سالروز آزادی خرمشهر در سال 1361 هجري شمسي

بلافاصله پس از عمليات فتح المبين در10/1/1361 جلسه مشترك فرماندهان ارتش و سپاه تشكيل، و به كليه يگانها اعلام شد كه طي دو هفته آينده بازسازي يگانها و طرح ريزي عمليات آتي را انجام داده و نتيجه را اعلام كنند.

متعاقب دركي كه از ضرورت تعجيل در عمليات وجود داشت، تلاش براي آمادگي، شتاب چشمگيري به خود گرفت، زيرا تأخير در عمليات با توجه به فرا رسيدن فصل گرما در منطقه جنوب و هوشياري دشمن نسبت به آغاز آن مي توانست در انجام مأموريت نيروها و رسيدن به اهداف مورد نظر لطمات جبران ناپذيري به بارآورد. از سوي ديگر نيروهاي دشمن در پي ضربات ناشي از عمليات فتح المبين دچار بحران و آشفتگي رواني شده بودند. از اين رو انجام هرچه سريعتر عمليات در آن شرايط ضريب موفقيت را افزايش مي داد.

سرانجام پس از بحث و بررسيهاي فراوان، از سوي قرارگاه مركزي كربلا مأموريت عمليات به شرح زير اعلام شد:

نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران، متشكل از نيروي زميني ارتش و سپاه پاسداران انقلاب اسلامي مأموريت دارند كه در ساعت(س) روز(ر) در منطقه عمومي جنوب رودخانه كرخه و غرب رودخانه كارون تك نموده و ضمن انهدام نيروهاي موجود دشمن و آزادسازي شهرهاي خرمشهر و هويزه خط مرز بين المللي را تأمين كنند و از حمله مجدد احتمالي به كشور اسلامي جلوگيري نمايند.

براي عمليات دو راه كار پيشنهاد شده بود. نخستين راه كار تهاجم به دشمن با اتكاء به جاده اهوازـخرمشهر و با استفاده از شبكه هاي جاده اي منطقه بود و ديگري تهاجم به دشمن با عبور از رودخانه كارون. سرانجام با توجه به مأموريت و وضعيت زمين، استعداد نيروي خودي و وضعيت دشمن، راه كار دوم كه عبور از رودخانه كارون و تأمين سر پل و استقرار نيروي كافي در غرب رودخانه و ادامه بي درنگ عمليات انتخاب شد.

بر مبناي راه كار، مانور نيروها در طرح عمليات بيت المقدس به شرح زير تعيين شد:

فرماندهي عمليات كربلا در جنوب با قرارگاههاي قدس و نصر و فتح تك نموده، دشمن را در منطقه عمومي اهواز، غرب كارون منهدم، خرمشهر و خط مرز را تأمين و آفند خود را به منظور تأمين خطوط مرزي تا رسيدن به ساحل شرقي شط العرب ادامه داده و سپس در منطقه، فدافند مي نمايد. اين عمليات در 4 مرحله مي بايد مورد اجرا گذاشته مي شد.

يگانهاي ارتش و سپاه با بهره گيري از تجربيات موفق عمليات "ثامن الائمه"، طريق القدس، فتح المبين" دوشا دوش يكديگر در عمليات بيت المقدس شركت كردند. ادغام اين نيروها سبب افزايش توان رزمي آنها شد و توانستند حماسه پيروزي بر دشمن و آزادي خرمشهر را به وجود آورند.

195 گردان متشكل از يگانهاي ارتش و سپاه و نيروهاي بسيج مردمي، در سه قرارگاه مشترك سازماندهي و هريك از آنها داراي فرماندهي مشترك شدند.

در اين عمليات همچون گذشته، كميته مبناي تصميم گيريها و متوقف كننده اقدامات نبود و رزمندگان اسلام و فرماندهان آنان با اتكال بر قدرت لايزال الهي و روحيه شهادت طلبي و با يقين به امدادهاي الهي، كار جنگ و دفاع را سامان دادند.

نيروهاي متجاوز عراقي در اين منطقه، در كنترل عمليات سپاه 3 عراق به فرماندهي سرلشكر ستاد "صلاح الدين قاضي" قرار داشت و شامل لشكرهاي 6، 9، 3 زرهي، 5 مكانيزه، 11 و 15 پياده و تعدادي تيپهاي زرهي، مكانيزه و پياده مستقل يا مأمور از لشكرهاي ديگر و يگانهايي از ارتش خلقي (جيش الجهشي) بود.

