر یک وظیفه وجدانی و انسانی و نیز تأملی بر چگونگی راه‌های غلبه بر دیو سیاه نادانی و بی‌سوادی و حق آگاهی و دانستن هر انسانی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا قاسمی‌نیا، پژوهشگر حوزه آموزش و سواد آموزیحجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا قاسمی‌نیا، پژوهشگر حوزه آموزش و سوادآموزی طی یادداشتی که به‌مناسبت هشتم سپتامبر برابر با ۱۸ شهریورماه روز جهانی سوادآموزی، در اختیار ایکنای قم قرار داده، نوشت: طبق آمار‌های جهانی بی‌سوادی و کم‌سوادی و محرومیت از آموزش، یکی از عوامل مهم خسارت بر کشور‌ها و ملت‌ها شناخته شده است.
در جهان طبق آمار سازمان یونسکو در سال ۲۰۲۲ حداقل یک نفر از هر هفت نفر بزرگسال ۱۵ سال و بالاتر یعنی حدود تعداد ۷۶۵ میلیون نفر بزرگسال فاقد مهارت‌های اولیه خواندن بودند و حدود تعداد ۲۵۰ میلیون نفر کودک ۶ تا ۱۸ سال وارد مدرسه نشده اند و در جهان از هر ۳ نفر بی‌سواد ۲ نفر از آنان را زنان تشکیل می‌دهند.
آموزش و سوادآموزی بسترساز شکوفایی اقتصاد، فرهنگ، سیاست، تغییر نگرش و درک متقابل و رفتار انسان‌ها با محیط زندگی و پیرامونی خود می‌شود.
فرصت بهره‌مندی از زندگی سالم و کسب طریق چگونه زیستن و چگونه بهتر زیستن و شناخت و ادای حقوق انسان‌ها با آموزش ممکن است. آموزش و یادگیری، دانش و مهارت‌های لازم را در اختیار افراد می‌گذارد و در استقلال، پویایی و خوداتکایی به آنان کمک می‌کند. البته آموزش سالمی که در دایره‌ای به وسعت انسانیت و اخلاق و سعادت او رقم خورد.
خداوند متعال در قرآن کریم میان انسان‌های عالم و غیرعالم را مساوی نمی‌داند و تعلیم و تزکیه را از رسالت‌ها و مأموریت‌های پیامبران می‌داند.
پیامبر اعظم حضرت محمد(ص) می‌فرماید: جوینده علم باشید حتی اگر در چین باشد و شرط آزادی اسیران را آموزش مهارت خواندن و نوشتن به افراد محروم از سواد تعیین می‌کنند؛ امیرمؤمنان حضرت علی(ع)، دارایی عاقل را در علم و عمل او می‌شمرد.
حضرت امام صادق(ع) خطاب به مردم می‌فرماید: اگر مردم می‌دانستند در یادگیری علم چه ثمراتی است به آموختن و یادگیری آن می‌شتافتند حتی اگر باید خون‌شان ریخته شود و به دریا‌ها وارد شوند و در گرداب‌ها فرو روند.
از منظر قرآن کریم اولوا‌الالباب که دارای عقل و خرد سالم و در صراط مستقیم قرار دارند مهارت‌های اساسی زندگی سعادت‌آفرین دنیا و آخرت را کسب کرده و در اختیار خویش قرار داده‌اند و از تسنیم وحی و چشمه جوشان لایزال الهی بهره‌مند می‌شوند.
وظیفه دولت‌ها در قبال سوادآموزی
مهمترین وظیفه‌ای که بر عهده دولت‌هاست فراهم کردن امکانات برای برخورداری آحاد مردم به‌خصوص کودکان و نوجوانان از فرصت‌های برابر آموزشی و مهارتی و تجهیز افراد جامعه به ابزار مهارت خواندن و نوشتن است.
کسب مهارت‌های فرهنگی، آموزشی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی با محوریت فضایل اخلاقی و مسئولیت‌پذیری، با سوادآموزی حاصل می‌شود.
سوادآموزی و توسعه مهارت‌ها، پیشرفت و استقلال فرد و جامعه را موجب می‌شود و انسان صالح و صلح‌جو را پرورش می‌دهد. سوادآموزی و توسعه مهارت‌آموزی باید باعث شود تا هر فرد نیاز خود را بشناسد و در پی یادگیری آن مهارت باشد.
مهارت‌های اساسی زندگی و شغلی هر کدام باید برای زندگی جدید فرصت‌هایی را خلق کنند و فرد را به بازار کار و شغلی نو و متنوع و خودکفا و مفید برای اجتماع و فرد راهنمایی کند.
ترویج آموزش چندزبانه و سواد برای درک متقابل و صلح شعار روز جهانی سوادآموزی سال ۲۰۲۴ که توسط سازمان یونسکو اعلام شده است.
در برنامه دولت‌ها، توجه جدی به وضعیت باسوادی و دانش‌آموزی و مهارت‌آموزی کودکان و نوجوانان و فرزندان، ساکنان حاشیه شهر‌ها و روستا‌ها و دختران و توجه به مناطق آسیب‌پذیر باید از مهمترین اولویت‌ها قرار گیرد.
