بسیار مهم است که نحوه تبلیغ دین صرفاً با یک روش جلو نرود و با توجه به گستره علوم روانشناسی، علوم انسانی و آمار‌ها و اطلاعاتی که کسب می‌شود، می‌توان در مباحث تبلیغ دین از روش‌های جدید استفاده کرد.
تبلیغ دین در منبر یا فضای مجازی؛ کدام کارآمدتر استیکی از عوامل موفقیت در تبلیغ دینی، روانشناسی تبلیغ است، به این معنی که پیام‌رسان باید مخاطب خود را بشناسد و روحیات او را بداند، تا بتواند با تکیه بر همین شناخت روحیات، به تبلیغ بپردازد؛ بنابراین روانشناسی فردی و اجتماعی، نقش تعیین‌کننده‌ای در تبلیغ دین دارند و افراد یا سازمان‌های تبلیغی در کشور‌های پیشرفته قبل از اینکه اقدام به تبلیغ کنند، مباحث این دو علم را مدنظر قرار می‌دهند و با توجه به آن، به میدان تبلیغ ورود می‌کنند؛ بنابراین در تبلیغ دین نیز باید همین مسائل را درنظر گرفت و از کارشناسان و متخصصان آن کمک طلبید. امروز که رسانه‌های نوین ظهور یافته و بستری برای تبلیغ شده‌اند، بنابراین می‌توان از این فرصت استفاده کرد. به ویژه اینکه بسیاری از جوانان و نوجوانان بخشی از زندگی خود را در آن می‌گذرانند، پس باید به شیوه و روش مناسب، گام در این عرصه نهاد و دین را تبلیغ کرد.
در این راستا با سیده زینب رضوانی، دکترای روانشناسی تربیتی و مدرس دانشگاه و حوزه درباره تبلیغ دین با تأکید بر روانشناسی مخاطب به گفت‌وگو نشسته‌ایم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
ایکنا ـ تبلیغ دین با روانشناسی، ارتباط تنگاتنگی دارد، یعنی روانشناسی یک مخاطب می‌تواند در تبلیغ دین و بالعکس نحوه و چگونگی تبلیغ دین در روان یک مخاطب اثرگذار باشد، از این جهت تبلیغ دین باید چگونه باشد؟
مسلماً شیوه‌های تبلیغی باید شیوه‌های به‌روز باشند و با آنچه در علم روانشناسی به دست می‌آید، مطابق باشد. مثلاً در علم روانشناسی اثبات شده که یادگیری‌های دیداری می‌توانند ۷۵ درصد از یادگیری را رقم بزنند؛ بنابراین صرف دادن اطلاعات شنیداری یا منبر‌های شنیداری کفایت نمی‌کند. اما ما یک منبری را داریم که گاهی اوقات به گونه دیداری صحبت می‌کند، یعنی تصویرسازی می‌کند و این دسته از منبری‌ها چه در گذشته و چه اکنون کم نبودند و نیستند، مانند مرحوم کافی یا اساتید بزرگواری که در این زمینه فعالیت داشته‌اند و سعی کردند به همراه بیانات خود پخش کلیپ، استنادات، پرده‌خوانی‌ها و ... را داشته باشند. بنابراین بسیار مهم است که نحوه تبلیغ دین صرفاً با یک روش جلو نرود و با توجه به گستره علوم روانشناسی، علوم انسانی و آمار‌ها و اطلاعاتی که کسب می‌شود، می‌توان در مباحث تبلیغ دین از روش‌های جدید استفاده کرد.
پس در مسیر تبلیغ دین گام اول شناخت مخاطبان و فضایی است که می‌خواهد در آن انتقال پیام شکل بگیرد، همچنین چگونگی انتقال پیام و آماده‌سازی پیام‌گیرنده و ویژگی‌های پیام‌دهنده در تبلیغ مؤثر دین اثرگذار است زیرا در ارتباط مؤثر در مهارت‌های زندگی، این مسائل را مورد توجه قرار می‌دهیم.
ایکنا ـ آگاهی و تسلط مبلغان دینی به دانش روانشناسی چقدر در توفیق آنها در امر تبلیغ و تربیت دینی اثرگذار است؟
اگر یک مبلغ یا مبلغه بتواند مهارت‌های ارتباط مؤثر را که در روانشناسی به آن پرداخته می‌شود، یاد بگیرد، مسلماً اثرگذارتر خواهد بود. بنابراین ارتباط بین روانشناسی و تبلیغ بسیار نزدیک است و اهمیت ویژه‌ای دارد، این را بسیاری از کتاب‌ها و مقالات اثبات می‌کنند. مثلاً در کتاب دکتر محمد کاویانی با عنوان «روانشناسی تبلیغ و ارتباطات» این مسائل و آمار‌ها آمده و شیوه‌ها و اثرگذاری‌ها هم بررسی شده است. مقالات و کتاب‌های دیگری هم هستند که به این شیوه وارد شده‌اند. بنابراین یکی از دانش‌هایی که می‌تواند در موفقیت مبلغ دینی مؤثر باشد، روانشناسی است. چرا که تخصص و آشنایی به علوم روز برای مبلغان امری ضروری است.
ایکنا ـ چه شیوه‌های روانشناختی یا تربیتی برای بهبود تبلیغ دینی توصیه می‌کنید؟
اگر بر اساس آیه «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً» بخواهیم در این زمینه از بعد روانشناختی و تربیتی ورود کنیم، گام اول خانواده است. در واقع باید والدین ابتدا خودشان را تربیت و مراقبت کنند و آنچه اصالت و هدفشان است را درنظر بگیرند و سعی کنند در خودشان پیاده‌سازی کنند و بر امر و نهی به فرزندان تأکید نکنند، زیرا امر و نهی‌ها، فضای تربیتی را مخرب کرده و منجر به بی‌تربیتی فرزندان می‌شود. به همین دلیل اگر خود والدین عمل کنند، به ویژه در هفت سال اول، فرزندان، یادگیری مشاهده‌ای دارند که اعتقاد بسیاری به آن دارم چرا که زمینه‌ساز تربیت بهتر است.
در گام بعدی «اهلیکم» است. برای تربیت فرزندان در فضای تبلیغ دینی سه مرحله هفت سال تقسیم‌بندی شده است که والدین باید آنها را درنظر بگیرند که چه روش‌ها و راهکار‌هایی را مورد توجه قرار دهند. مبلغان دینی هم می‌توانند آنها را در بخش‌های مختلف چه روش منبر که سنتی بوده و چه روش‌های جدیدی که در فضای مجازی، اینستاگرام، مینی چت‌ها، کلاب‌ها و کارگاه‌هایی که در اسکای روم، قرار و ... وجود دارد و همچنین یوتیوب و توییتر و ... ابعاد جهانی را پوشش دهند و هم به طور گسترده در فضای بین‌المللی پخش کنند. البته خانواده‌ها را نباید فراموش کرد. مبلغان باید با استفاده از همین روش‌ها، محتوای تربیتی مورد نظر خود را به پدر و مادرها برسانند.
بسیار مهم است که شیوه‌های روانشناختی برای تربیت دینی چه روشی باشد. نظام جمهوری اسلامی که سردمدار حکومت اسلامی بوده و ادعای حکومت اسلامی را دارد، باید برنامه‌هایی برای مدارس داشته باشد. به این معنی که در مدارس از مدیر و معاون گرفته تا اساتید، همه تربیت‌یافته باشند. در نهاد‌های دولتی هم باید شیوه‌های تربیتی متفاوت و قوانین و مقررات درستی برقرار شود که با آنچه اهداف حکومت اسلامی و اسلام است همه در کنار هم چیده شود، تا به تبلیغ دینی درست منجر شود. در حال حاضر وقتی یک نفر سخنرانی می‌کند، سریع آن را به نظام و حکومت و مشکلات و نقایصی که دارد، ربط می‌دهند، در حالی که وقتی همه اینها در کنار هم اصلاح شود، مسلماً حرف یک منبری، روحانی و مبلغ دینی هم اثرگذارتر خواهد بود.