فرماندهي ارتش عراق بعد از نبردهاي طريق القدس و فتح الميبن دريافته بود كه عمليات گسترده بعدي نيروهاي ايراني در منطقه اهوازـ خرمشهر خواهد بود و فعاليتها و نقل و انتقالات و تمركز نيروها در شرق كارون و شمال كرخه كور براي دشمن نشانه هاي گويايي به شمار مي رفت. از اين رو همزمان با افزايش فعاليتهاي يگانهاي خودي، اقدامات دشمن نيز در اين منطقه شدت يافت.

سرانجام عمليات بيت المقدس در 30 دقيقه بامداد روز 10 ارديبهشت 1361 با قرائت رمز عمليات "بسم الله الرحمن الرحيم. بسم الله القاصم الجبارين، يا علي ابن ابيطالب" از سوي فرماندهي قرارگاه كربلا، آغاز شد. "شهيد آيت الله صدوقي و آيت الله مشكيني" نيز كه در كنار فرماندهان سپاه و ارتش در قرارگاه كربلا حضور داشتند، هريك به طور جداگانه، پيامهايي را به وسيله بي سيم خطاب به رزمندگان اسلام قرائت كردند.

عمليات بيت المقدس را به چهار دوره زماني به شرح زير مي توان تقسيم كرد:

مرحله اول از روز 9 تا 16 ارديبهشت:

در اين مرحله رزمندگان اسلام ضمن تصرف و تحكيم سر پل، تلاش كردند تا نيروهاي عراقي را در جبهه كرخه كور و فكه درگير نگه دارند. دشمن با شروع مرحله اول عمليات اقدام به اعزام نيرو به منطقه و تقويت نيروهايش در شلمچه و خط مرزي كرد ابتدا تلاش نمود كه با انجام يك تك، منطقه سرپل را بازپس گيرد و با حداقل سازماندهي نيروهاي خودي را به هم بزند و مانع از تثبيت منطقه سرپل و انجام مرحله دوم عمليات شود.

مرحله دوم از 17 تا 21 ارديبهشت:

تاكتيك رزمندگان اسلام در عبور از رودخانه، دشمن را كاملاً غافلگير كرد، به گونه اي كه دشمن دچار آشفتگي و از نظر روحي در شرايط بحراني قرارگرفت. و رزمندگان اسلام به پيشروي خود از سر پل ادامه، و با موفقيت قسمتي از خط مرز را تأمين كردند و نيروهاي دشمن را منهدم ساختند.

نيروهاي عراقي از جبهه كرخه كور عقب نشيني كردند و قرارگاه نصر تلاش كردند تا خرمشهر را احاطه كنند. در شرايط به وجود آمده دشمن دچار سردرگمي، و از سه طرف احساس خطر مي كرد. بدين ترتيب كه عقبه لشكرهاي 5 و 6 در معرض تهديد جدي قرار داشت، عقبه كليه نيروهايي كه در خرمشهر استقرار داشتند، تهديد مي شد، همچنين در شرايطي كه هيچ گونه مواضع دفاعي مستحكمي براي حفظ شهر بصره وجود نداشت، اين شهر در برابر رزمندگان اسلام قرارگرفته بود. از اين رو فرماندهي دشمن دچار ترديد شده بود كه براي حفظ مناطق اشغالي و خرمشهر تلاش كند يا براي حفظ بصره.

مرحله سوم عمليات 22 تا 31 ارديبهشت:

پس از مرحله دوم عمليات، برتري رزمندگان اسلام نسبت به دشمن قطعي شد و ابتكار عمل به طور كامل در اختيار رزمندگان اسلام قرارگرفت. از اين پس تصميم گيري در جبهه خودي به آساني و در جبهه دشمن با سختي و سردرگمي صورت مي گرفت. نيروهاي اسلام پيشروي مي كردند، و دشمن مردد و مرتب در حال عقب نشيني و فرار بود.

با پيدايش شرايط جديد و آگاهي از اضمحلال دشمن، فرماندهان در قرارگاه مركزي كربلا تشكيل جلسه دادند تا علاوه بر تجزيه و تحليل و بررسي علل عقب نشيني دشمن و شرايط جديد، نسبت به ادامه عمليات نيز تدابير لازم اتخاذ شود. سرانجام تصميم به انجام مرحله سوم عمليات گرفتند.

در اين مرحله علاوه بر خستگي نيروها، با تعجيل در عمليات شناسايي هاي لازم انجام نشده بود ولي دو نتيجه مهم درپي داشت:

1ـ انهدام دشمن: در محورهاي مختلف، نيروهاي دشمن در اثر تهاجم پي در پي رزمندگان اسلام دچار ضعف شديد روحي و جسمي شده و قادر به مقاومت نبوده و منهدم شدند.

2ـ واكنش دشمن: در طي مرحله سوم عمليات، دشمن در تاريخ 24/2/1361 به پاسگاه شهابي كه شب قبل به دست نيروهاي خودي فتح شده بود، حمله كرد. به نظر مي رسيد كه دشمن قصد دارد، مانع تحكيم مواضع رزمندگان در منطقه شمالي و گسترش آنها به سمت جنوب بشود، بلافاصله در شب بعد رزمندگان اسلام طي حمله اي به دشمن، مجدداً پاسگاه مزبور را به تصرف خود درآوردند.

مرحله چهارم عمليات از 1 تا 4 خرداد 1361:

سرانجام در ساعت30،22 اول خرداد 1361 تلاش رزمندگان اسلام براي آزادسازي خرمشهر با رمز "بسم الله القاصم الجبارين يا محمد بن عبدالله(ص)" آغاز شد. در برابر تك سريع غافلگيرانه رزمندگان اسلام نيروهاي عراقي دچار وحشت و سرگرداني شديد شدند و نتوانستند واكنش مهمي از خود نشان دهند و ارتباط يگانهاي دشمن با يكديگر قطع شد. و فرار افسران و درجه داران و سربازان عراقي از منطقه خرمشهر گوياي از هم پاشيدگي سازمان يگانهاي دشمن در خرمشهر بود.

در روز دوم خرداد نتيجه پيكار بسيار درخشان بود و قرارگاه كربلا به هدف خود كه احاطه كامل خرمشهر بود، رسيد. تعداد اسراي عراقي در اين روز از 2830 نفر تجاوز كرد و يگانهايي از دشمن كه در منطقه بين نهر عرايض و شلمچه مستقر بودند، به ميزان زيادي منهدم شدند.

عليرغم حضور گسترده هواپيماهاي عراقي در آسمان منطقه، عقابان تيزپرواز نيروي هوايي ارتش در پشتيباني از يگانهاي رزمنده، در صحنه عمليات بيت المقدس حضوري فعال داشتند و با بمباران پل شناور عراقيها بر شط العرب و مناطق تجمع آنان در آن سوي رودخانه، نقش ارزنده اي در آزاد سازي خرمشهر ايفا كردند.

در اواخر روز 2 خرداد قرارگاه كربلا پس از بررسي آخرين وضعيت احاطه كامل خرمشهر، تصميم گرفت تا رزمندگان اسلام با ورود به شهر آن را از لوث وجود نيروهاي عراقي پاك گردانند. سرانجام در ساعت 3 بامداد روز 3 خرداد واحدهايي از رزمندگان ايران به آن سوي رودخانه وارد شدند.

از طرف ديگر جمعي از نيروهاي عراقي مستقر در خرمشهر با استفاده از تاريكي شب و قايق اقدام به فرار كردند كه تعدادي از اين قايقها توسط تكاوران نيروي دريايي هدف قرارگرفتند و سرنشينان آنها غرق شدند.

نيروهاي عراقي از ساعت سه و پنجاه دقيقه بامداد تا يك و نيم بعد از ظهر روز سوم خرداد از سمت شلمچه 3 بار اقدام به پاتك كردند و تلاش نمودند تا از طريق جاده شلمچه ـ خرمشهر حلقه محاصره خرمشهر را بشكنند، اما هر بار با پايداري و مقاومت دلاورانه رزمندگان ايراني مواجه شدند و با ديدن خساراتي عقب نشيني كردند.

در ساعت 11 صبح روز 3 خرداد در حالي كه درگيري شديدي بين قواي ايران و نيروهاي عراق در شمال نهر خين جريان داشت و دشمن در صدد بود تا هرطور شده حلقه محاصره خرمشهر را بشكند، رزمندگان ايراني از جناح غرب و خيابان كشتارگاه وارد شهر شدند. دشمن در ناحيه گمرك خرمشهر در كنار اروند اندكي مقاومت كرد كه آن هم به سرعت در هم شكسته شد.

سرانجام در ساعت 12 قواي ايران از سمت شمال و شرق نيز وارد شهر شدند و نيروهاي متجاوز بعثي كه 24 ساعت در محاصره كامل قرار داشتند راهي جز اسارت يا فرار و يا كشته شدن نداشتند بدين جهت واحدهاي عراقي گروه گروه به اسارت رزمندگان اسلام درآمدند.

