نصر: درباره فوبیا در کودکان چیزی شنیده‌اید؟ آیا تفاوت ترس و فوبیا را می‌دانید؟
تصور کنید تولد پنج‌سالگی دخترتان است و با کلی هیجان اتاق را با بادکنک‌های رنگی تزئین کرده‌اید. اما دخترتان با ورود به اتاق شروع به جیغ زدن می‌کند و با سرعت پا به فرار می‌گذارد. مشاهده این رفتارهای نامتعارف از کودکان ممکن است باعث تعجب والدین شود. ممکن است آن‌ها از خودشان بپرسند چه چیزی تا این حد باعث وحشت و گریه کودک شده است.
فوبیا چیست؟
همه افراد ترسهایی دارند، اما اگر این ترس‌ها شدید باشند و زندگی عادی و روزمره را مختل کنند، به نام فوبیا شناخته می‌شوند.
از هر سی کودک یک نفر مبتلا به نوعی از فوبیای جدی است که با معیار‌های تشخیصی رسمی همخوانی دارد. فوبیا چندین ماه طول می‌کشد و به یک یا چند روز محدود نمی‌شود. ممکن است فوبیا انجام فعالیت‌های روزمره مانند خرید، رفتن به پارک و بازی کردن را مختل کند.
این اختلال ممکن است در هر سنی ایجاد شود و مدت زیادی هم طول بکشد. مثلاً کودکی که در بچگی از عنکبوت می‌ترسد ممکن است این ترس را تا ۳۰ سال بعد هم با خودش داشته باشد. بسیاری از ترس‌ها ریشه تکاملی دارند. بنا به این نظریه، شما از نسل آن‌هایی هستید که در دوران کودکی‌شان از آب‌های عمیق، حیوانات غو‌ل‌آسا و مار وحشت کرده‌اند و در نتیجه بیشتر از همسالان محتاط خود زنده مانده‌اند.
بعضی فوبیاها هم ناشی از تجربه‌های مستقیم‌اند. مثلاً ریشه ترس کودک از آسانسور برمی‌گردد به مشاهده او از گیر افتادن همسایه در آسانسور. فوبیا همچنین ریشه خانوادگی هم دارد. معمولاً یکی از والدین یا پدربزرگ و مادربزرگ کودکان مبتلا به فوبیا ترس‌های نامعقولی داشته‌اند. این موضوع یا نشان‌دهنده پیوند ژنتیکی است یا تقلید بچه‌ها از بزرگ‌ترها. اکثر مواقع علت و ریشه فوبیا خیلی اهمیتی ندارد، آنچه مهم است این است که والدین می‌توانند با استفاده از روش‌هایی به کودک کمک کنند.
فوبیا در کودکان پیش‌دبستانی ( ۴ تا ۵ سالگی )
در کودکان نشانه‌های فوبیا دیده نمی‌شود. اما ممکن است ترس‌های مخربی را در کودک مشاهده کنید. اگر این ترس‌ها ادامه پیدا کنند، احتمالاً در دوران پیش‌دبستانی به فوبیا تبدیل خواهند شد. برخی از واکنش‌های کودک مبتلا به فوبیا عبارت‌اند از: گریه و جیغ زدن و با وحشت فرار کردن. این واکنش‌ها در این سن پاسخ‌های متعارفی‌اند. احساس امنیت در این سن حیاتی است. لازم است والدین برای حفظ احساس امنیت هر کاری برای فرزندشان انجام دهند.
کارهای ممنوعه در برخورد با فوبیا در کودکان
والدین نباید با دور کردن کودک از محیطی که از آن وحشت کرده یا توجه بیش از حد به گریه او ناخواسته باعث تقویت ترسش شوند. هیچ‌کدام از این کار‌ها باعث کاهش ترس کودک نمی‌شود. اگر متوجه ترس کودک شده‌اید، باید به او احساس امنیت و آرامش دهید، اما نباید بیش از حد به او توجه کنید. البته توجه داشته باشید که هرگز کودک را به مواجهه با منبع ترس مجبور نکنید.
چگونه کمک کنیم؟
منبع و موضوع ترس را، کم‌کم و بدون اعمال فشار، به کودک معرفی کنید. مثلاً اگر کودک از گربه‌ها یا سگ‌ها می‌ترسد، عکس آن‌ها در کتاب را به کودک نشان دهید. یا کودکان را به فروشگاه حیوانات خانگی ببرید تا به‌تدریج در معرض عامل ترس قرار بگیرند و با آن سازگار شوند.
فوبیا در کودکان مدرسه‌ای ( ۶ تا ۱۰ ساله)
کودکان در سنین دبستان وقتی می‌ترسند یا گریه می‌کنند یا به والدینشان می‌چسبند. نشانه‌های هراس در کودکان دبستانی ممکن است مورد قضاوت و مسخره همسالان قرار بگیرد.
کارهای ممنوعه
در این سن، هرگز به کودک نگویید موردی برای نگرانی و ترسیدن وجود ندارد. این حرف ترس او را تقویت می‌کند. در عوض فقط یک بار برای او دلایل نترسیدن را توضیح دهید و بعداً فقط بگویید تو دلیلش را می‌دانی. مثلاً اگر کودکتان از گیر افتادن در آسانسور می‌ترسد، برایش توضیح دهید که این مشکل خیلی کم اتفاق می‌افتد و سیستم‌های ایمنی لازم برای حفاظت از همه وجود دارد.
چگونه کمک کنیم؟
مثلاً برای کودکی که از کوسه و مار می‌ترسد، فیلم‌های مستند یا کتاب‌های تصویری، نسبت به توضیح دادن، روش مناسب‌تری برای آشنا کردن کودک با مار‌های سمی است. رفتارهای مثبت کودک را تشویق کنید.
فوبیا در نوجوانان
معمولاً ترس‌های دوران کودکی به‌مرور و با افزایش سن و ورود به مرحله نوجوانی از بین می‌رود. اما برخی ترس‌ها تا دوران بزرگسالی ادامه می‌یابند و شدیدتر بروز پیدا می‌کنند. والدین باید مدام نشانه‌های فوبیا را در فرزندان نوجوانشان پیگیری کنند. نوجوانان معمولاً ترسشان را پنهان می‌کنند. مثلاً ممکن است تظاهر کنند به شنا کردن علاقه‌مند نیستند، در حالی که از غرق شدن می‌ترسند.
ترس‌های عادی و ساده‌ای مثل ترس از ارتفاع در این سن عادی است. اما ترسهایی مانند ترس از امتحان یا ترس از اجتماع ممکن است در زندگی و ارتباط اجتماعی آن‌ها اختلال ایجاد کند. سعی کنید با نوجوان درباره ترس‌هایش صحبت کنید و از او بخواهید احساسش را در این باره برایتان شرح دهد.
کارهای ممنوعه
هرگز فکر نکنید چون کودک بزرگ شده است پس خودش به‌تنهایی از پس فوبیا برمی‌آید. حتماً به کودکان در این زمینه کمک کنید و اجازه ندهید در تنهایی آسیب ببیند.
چگونه کمک کنیم؟
کنار کودک بنشینید و صمیمانه درباره آنچه می‌بینید صحبت کنید. تشویقش کنید تا درباره ترس‌هایش با شما حرف بزند. حامی و پشتیبانش باشید و اگر به کمک حرفه‌ای نیاز دارد، حتماً اقدامات لازم را انجام دهید.
مشورت با متخصص
ترس‌های به ظاهر ساده و کوچک کودکانتان را جدی بگیرید. ممکن است با تبدیل شدن این ترس‌ها به فوبیا در کار، تحصیل و زندگی فرزندانتان اختلال ایجاد شود. یکی از بهترین راه‌های کمک به فرزندتان استفاده از راهنمایی پزشک است. در صورت لزوم، پزشک بررسی‌های بیشتر را به شما پیشنهاد می‌کند. روش‌های معمول شامل مشاوره و آموزش تکنیک‌ها به بهبود رفتار کمک می‌کنند. البته در مواردی هم به دارودرمانی نیاز است.
مجله تربیت کودک و فرزندپروری کودکت