حجت‌الاسلام والمسلمین امیرعلی حسنلو گفت: حضرت معصومه(س)‌ علاوه بر فعالیت‌های علمی و روایی و بیان احادیث شیعه در خصوص غدیرخم و ولایت و امامت، در حرکتی سیاسی اجتماعی، همراه برادران خویش به عرصه مبارزه وارد شد و هجرت را هم به‌عنوان عامل اعتراض به وضعیت موجود و ظلم عباسیان و هم به‌عنوان تجدید زیارت با برادر به سوی ایران و خراسان انتخاب کرد.

امیرعلی حسنلو، استاد حوزه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیهحجت‌الاسلام والمسلمین امیرعلی حسنلو، استاد حوزه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه در اولین شماره از گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا از قم درخصوص جایگاه و مقام حضرت معصومه(س) بیان کرد: پيوند حضرت معصومه(س) با علم و فضيلت سبب پيدايش يک شهر بزرگ معنوی در مرکز ايران شد و علم اهل بيت(ع) در اين شهر جوانه زد و روز به روز رشد پیدا کرد، به‌طوری که قم محلی برای تربیت نفوس قدسی شده است، در ادامه دومین شماره از این گفت‌وگو  تقدیم مخاطبان می‌شود.

بیشتر بخوانید:

    علم و فضایل حضرت معصومه(س) تجلی‌گر نفوس قدسی شد

در میان دختران امام کاظم(ع) حضرت فاطمه معصومه(س) همچون اجداد طاهرینش، با تأسی به حضرت زینب(س) در مقابل تهدیدها و فشارهای حکومت ظالم علیه خاندان اهل بیت(ع)  ایستاد.
هجرت بانوی کرامت یک حرکت سیاسی اجتماعی بود

حضرت معصومه(س)‌ علاوه بر فعالیت‌های علمی و روایی و بیان احادیث شیعه در خصوص غدیرخم و ولایت و امامت، در حرکتی سیاسی اجتماعی، همراه برادران خویش به عرصه مبارزه وارد شد و هجرت را هم به‌عنوان عامل اعتراض به وضعیت موجود و ظلم عباسیان و هم به‌عنوان تجدید زیارت با برادر به سوی ایران و خراسان انتخاب کرد.

این سفر اگرچه منجر به دیدار برادر نشد، اما منشأ خدمات علمی بزرگ و از اسباب تقویت مکتب حدیثی قم شد. حضرت معصومه(س) با درایت دریافته بود که حرکت سیاسی امام رضا(ع) به‌گونه‌ای است که برگشتی در آن نیست، در برخی از منابع نقل شده که امام نامه‌ای نوشت و خواهر را به ایران فراخواند، اگرچه محتوای نامه دقیقاً در دست نیست. بنابراین حضرت معصومه(س) طبق رسالت و وظیفه خویش و آگاهی از آینده به سبب رهنمودهای پدر و برادر، هجرت را آغاز کرد. آن بانوی بزرگ، روحی آینده‌نگر داشت و با توجه به آینده قم و محوریتی که بعدها برای این سرزمین پیش می‌آید و آرامگاه ایشان مرکز آن خواهد بود، به این دیار روی آورد.
ثمرات وجود مدفن بانوی کرامت در قم

در روایات و احادیث بسیاری از اهل‌ بیت(ع) و حتی حدیت معراج رسول‌الله(ص) خبر از سرزمین پاک و مطهری به عنوان «عُش آل محمد(ص)» داده‌اند که بانویی از خاندان اهل‌ بیت(ع) با نام و نشان مشخص در آنجا رحلت می‌کند و محل دفن ایشان محل تجمع عاشقان و شیعیان و محل ترویج و تبلیغ معارف اسلامی خواهد شد. حضرت معصومه(س) با آگاهی و آمادگی از این تقدیر الهی، هجرت خویش را آغاز کرد.

در این هجرت، اگرچه دیدار برادر مدنظر بود، اما تقویت پایگاه شیعیان و ایجاد یک تشکیلات قوی و کانون بزرگ برای دین دور از نظر نبود، چون وقتی در مسیر، به علت درگیری با مأموران حاکم ساوه مریض شد، سؤال از  قم نمود و فرمود مرا به سوی قم ببرید؛ هجرت حضرت معصومه(س) به قم از ابعاد گوناگون دارای تأثیر بوده است.

