فرزانه طهماسبی، مدرس دانشگاه با بیان این مطلب که اضطراب و استرس در میان کودکان با همه‌گیری ویروس کرونا افزایش یافته است، تأکید کرد: والدین بدانند که کودکان در مواجهه با رویدادهایی همچون تعطیلی مدارس، لغو برنامه‌ها و دوری از دوستان، بیش از پیش به حمایت‌های عاطفی نیاز دارند.
جمعه کار شود/// آسیب‌های غفلت از سلامت روان کودکان در روزگار کرونایی/ راهکارهای عملیاتی برای مراقبت از فرزندان در مقابل کرونا
به گزارش ایکنا، امروز جمعه ۱۶ مهرماه مصادف با هشتم اکتبر، روز جهانی کودک نام گرفته است. در دورانی که به‌واسطه بیماری همه‌گیر کرونا و محدودیت‌های این دوران، سبک زندگی و رفتار جامعه انسانی دچار تغییر و تحول اساسی شده، زندگی برای کودکان نیز متفاوت و دشوار شده است. طی سال‌های اخیر و به طور ویژه در شهرهای بزرگ به‌واسطه آپارتمان‌نشینی، دوری از خانواده‌ها به خصوص پدربزرگ و مادربزرگ‌ها، شاغل بودن والدین و رشد سریع و همه‌گیر فناوری و... باید گفت زندگی عادی برای اکثریت کودکان تغییرات اساسی داشته و فضای زندگی کم تنش به‌واسطه نبود فضای کافی برای بازی‌های کودکان در منزل، حیاط خانه و کوچه‌ها گرفته شده است. اکنون با شیوع بیماری کرونا و تعطیلی مدارس به‌صورت حضوری و منع تردد در مکان‌های دیگر به خصوص مکان‌های تفریحی و بازی و سرگرمی، کودکان به‌ناچار اکثر وقت خود را در خانه به سر می‌برند، خانه‌هایی که حتی فضای کافی برای آموزش آنلاین و بازی‌های کودکانه را ندارد و چه دشوارتر خواهد شد اگر چندین کودک در سنین مختلف در فضای محدود این خانه هم‌زمان درس و کلاس داشته باشند؛ اینجاست که نمی‌دانیم عنوان کنیم بیچاره والدین یا بیچاره کودکان؟! در خانه‌ای که جای مناسب و ایمن برای آزادی عمل کودک و نوجوان وجود ندارد، چگونه می‌توان آرامش و آسایش را جستجو کرد؟ چگونه می‌توان از والدین تقاضای حفظ آرامش را داشت؟ چگونه می‌توان کنترل درس و کلاس و سلامت روحی و جسمی اعضای خانواده را در دست داشت؟!
در همین راستا به گفت‌وگو با فرزانه طهماسبی، متخصص روانشناسی تربیتی و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی نشستیم و از او درباره ضرورت توجه و پرداختن به حقوق کودکان پرسیدیم. او در پاسخ به این پرسش گفت: کودکان آسیب‌پذیرترین گروه جامعه هستند که در معرض هجوم مستقیم انواع ناگواری‌ها، فشارها و مشکلات ناشی از زندگی بزرگ‌ترها قرار می‌گیرند و آن را تحمل می‌کنند. امروزه میلیون‌ها کودک در سراسر جهان به خاطر بی‌سرپرستی، آوارگی‌های ناشى از جنگ و بلاهاى طبیعى، تغذیه نامناسب، آلودگى به انواع بیماری‌های خطرناک، اعتیاد والدین و مشکلات ناشى از طلاق، یا در شرایط دشوارى به سر می‌برند یا در چنگال افراد پلید به انواع سوءاستفاده‌های انسانى مانند توزیع مواد مخدر، خودفروشى و کار اجبارى تن می‌دهند و به تعبیرى بهتر، حقوق آن‌ها نقض می‌شود.