جامعه جهانی به آموزش کودکان فلسطینی توجه کند
ای کاش در روز جهانی سوادآموزی، جامعه جهانی و بین‌الملل و سردمداران آنها و مراکز به ظاهر و به اصطلاح مدافع حقوق بشری، همان‌گونه که شعار سال تعیین می‌کنند و آموزش و سوادآموزی و کسب مهارت‌ها و توسعه آنها را ضروری و حق همه می‌دانند و با برگزاری همایش نشان افتخار اهدا می‌کنند، همت و اراده‌ای می‌کردند تا از توطئه‌ها، جنگ‌ها، آدم‌کشی، نسل‌کشی، خون‌ریزی، خشونت‌ها، هجوم و تعرض بر ملت‌ها؛ بی‌سرپرست کردن بچه‌ها و اطفال و زنان و آوارگی و بی‌خانمان کردن انسان‌ها و محروم کردن مظلومان و ستمدیدگان دست بر می‌داشتند.
آیا کودکان و نوجوانان، دختران و زنان بی‌دفاع، بی‌پناه و بی‌گناه غزه و فلسطین و حق آسایش، صلح، آرامش، نشاط، سلامت و بهداشت و امنیت و زندگی و آموزش ندارند؟
بی‌سوادی یا همان پدیده شومی که ریشه بسیاری از عقب‌ماندگی‌ها و کاستی‌هاست و پیکار با آن، یعنی اعطای نعمت سواد و آگاهی به همه افرادی که از آن محرومند و در جهل و تاریکی دست و پا می‌زنند و مبارزه با عفریت جهل و بی‌سوادی، سرآغازی بر همه تحولات و تکامل‌ها و سعادت دنیا و آخرت بشر است.
وجود روز جهانی سوادآموزی در تقویم جهان، تذکری بر یک وظیفه وجدانی و انسانی و نیز تأملی بر چگونگی راه‌های غلبه بر دیو سیاه نادانی و بی‌سوادی است.
درک متقابل و فهم یکدیگر و دنیای بهتر و محیط پیرامون برای تغییر و تکامل و سعادت و رفاه انسان، شاید یکی از تعاریف خوب برای سواد باشد. پس موضوع سواد و آموزش حق هر انسان است که درک شایسته‌تری نسبت به زندگی و محیط پیرامون خود داشته باشد و با داشتن سواد فرزند زمان خود هستیم و مغلوب نمی‌شویم.
با سوادآموزی، افراد نسبت به تمامی حق و حقوق خود آشنا می‌شوند و با فرصت مطالعه و یادگیری، زمینه را برای توسعه و رشد نیز فراهم می‌کند.
آموزش برای همگان، بالابردن سطح معلومات وفرهنگ اسلامی مردم، سوادآموزان به حدی برسند که خودشان بفهمند، مدرسه نرفتن افراد واجب‌التعلیم خیلی خطرناک است، ایجاد نشاط جدید در کارسوادآموزی تا باسوادی کامل جامعه، سوادآموزی جهادی بلندمدت، سوادآموزی یک جریان مهم فرهنگی، داشتن گواهی‌نامه دوره ابتدایی یک چیز واجب شمرده شود.
پشتیبانی مجدانه دولت و مجلس شورای اسلامی و وزارت آموزش و پرورش از نهضت سوادآموزی و تعمیق سواد برخی از اهم نکات بلند و راهبردی درکلام و دستورات بنیان‌گذار کبیر جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی(رضوان الله علیه) و رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت امام خامنه‌ای عزیز و حکیم(مدظله العالی) در اهمیت و نقشه راه سوادآموزی است.
از آنجا که خالق متعال بنای خلقت بشر را بر علم و آموختن نهاده است هیچ پایانی نمی‌توان بر سوادآموزی و یادگیری مترتب و متصور دانست و مادامی که بشر به آب و غذا برای حیات و نیز بهداشت و مسکن برای رفاه نیاز دارد، به دانستن و یادگیری و علم‌آموزی هم برای رشد و کمال و سعادت خود نیاز خواهد داشت.
سوادآموزی سنتی به‌تنهایی پاسخگوی نیاز افراد نیست
اما امروز به اقتضای شرایط و تغییرات و پیشرفت‌های جوامع، دیگر سوادآموزی سنتی، پاسخگوی نیاز کامل افراد نیست و با ورود فناوری به زندگی بشر این موضوع بیش از پیش حس می‌شود که افراد باید سواد‌های نوین به‌ویژه سواد استفاده از رسانه و ورود به فضای مجازی را نیز داشته باشند.
روشن است که بی‌سوادی در این فضا، تأثیر بسیار مخربی بر روی زندگی فردی و گروهی انسان‌ها خواهد داشت.
در عصری که به نام عصر دانایی و پیشرفت نامگذاری شده است و فن آوری‌های دیجیتال رشد کرده است باید با کمک سواد‌های نوین به دانش و محصولات و فراورده‌های دنیای دیجیتال دست پیدا کرد.