در ساعت 2 بعد از ظهر، خرمشهر به طور كامل آزاد شد و پرچم پر افتخار جمهوري اسلامي ايران بر فراز "مسجد جامع" و پل تخريب شده خرمشهر به اهتزاز درآمد. بدين ترتيب اين شهر مقاوم كه پس از 35 روز پايداري و مقاومت در 4 آبان 1359 به اشغال دشمن درآمده بود پس از 578 روز(19 ماه) اسارت، بارديگر به آغوش گرم ميهن اسلامي بازگشت و پيكره پاك آن از لوث وجود متجاوزان تطهير گرديد.

رزمندگان اسلام در اولين اقدام خود پس از آزادسازي شهر، نماز شكر را در مسجد جامع خرمشهر اقامه كردند. خبر آزادسازي خرمشهر بسرعت در همه جا طنين افكند و ملت مسلمان ايران اسلامي را كه مدتها در آرزوي شنيدن چنين خبر مسرت بخشي بودنند غرق در شادي و سرور كرد. در پايان آن روز امت شهيد پرور ايران با حضور در مساجد نماز شكر به جاي آوردند و با فرارسيدن شب به يمن پيروزي حق بر باطل بر پشت بامها رفته و نداي الله اكبر سردادند.

نتايج نظامي به دست آمده از عمليات بيت المقدس:

ـ آزاد سازي 5400 كيلومتر مربع از خاك كشور اسلامي، از جمله خرمشهر و تأمين 180 كيلومتر خط مرزي.

ـ 19 هزار اسير و 16 هزار كشته از دشمن.

ـ خسارات و ضايعات وارده به دشمن انهدام، 60 فروند هواپيما، 3 فروند هلي كوپتر، 418 دستگاه تانك و نفربر، 30 قبضه توپ، 49 دستگاه خودرو.

ـ غنايم به دست آمده از دشمن: يك فروند هليكوپتر، 105 دستگاه تانك و نفربر و 56 دستگاه خودرو.

ـ يگانهاي زير در خرمشهر منهدم شدند:

تيپ 20 مأموريت ويژه، تيپ 9 گارد مرزي و تيپ 10 گارد مرزي، تيپهاي 22، 44، 55، 60، 238، 113، پياده.

همچنين تعداد زيادي از نيروهاي تيپها و لشكرهاي زير كشته و يا اسير شدند:

تيپهاي 420، 416، 28، 23 پياده، تيپ 104 گارد مرزي. تيپ 31 نيروي مخصوص، تيپ 10 زرهي، لشكر 5 مكانيزه، لشكر 3 زرهي، لشكر 6 زرهي، لشكر 11 پياده، لشكر 7 پياده.

اهميت فتح خرمشهر

فتح خرمشهر از دو جهت حائز اهميت خاص بود:

جهت اول اينكه: با پيروزي بزرگ، جنگ وارد مرحله نويني شد و قواي اسلام با تهاجمات كوبنده خود مرحله به مرحله پيروزيهاي تازه اي را به ملت مسلمان ايران و همه ملتهاي مسلماني كه عاشق و شيفته انقلاب اسلامي هستند و چشم اميد به اين نهضت دوخته اند، هديه كرد.

بابي جديد بر روي سلحشوران ايران گشوده شد تا با حملات برق آسا و دلاورانه آنها دشمن زبون ديوانه وار مجبور به استفاده از سلاح هاي شيميايي شود.

دشمن مي دانست كه اين مرحله از جنگ با مراحل پيشين، تفاوتي فاحش دارد و يورشهاي سهمگين و بي باكانه لشكريان اسلام با هيچ چيزقابل پاسخ گويي نيست. اين درماندگي و بيچارگي باعث شد، تا دشمن به سلاحهاي شيميايي پناه ببرد اما زمان كوتاهي نگذشت كه اين سلاح نيز كهنه شد و راهي براي رهايي آنها از دام مرگ و ذلت گشوده نشد.

جهت دوم اينكه: اين فتح عظيم باعث شد آمريكاي جهانخوار و ساير قدرتهاي استعماري حساب كار خود را بكنند و از موضع تهاجم و حمله، به موضع دفاع بيفتند؛ آنان پيش از اين مي پنداشتند كه عراق خواهد توانست پس از پيروزي بر ايران جايگزين رژيم دست نشانده سابق و ژاندارم اصلي منطقه كه در اثر انقلاب اسلامي از ميان رفته بود، گردد تا حافظ و نگهبان منافع آنان در منطقه شود؛ ليكن پس از فتح خرمشهر، نه تنها انديشه تصرف ايران غير ممكن شد، بلكه هول و وحشت سقوط رژيم دست نشانده صدام هم سراپاي وجود ناپاكشان را فرا گفت و آنها را وادار كرد كه كوشش و تلاش بكنند تا شايد صدام را از سقوط نجات دهند.