ایکنا ـ تبلیغ دین به شیوه سنتی (منابر و سخنرانی‌ها) و مدرن (با استفاده از فضای مجازی و رسانه‌های نوین)، هر کدام چه مزایایی دارند و کدام کارآمدتر است؟
مسلماً هر دو اینها در کنار هم می‌تواند تکمیل‌کننده باشد. ما نمی‌توانیم کلاً شیوه سنتی را کنار بگذاریم، از سویی هم یک روش به واسطه تکرار و به طور تدریجی و طبق قاعده روانشناختی می‌تواند اثرگذار باشد. گاهی اوقات منبرها به قدری طولانی می‌شوند که بیش از یک ساعت طول می‌کشند، این طولانی بودن منبر، باعث خستگی ذهنی مخاطب می‌شود. بنابراین باید قاعده بیست تا ۳۰ دقیقه رعایت شود. یعنی موجز و مختصر بودن منبر یک ویژگی مهم در عصر فعلی است. در کنار روش سنتی، روش مدرن برای نسل جدید کارآمدتر خواهد بود. زیرا آنها حضور فعالی در فضای مجازی دارند و با آپشن‌هایی که این فضا دارد، می‌تواند در امر تبلیغ دینی، پیش برنده‌تر باشد که متأسفانه احساس می‌شود در این زمینه هنوز جای کار وجود دارد و باید محتوای جذاب بیشتری تولید و به مخاطبان ارائه شود تا بتواند جایگزین خوبی برای بخشی از منبرها باشد، اما منبرها هم باید باشند.
ایکنا ـ آیا با وجود فضا‌های مجازی، رسانه‌های نوین، بازی‌های رایانه‌ای، موبایلی و ... که نسل امروز در آنها حضور دارند و بیشتر وقت آنها را گرفته است، تبلیغ دینی برای آنها باید چگونه باشد؟
بازی‌های رایانه‌ای و موبایلی یکی از فرصت‌های مهم برای انجام کار‌های تبلیغی است و می‌توان از آن برای جا انداختن مضامین تربیتی استفاده کرد. به ویژه اینکه بچه‌ها در هفت سال اول با کمک بازی‌ها بسیاری از ارزش‌ها، عقاید، و روش‌ها را آموزش می‌بینند. پس از طریق همین بازی‌های موبایلی می‌توانیم بستری برای رسوخ دادن این اعتقادات به واسطه بازی، کارتون، انیمیش‌ها و ... ایجاد کنیم زیرا بچه‌ها معمولاً در سنین پایین‌تر خود را جای شخصیت‌های مختلف می‌گذارند و بسیاری از مسائل را می‌آموزند. بنابراین متوجه هستیم که بازی کلش آو کلنز یا کالاف چقدر می‌تواند نقش‌های مخربی برای فرزندان ما داشته باشد و چقدر یک نسل را بی‌قید و بند بار بیاورد که حرام و حلال و حریم باز و بدون قاعده برای آنها مهم نباشد.
ایکنا ـ آیا برای این نسل و درگیری شدید آنها با این فضاها، تربیت دینی رخ خواهد داد؟
اگر ما چارچوب خانواده را درست ببندیم، پدر و مادر سر جای خودشان باشند، ساختار خانواده درست شکل بگیرد و مرز‌ها مشخص باشد، تربیت دینی هم تحقق خواهد یافت. مسلماً قوانینی در این خانواده است که کمک می‌کند علاوه بر اینکه این بچه‌ها در فضای مجازی باشند، از امکانات بصری و شنیداری آن استفاده کنند و در کنارش از غیر این فضاها هم بهره بگیرند. بنابراین دلیلی نیست که، چون بچه‌ها در این فضا هستند تربیت دینی آنها شکل نگیرد اما ممکن است چالش‌های بسیاری در این زمینه داشته باشیم.