بر پایه مطالعات و آمار‌های موجود به جز مهارت سواد خواندن و نوشتن، تجهیز به انواع سواد‌های کاربردی، تابعی، چندگانه و حرفه‌آموزی برای داشتن زندگی سالم، لازم و ضروری است.
جهان امروز، جهان سواد‌های نو و برتر و چندزبانه است. تحولات سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات نیاز همه‌گیر به بازآموزی و یادگیری دارد. از این‌رو، نهضت سوادآموزی نیز در گام دوم مأموریت و رسالت خطیر خود همراه با همه نظام‌های آموزشی در جهان معاصر باید به ترویج و تعمیق و تحکیم انواع سواد در بین بزرگسالان و بازماندگان از تحصیل بپردازد.
در سوادآموزی و آموزش بزرگسالان نقش و حمایت دولت‌ها می‌تواند از مهمترین و مؤثرترین عوامل پیشرفت باشد؛ همچنین نقش خانواده و اعضای آن و همسالان فرد بزرگسال در علاقه‌مندی به سوادآموزی را نباید نادیده گرفت.
احساس نیاز در سوادآموز بزرگسال و باور به آموختن و یادگیری، از محوری‌ترین عوامل رویکرد آنان به باسواد شدن و آموزش است.
محتوای آموزشی و آنچه که به‌عنوان مواد و تولیدات آموزشی در اختیار سوادآموزان قرار می‌گیرد باید با نیاز آنان در زندگی فردی و اجتماعی ارتباط مؤثر و مستقیم داشته باشد و آنها را به‌عنوان گمشده خود بدانند که با زبان خودشان برایشان آماده شده است.
روش آموزش و تدریس و یاد دادن به سوادآموزان بزرگسال می‌تواند در نگهداشت آنان در فرایند آموزش اثرگذار باشد به عبارتی دیگر به هر مقدار روش آموزش با زبان زندگی و نیاز آنان هماهنگ و همسان باشد، نقش مهم‌تر، کاربردی‌تر و ماندگاری دارد.
افرادی که به‌عنوان یاریگر آموزشی و یا تسهیل‌گر وارد فعالیت‌های سوادآموزی و آموزش بزرگسالان می‌شوند مستلزم دور بودن نگاه آنان به‌عنوان یک شغل است تا در روش تدریس و سیر آموزش خود تمام همت و وقت خود را به‌عنوان ادای مسئولیت اجتماعی، برای مخاطبان و فراگیران بگذارند و ارتباط مستمر و پایا را در تمام مراحل و موقعیت‌های سوادآموز به‌عنوان مشاوری امین با او باشند.
ضرورت دارد در سالروز جهانی سوادآموزی بررسی و قضاوت کنیم که آیا سازمانهای بین‌المللی به چه میزان توجه به پیشرفت سوادآموزی بزرگسالان، نوجوانان، جوانان، کودکان به‌ویژه کودکان کار، کودکان خیابانی، کودکان فاقد سرپرست مؤثر و بی‌سرپرست و زنان و دختران و اقشار و خانواده‌های آسیب‌پذیر داشته‌اند؟
چه میزان به برنامه‌های پیش‌بینی شده و تحقق شعار هر سال، دست پیدا کرده‌اند؟ و آیا این عملکرد‌ها مطلوب بوده است؟ وجود حدود یک میلیارد نفر بی‌سواد و بازمانده از تحصیل و یا تارک میان پایه تحصیلی در دنیا آیا عدد ناچیزی است؟
سخنی با سازمانهای بین‌المللی و دولت‌ها درخصوص سوادآموزی
به گفته دبیرکل یونسکو در فاصله ۴۰ سال اخیر میلادی، از سال ۱۹۷۹ تا سال ۲۰۲۰ سوادآموزی در جهان حدود ۱۸ درصد پیشرفت داشته است، یعنی از ۶۸ درصد به ۸۶ درصد رسیده است در حالی باید اعلام کنیم که خدا را شکر در جمهوری اسلامی ایران رشد سوادآموزی در بازه زمانی مذکور حدود ۴۲ درصد بوده است یعنی از میانگین جهانی؛ حدود ۲۴ درصد رشد باسوادی کشورمان بالاتر بوده است.
زنان و مادران در الگوی جمعیت و تنوع جنسیتی، مهمترین رکن و نقش را در تحکیم خانواده و ساختن جوامع و پایداری آنها دارند.
حال باید در سال روز جهانی سوادآموزی سؤال کنیم به این جامعه گسترده و اثرگذار چه توجه عملی و کاربردی شده است؟
آیا کودکان بازمانده از تحصیل و واجب‌التعلیم از حقوق اولیه خود مانند امنیت، سلامت، بهداشت، آموزش و مسکن برخوردار هستند؟
دولت‌ها و سازمانهای بین‌المللی و جهانی در راستای تحقق شعار‌های روز جهانی سوادآموزی چه اقدامات عملی و باورمندانه برای رسیدن به حق آموزش و یادگیری و عدالت و صلح و حفظ کرامت انسانی و بشر دوستی انجام داده‌اند؟
به امید جهانی عاری از بی‌سوادی و بی‌عدالتی و ایرانی قوی و توانمند با پیشرفت و عزت برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی.