محقق حوزه علمیه معتقد است؛ یکی از جلوه‌های جمع اضداد در شخصیت حضرت علی(ع)، جمع بین عطوفت و عدالت است. در زندگی حضرت امیرالمؤمنین(ع) آنگونه احساسات و عواطف بروز می‌کند که طاقت دیدن اشک یتیم را ندارد، اما در مقابل در اجرای عدالت کمترین مماشاتی نشان نمی‌دهد.

جمع اضداد؛ از امتیازات مهم شخصیت امیرالمؤمنین(ع)حجت‌الاسلام محمد الهی خراسانی، محقق و مدرس سطح عالی حوزه علمیه مشهد، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، درخصوص ویژگی‌های شخصیتی امیرالمؤمنین(ع)، اظهار کرد: یکی از امتیازات مهم شخصیت امیرالمؤمنین(ع) که بسیاری از اندیشمندانی که درباره حضرت گفتند، یا نوشتند و بر آن تاکید کردند، جمع اضداد است، به این معنا که برخی از صفاتی که قائدتا در شخصیت افراد جمع نمی‌شود، در شخصیت امیرالمؤمنین(ع) به طرز عجیبی جمع شده است.
جمع بین مدارا و قاطعیت

وی ادامه داد: وقتی صحبت از مدارا می‌شود، یعنی آسان‌گیری، کنار آمدن با اشکالات، کوتاهی‌ها، نقاط ضعف، پایین آوردن انتظارات و صبوری به خرج دادن برای همراه کردن طرف مقابل که این روحیه را معمولا کسانی دارند که خیلی اهل سخت‌گیری و برخوردهای جدی نیستند و سعی می‌کنند، با مدارا مسائل را پیش ببرند.

الهی خراسانی تصریح کرد: از آن طرف افرادی که اهل قاطعیت هستند و با کوتاهی‌ها، اشتباهات و تقصیرها کنار نمی‌آیند، معمولا انتظار مدارا داشتن، انتظاری نابجاست، چرا که این افراد معمولا با برخوردهای غلط دیگران با قاطعیت برخورد می‌کنند، اما اگر شخصیت امیرالمؤمنین(ع) را مشاهده کنیم، حضرت در جایی که باید مدارا کند، مدارا و در جایی که نباید مدارا کنند، قاطعیت نشان می‌دهد و این موارد در آن حضرت جمع شده است.

محقق و مدرس سطح عالی حوزه علمیه مشهد گفت: امیرالمؤمنین(ع) در ماجراهای بعد از رحلت پیامبر(ع) ترجیح می‌دهد، از درگیری با جریان حاکم جلوگیری کند، با وجود اینکه شجاعت، توان و قدرت لازم را داشتف اما به تبعات اینگونه درگیری‌ها و به صلاح اسلام و مسلمین سعی کرد با جریان حاکم مدارا کند و این مدارا و صبوری ۲۵ سال به طول انجامید، اما در برابر فتنه‌گران جنگ جمل، در برابر ضالمان جنگ صفین و در برابر خوارج جنگ نهروان، با قاطعیت تمام ایستاد و به آن‌ها باج نداد و به تعبیر حضرت و چشم فتنه را در آورد، لذا آن قاطعیت و صلابت در کنار آن مدارا و صبوری از نکات نقاط قابل توجه در شخصیت امیر المؤمنین(ع) است.
جمع بین عطوفت و عدالت

وی بیان کرد: یکی دیگر از جلوه‌های جمع اضداد در شخصیت امیرالمؤمنین(ع) جمع بین عطوفت و عدالت است، معمولا کسانی که اهل عواطف و احساسات هستند و آن را بیشتر ابراز می‌کنند، از آن‌ها کمتر انتظار اجرای عدالت می‌شود، به این معنا که در برابر انتظار دیگران مماشات نکنند و حتی اگر اشک فرد گناهکاری را دیدند، دلشان تکان نخورد و اگر قرار است مجرم مجازات شود، این صورت گیرد و دچار عطوفت نابجا نشود.

الهی خراسانی ابراز کرد: از آن طرف از کسانیکه در مسند عدالت هستند و با مجرمان سروکار دارند و آنان را مجازات کرده و عدالت را برقرار می‌کنند، نمی‌توان انتظار عطوفت و نشان دادن احساسات داشت، معمولا این افراد از رقت قلبی که یک مادر دارد، فاصله گرفته و سعی می‌کنند، با صلابت، با افراد روبرو شوند و کمتر تحت تاثیر احساسات و عواطف قرار گیرند، لذا این دو جمع نمی‌شود که یک فرد هم اهل عطوفت و هم اهل اجرای عدالت باشد، اما امیرالمؤمنین این کار را کرد.