حضور کریمه اهل‌ بیت(ع) در شهر قم عاملی شد که مهاجران علوی و سادات و عاشقان اهل‌ بیت(ع) از نقاط گوناگون جهان و ایران به این شهر روی آورند و به تدریج، باعث جلب و جذب سرمایه و عمرانی و آبادانی آن شد. ایجاد پایگاه علمی و گسترش فقه جعفری و شیعه اثناعشری و ایجاد مراکز و حوزه‌های علمیه در قم از دیگر ثمره‌های وجود آن حضرت است.
قائل بودن مقام عصمت برای حضرت معصومه(س)

مقام عصمت دارای مراتبی است که رسیدن به این مراتب برای همه امکان دارد، انسان‌های عادی نیز اگر از گناه مراقبت نمایند به مراتبی از عصمت راه خواهند یافت؛ چنانکه برخی از فقها و علما را گفته‌اند که به مرتبه عصمت راه یافته‌اند. بنابراین وقتی برای علما و فقها که جیره‌خوار سفره کرامت حضرت معصومه(س) هستند رسیدن به مقام و مراتبی از عصمت امکان‌پذیر است، برای خود این بانو این منزلت با وجود این مراتب معنوی میسر و فراهم بوده که در مراتبی از عصمت قرار گرفته باشند.

حضرت معصومه(س) در کنار پدری تربیت شده است که دارای مقام عصمت و امامت است و برادری چون امام رضا(ع) دارد، پس قطعاً متأثر از معنویت آنان تربیت شده است؛ بنابراین حضرت فاطمه دختر موسی بن جعفر(ع) با لقب معصومه مشهور است و القاب دیگری نیز برای حضرت نقل شده است.

يکی دیگر از لقب‌‏های حضرت معصومه(ع)، کريمه است، کریمه يعنی کسی که بسيار بخشنده، با سخاوت و مهربان است، درباره امام حسن(ع) لقب کریم به جهت بخشندگی آن حضرت معروف بود و درباره حضرت معصومه(س) نیز به آن جهت که خيلی از بيماران در حرم آن بانو شفا یافته‌اند و بسیاری از بزرگان حوائج و مشکلات خود را در جوار حرم این بانو گرفته و حل می‌کنند، معروف است.

ملاصدرا وقتی در کهک تبعید شد و مشغول نوشتن آثار فلسفی از جمله اسفار بود، هرگاه مشکلی داشت برای رفع آن به حرم حضرت معصومه(س) پناه می‌آورد، بنابراین هر کس با هر حاجتی که به زيارت آن حضرت می‏‌آيد، دستِ خالی برنمی‏‌گردد. مهربانی آن خانم آنقدر زياد است که اگر با دل پاک به زيارتش روند، حاجتش برآورده می‌شود؛ از این‌رو مردم ایشان را به جهت کرم و سخاوتش به این لقب شناخته‌اند.

این لقب برای حضرت معصومه(س) به واسطه مکاشفه‌ای منسوب به پدر آیت‌الله مرعشی نجفی(ره) است. ظاهراً مرحوم علاقه‌مند به زیارت قبر مادرش فاطمه(س) بود، برای نیل به این مقصود چهل شب، ختم گرفت، به آن مداومت کرد تا شاید خداوند به طریقی او را از محل قبر شریف حضرت زهرا (س) آگاه فرماید.

پدر آیت‌الله مرعشی نجفی(ره) شب چهلم بعد از انجام ختم و توسل فراوان استراحت کرده در مکاشفه‌ای یا در حال استراحت امام صادق(ع) به ایشان فرمود: «علیک بکریمة اهل البیت؛ به دامن کریمه اهل بیت(ع) چنگ بزن»، ایشان به تصور اینکه منظور امام(ع) از «کریمه اهل بیت» حضرت زهرا(س) است، عرضه داشت: بلی! فدایت شوم من نیز برای همین ختم گرفتم که محل قبر شریف را بیابم؛ امام فرمودند: قبر مادرم فاطمه پنهان خواهد ماند اما برو قم و به زیارت فاطمه معصومه بپرداز، مرحوم آیت‌الله سیدمحمود مرعشی نجفی هنگامی که از خواب برخاست تصمیم گرفت که رخت سفر ببندد و به قصد زیارت حضرت معصومه(س) رهسپار قم شود.
زیارتنامه؛ نشانی از رتبه معنوی حضرت معصومه(س)

این اوصاف همه نمایی از فضیلت و برتری این بانو است که با این واژگان و القاب توصیف شده‌اند؛ این اوصاف و اوصاف دیگر مثل عصمت، محدثه بودن و داشتن زیارتنامه مخصوص بیانگر این حقیقت است که حضرت معصومه(س) دارای رتبه معنوی ویژه هستند و با حضورشان در ایران همچون ستاره‌ای در این آسمان درخشیده و صاحب شأن و مقام خاصی هستند.

حضرت فاطمه معصومه(س) علاوه بر آنکه سرچشمه خوبی‌ها و کمالات بی‌حد بوده، از منسوبین سه امام معصوم است و تکریم و احترام ایشان گرامیداشت جایگاه بلند خاندان پیامبر(ص)، خصوصاً مقام امامان شیعه حضرت موسی بن جعفر(ع)، علی بن موسی(ع) و محمد بن علی امام جواد(ع) به حساب می‌آید.