ایکنا ـ چه چالش‌هایی؟
معمولاً بچه‌ها در این فضاها با یکسری ساختار‌هایی روبرو می‌شوند که ممکن است، سلسله مراتب قدرت در خانواده را زیر سوال ببرد و فرزندسالاری را برجسته کند، حتی مرز‌ها را بشکند. حتی ممکن است اطلاعات و داده‌هایی که در فضای مجازی داده می‌شود، قاعده‌های دینی را بشکند و بر اساس سبک غربی پیش برود، مثل سگ در کنار جانماز و سجاده. شکستن حریم محرم و نامحرم و هویت‌های جنسیتی نامشخص از جمله چالش‌هایی است که در این زمینه وجود دارد و تربیت دینی، روابط فردی، رابطه با خدا و دیگران و حتی با جهان هستی و جهان‌بینی و ... را با چالش مواجه خواهد کرد. این چالش‌ها بسیاری جدی است و باید آنها را بدانیم، پیش‌بینی و راه‌حل‌هایی برای آنها پیدا کنیم. چرا که اگر پیش‌بینی و آینده‌نگری کنیم، به راحتی با این چالش‌ها مواجه خواهیم شد و آنها را رفع خواهیم کرد.
Remaining Time -1:24
کد
دانلود
فیلم اصلی
ایکنا ـ برای برخورد با این چالش‌ها چه باید کرد؟
یکی از چالش‌های مهم ولنگ و باز بودن این فضاها در کشور ماست. ترتیب سنی مشخصی ندارد و مشخص نیست که چه گروه سنی چه اطلاعاتی را می‌توانند گوش دهند، وارد شوند و ببینند، زیرا هر کسی می‌تواند به هر فضایی ورود کند و حتی بیشتر از سنش اطلاعاتی را به دست آورد. اینها نکاتی است که باید حواسمان باشد و با آینده‌نگری می‌توانیم از این آسیب‌ها جلوگیری کنیم. همچنین در حوزه سیاست‌گذاری‌های کلان و وضع قوانین و مقررات باید به این مسائل توجه شود و خلأهای قانونی با وضع قوانین مربوط پوشش داده شود.
ایکنا ـ غیر از تهدید‌ها و آسیب‌هایی که ابزار‌ها و رسانه‌های نوین دارند اینها فرصت و امکانی را پدید آورده‌اند که مبلغان بتوانند از آن برای تبلیغ و تربیت دینی استفاده کنند، به نظرتان پیامی که در این فضاها به شکل‌های گوناگون در راستای تبلیغ دینی برای آنها منتشر می‌شود، باید دارای چه ویژگی‌هایی باشد؟
در واقع در فضای مجازی سفره‌ای با انواع غذا‌های متعدد و متنوع فراهم است و مخاطبان می‌توانند غذا‌های متناسب با نیاز خود را دریافت کنند و یک تغذیه سالم برای آنها محسوب شود. بنابراین با این نکته موافقم که فضای مجازی بستر بسیار عالی را برای مبلغان فراهم کرده است و بسیاری از آنها کانال‌هایی را راه‌اندازی کرده و برنامه‌های هدفمندی را بارگذاری کرده‌اند که مورد نیاز افراد است و مخاطب می‌داند هر روز با چه محتوایی مواجه خواهد شد؛ از این رو در تولید محتوا توجه به نیاز مخاطب اهمیت ویژه‌ای دارد و باید از اشکال، نمادها، تصاویر، کلیپ‌های کوتاه و نه خیلی طولانی و محتوا‌های کوتاه، پرمغز، اصیل و جذاب در آن کانال‌ها بهره گرفته شود.
گفت‌وگو از سمیه قربانی
ایکنا