محقق و مدرس سطح عالی حوزه علمیه مشهد گفت: در زندگی حضرت می‌بینیم آنگونه احساسات بروز می‌کند که طاقت دیدن اشک یتیم را ندارد و درد دل بیوه زن و آه پیرمرد نابینا، دل حضرت را بی‌قرار می‌کند، اما در اجرای عدالت کمترین مماشات را حتی در برابر التماس‌های طرف مقابل نمی‌کند.

وی بیان کرد: وقتی برادرش عقیل و وضعیت فرزندانش را می‌بینید که شاید هر دلی را به درد آورد، اما چون باید عدالت به خرج دهد و کمترین مماشات نسبت به بیت‌المال نشود و هرکس سهم خود را از بیت‌المال بگیرد، لذا دست رد به سینه برادر می‌زند و تحت تاثیر عواطف و احساسات قرار نمی‌گیرد، همان علی که طاقت دیدن اشک یتیم را ندارد، با دیدن وضعیت نابسامان برادرش حاضر نمی‌شود، برخلاف عدالت رفتار کند و این جمع بین عطوفت و عدالت از شاهکارهای شخصیت امیرالمؤمنین(ع) است.
جمع بین جهاد و معنویت

الهی خراسانی با بیان اینکه یکی دیگر از جلوه‌های شخصیتی امیرالمؤمنین(ع)، جمع بین جهاد و معنویت است، گفت: جهاد به معنای تلاش طاقت‌فرسا برای رسیدن به یک هدف و مقابله با مشکلات و موانع در آن مسیر است، یک روحیه فعال و اجتماعی و اهل درگیری می‌طلبد و معمولا کسانی که اهل مسائل اجتماعی و درگیری با مسائل اجتماعی می‌شوند، کمتر اهل خلوت، معنویت و راز و نیاز هستند. روحیه آن‌ها به گونه‌ای است که بیشتر دغدغه مسائل و مشکلات اجتماعی را دارند و کمتر به خودشان می‌رسند و خلوت دارند، اهل جلوت، ارتباط، مناسبات و درگیری‌های اجتماهی هستند.

این محقق و مدرس سطح عالی حوزه علمیه مشهد بیان کرد: از آن طرف کسانی که اهل خلوت، مناجات و معنویت هستند، معمولا افرادی نیستند که خیلی درگیر مسائل اجتماعی باشند و با مشکلات اجتماعی دست و پنجه رفع کنند و اهل ارتباط با افراد باشند. این نوع از افراد را، افراد عابد می‌دانیم که اهل عزلت، انزوا و گوشه‌گیری هستند و افراد جهادی را افرادی می‌دانیم که به جای عبادت و معنویت‌ها، ترجیح می‌دهند، اهل مسائل اجتماعی باشند.

وی افزود: اما حضرت علی(ع) در اوج معنویت، اهل جهاد و کار اجتماعی است، از یک طرف معنویت عجیبی دارد. از حضرت زین‌العابدین پرسیدند: «شما چگونه این عبادت‌ها و سجده‌های طولانی را می‌توانید به جا بیاورید؟» و فرمود: «عبادت‌های جدم، امیر المؤمنین را ندیده‌ای» و این موضوع، حکایت از عبادت‌های عجیب آن حضرت می‌کند، به گونه‌ای که فرزندشان حضرت زین‌العابدین(ع) را آنگونه به اعجاب آورده است. آن مناجات‌ها، دعاها، از هوش رفتن‌ها، در هنگام دعا و مناجات که گاهی افراد فکر می‌کردند، حضرت جان داده است، در صورتی که نمی‌دانستند، حضرت غرق در دعا و راز و نیاز بوده است.