همان‌طوری كه به حسب نقلی که امام رضا(ع) در فقره‌ای ‏از ‏زيارتنامه آن حضرت می‌فرمايد:‌ «فان لك عند الله شانا من الشان»، ‏يعنی تو ‏در محضر الهی شأن و منزلت وصف‌ناپذيری داری که برای ماها این مراتب معنوی چندان روشن نیست؛  هرکس از عرفا منزلت حضرت را درک نمود لحظه‌ای از این آستان مقدس غفلت ننمود.

وقتی ثواب زیارتش را معادل ثواب زیارت امام رضا(ع) که از خود حضرت نقل شده دانسته‌اند این نیز خود نشانه‌ای دیگر از برتری رتبه معنوی حضرت است. امام جعفر صادق(ع) در این رابطه می‌فرماید: «تدخل بشفاعتها شیعتنا الجنه باجمعهم؛ با شفاعت او ‏همه شیعیان ما وارد بهشت می‌شوند»؛ یا حضرت امام صادق(ع) فرمود پاره تنم در قم دفن می‌شود که به برکت وجود او شعاع و نور علم از قم به تمام عالم می‌تابد.

امام رضا(ع) که در ايران حضور داشت براساس برخی از ‏روايات نقل شده در قم حضور يافته و قبر ‏خواهر ‏کريمه‌اش را زيارت و نحوه زيارت ‏و آثار و برکات آن را به مردم تبيين فرموده است، نظير روايتی که سعد ‏قمی ‏از ‏امام نقل کرده که هر کس او (معصومه) را با شناخت و معرفت زيارت کند، ‏پاداش معنوی آن معادل ‏بهشت ‏است.

در ميان امامزادگان ايران و شهر قم و فرزندان حضرت امام ‏موسی(ع) كه نورافشانی می‌كنند، ماه تابانی كه همه آنها را تحت‌الشعاع انوار ‏درخشان خود قرار داده، ‏تربت پاک شفيعه محشر، كريمه اهل بيت پيامبر(ص)، دخت گرامی موسی بن جعفر(ع)، حضرت ‏معصومه(س) است.
جایگاه حضرت معصومه(س) پس از برادرش امام رضا(ع)

حضرت فاطمه معصومه(س) از جهت شخصيت فردی و ‏كمالات روحی در بين فرزندان موسی ‏بن ‏جعفر(ع) بعد از ‏برادرش، علی بن موسی الرضا(ع) در والاترين رتبه‌ جای ‏دارد؛ ‏اين ‏در حالی است كه شيخ مفيد و ديگران بیان کرده‌اند که فرزندان دختر امام كاظم(ع) حداقل هجده تن بوده‌اند و ‏فاطمه ‏در بين اين همه بانوی ‏مكرمه سرآمد بوده است.‏

حاج شیخ عباس قمی درباره دختران موسی بن جعفر می‌نویسد: «برحسب ‏آنچه به ما رسیده، افضل آنها ‏سیده ‏جلیله معظمه، فاطمه بنت امام موسی(ع) معروف به حضرت معصومه(س) است‏‎‏؛ اما شیخ محمدتقی تستری در «قاموس الرجال» فضیلت وی را نه تنها در بین ‏دختران، بلکه پسران حضرت ‏غیر ‏از امام رضا(ع) بی‌نظیر ‏می‌داند و می‌نویسد: «در میان فرزندان امام کاظم(ع) با ‏آن ‏همه ‏کثرتشان، بعد از امام رضا(ع) کسی هم‌شأن حضرت ‏معصومه(س) نیست».

بی‌گمان این نحوه اظهار نظر‌ها و نگرش به شخصیت فاطمه دختر موسی بن ‏جعفر(ع) بر ‏برداشت‌هایی ‏استوار است که از متن روایات وارده ‏از ائمه به دست آمده، روایاتی که مقام‌هایی را برای فاطمه ‏معصومه(س) برشمرده‌اند، مقامی که نظیر آن را برای دیگر برادران و ‏خواهران وی ذکر نکرده‌اند و ‏به این ‏ترتیب نام فاطمه معصومه(س) را در شمار زنان برتر جهان قرار داده‌اند؛ این موارد همه بیانگر شئون معنوی حضرت معصومه(س) است.‏

ایشان یکی از نمونه‏‌های عالی بندگی خدا از خاندان ولایت و امامت است؛ او ‏که عبادت و شب زنده‌داری هفده روزه‏‌اش، در واپسین روز‌های عمر شریفش در شهر قم و در مکانی است که هنوز حفاظت شده و به نام «بیت النور» معروف است، به یادگار مانده؛ آن «صفیة اللّه» ‏است که از برکات و راز و نیاز‌های شبانه‌اش تا دامنه قیامت، هدایت‏گر و الهام‌بخش بندگان ‏عاشق عبادت و ولایت به‌شمار می‌آید.

گفت‌وگو از مهنوش بهروز