الهی خراسانی ادامه داد: همچنن همین علی(ع) که اینگونه اهل شب زنده‌داری، عبادت و معنوت است، در روز در عرصه‌های مختلف آنگونه خوش می‌درخشد، در عرصه‌های مختلف شجاعت، قاطیت، صلابت، سیاست و تدبیر خود را به نمایش می‌گذارد، گویا اساسا معنویت و مناجاتی وجود نداشته و همه چیز تنها همین جلوت و مناسبات اجتماعی بوده است، اما حضرت علی(ع) در شب آنگونه زاهد، عابد، غرق راز و نیاز است و در روز آنگونه اهل رسیدگی به مسائل اجتماعی، ارتباط با دیگران، حل مشکلات مردم و تدبیر مسائل جامعه است و ایشان توانسته بود، هم جهد و حضور در میدان و هم معنویت، خلوت، ارتباط و راز و نیاز با حضرت حق را با هم جمع کند.
جمع میان زهد و سیاست

محقق و مدرس سطح عالی حوزه علمیه مشهد اظهار کرد: یکی دیگر از جلوه‌های جمع اضداد در شخصیت نورانی حضرت امیرالمؤمنین(ع)، جمع میان زهد و سیاست است. مفهومی که از زهد در ذهن غالب افراد وجود دارد، مفهوم کناره‌گیری از دنیا و امکانات مادی و دنیوی است و معمولا افراد زاهد را کسانی می‌دانیم که زیر بار مسئولیت‌های اجتماعی نمی‌روند، خود را درگیر مسائل اجتماع نمی‌کنند، حاضر نیستند منصب و مسئولیتی بپذیرند و از عرصه‌های زندگی دنیوی فراری هستند و تنها دل به آخرت بسته‌اند و از هر چیزی که بخواهد آن‌ها را درگیر زندگی دنیا کند، دوری می‌کنند.

وی ابراز کرد: از آن طرف کسانی که مسئولیتی قبول می‌کنند، درگیر مسئولیت و منصب می‌شوند و سعی می‌کنند، مسائل را با سیاست‌ورزی و خردورزی پیش ببرند، در نظر غالب افراد، اینان دیگر افراد زاهدی به شمار نمی‌آیند چرا که معتقد هستند وقتی منصب و مسئولیتی قبول کردی، اهل دنیا هستی و درگیر دنیا شده‌ای، بنابراین افرادی که خود را زاهد می‌دانند، کسانی که مسئولیتی قبول کرده‌اند را سرزنش و ملامت می‌کنند که خود را اهل دنیا کرده‌اند.

الهی خراسانی با بیان اینکه امیرالمؤمنین(ع) زهد واقعی و سیاست‌ورزی حقیقی و درست را به ما نشان داد و اثبات کرد جمع این دو امکان‌پذیر است، اضافه کرد: می‌توان در عین زهد، اهل سیاست هم بود. اما زهد نه به معنای کناره‌گیری از دنیا، بلکه به معنای وابسته نشدن به دنیا، نه به معنای دوری از امکانات مادی، بلکه به معنای اسیر امکانات مادی نشدن است، اینکه امکانات مادی را داشته باشیم، اما به آن‌ها تعلق خاطر نداشته باشیم. لذا می‌بینیم امیرالمؤمنین منصب حکومت را با اصرار مردم می‌پذیرد، اما گوش‌زد می‌کند این حکومت  به خودی خود برای من هیچ ارزشی ندارد و کمترین جلوه‌ای برای منِ علی ندارد و ارزش آن حتی از بند کفش که کمترین قیمتی ندارد، کم ارزش‌تر است، یعنی او مسئولیت می‌پذیرد، حکومت می‌کند و سیاست به خرج می‌دهد، اما وابسته به قدرت نمی‌شود، حاضر نیست برای حفظ قدرت دست به هر کاری بزند، برای رسیدن به قدرت و حکومت کار ناروایی از او سر بزند و برای رسیدن به هدف از هر وسیله‌ای استفاده نکند.

محقق و مدرس سطح عالی حوزه علمیه مشهد گفت: او بدون اینکه وابسته به قدرت شود، برای اقامه ارزش‌ها، برای رسیدگی به مشکلات و دردهای مردم، برای باز کردن گره‌های جامعه از قدرت استفاده می‌کند و این یعنی سیاست‌ورزی حقیقی، سیاست نه به معنای حفظ قدرت، نه به معنای تلاش برای کسب قدرت به هر قیمت، بلکه به معنای تدبیر امور عامه و برنامه‌ریزی برای حل مسائل جامعه است و از نظر امیرالمؤمنین، این مسئله هیچ منافاتی با زهد و دل نبستن به امکانات مادی ندارد و او توانست زهد و سیاست را به بهترین شکل جمع کند.