مصادیق کودک‌آزاری و چالش‌های پیشگیری از وقوع و بروز آزار آنان
طهماسبی در ادامه به تشریح مصادیق کودک‌آزاری پرداخت و گفت: چگونگى نقض حقوق کودکان، در نقاط مختلف جهان متفاوت است. در کشورهاى در حال توسعه، کودکان بیشتر با فقر و پیامدهاى ناشى از آن مانند سوءتغذیه، کمبود امکانات بهداشتى، درمانى و تحصیلى درگیر هستند. در حالی که در کشورهاى توسعه‌یافته، مشکلات اخلاقى و ضعف بنیاد خانواده گریبان گیر کودکان است. اساساً قرار دادن کودک در مکان‌های ترسناک، محروم کردن از بازی و تفریح، تنها گذاشتن در منزل، اخراج از منزل و طرد کردن، اجازه گریه نداشتن و کنترل احساسات، عدم ارتباط چشمی و گوش ندادن به او، مسخره کردن و ایجاد حس حقارت در او، طرد و آزار با جنسیت غیردلخواه، سرزنش و ملامت در حضور دیگران، بی‌توجهی به بهداشت، تغذیه و پوشاک، بهره‌کشی و توقعات نامعقول، محروم نمودن از محبت و آغوش گرم، استفاده نادرست از داروهای خواب‌آور، مشاجرات خانوادگی در حضور او، استفاده از الکل و مواد مخدر در حضور کودک، کتک زدن و تنبیه جسمی از مصادیق بارز کودک‌آزاری به شمار می‌رود.
آزار کودکان و نوجوانان در سنین کودکی بیشتر از سنین نوجوانی است، آزارهای جسمی، عاطفی و جنسی به ترتیب بیشترین فراوانی‌ها را دارند.
این استاد دانشگاه افزود: متأسفانه آزار کودکان و نوجوانان در سنین کودکی بیشتر از سنین نوجوانی است، آزارهای جسمی، عاطفی و جنسی به ترتیب بیشترین فراوانی‌ها را دارند. سن کودکان و نوجوانانی که مورد آزار قرار گرفته‌اند با نوع کودک‌آزاری ارتباط دارد و کودکانی که مورد آزار قرار می‌گیرند در شرایط دشوار اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی هستند. کودکان و نوجوانان آزار دیده دچار مشکلات عاطفی، رفتاری، یادگیری، اجتماعی و شخصیتی می‌شوند. برای پیشگیری از وقوع و بروز آزار کودکان چالش‌هایی وجود دارد که بخشی از آن مرتبط با مسائل فرهنگی، قانونی و حمایتی در مورد کودکان در کشور است. به هر ترتیب آموزش به والدین کودکان و نوجوانان در زمینه حقوق کودکان، بهداشت روان و مهارت‌های مقابله با مشکلات و مسائل از مهم‌ترین راهکارهای نیل به هدف پیشگیری از بروز آزار کودکان در کشور است.
آسیب‌های پاندمی کرونا بر سلامت روان فرزندان
طهماسبی در ادامه به آسیب‌های غفلت از سلامت روان کودکان در روزگار کرونایی نیز اشاره‌ای کرد و گفت: با شیوع ویروس کرونا بروز احساساتی نظیر اضطراب، استرس و عدم اطمینان در میان کودکان و نوجوانان، در سنین مختلف فراگیر شده است و آنان به طرق مختلف به این احساسات واکنش نشان می‌دهند. والدین بدانند که کودکان در مواجه با رویدادهایی همچون تعطیلی مدارس، لغو برنامه‌ها و دوری از دوستان، بیش از پیش به حمایت‌های عاطفی نیاز دارند.
مدرس دانشگاه آزاد اسلامی افزود: اکثر روانشناسان مطرح دنیا معتقدند که در دوران کرونا قطعاً والدین احساس اضطراب می‌کنند و فرزندان از حالات و احساسات آن‌ها الگو می‌گیرند. لذا از همه پدرها و مادرها می‌خواهیم تا حدی که می‌توانند اضطراب و نگرانی‌های خود را مدیریت کنند و این نگرانی‌ها را بیش از حد در حضور فرزندان خود بروز ندهند. این دقیقاً یعنی خوددار بودن و کنترل کردن احساسات که گاهی کار بسیار سختی است، به‌خصوص اگر این احساسات در آن‌ها هم بسیار شدید باشد.
راهکارهای جلوگیری از آسیب‌های روانی کرونایی برای کودکان
این پژوهشگر روانشناسی تربیتی در ادامه به بیان راهکارهای عملیاتی برای مراقبت از فرزندان در مقابل آسیب‌های روانی کرونا پرداخت و گفت: بچه‌ها برای احساس ایمنی و امنیت، به والدین خود متکی هستند. این مهم است که والدین به خاطر داشته باشند که کودکان مانند سرنشینان اتومبیلی هستند که هدایتش بر عهده آنان است؛ بنابراین حتی اگر احساس اضطراب می‌کنند، اجازه ندهند که سایر مسافران احساس ناامنی کنند. با بچه‌ها صحبت کنند و شرایط جدید را برای آن‌ها توضیح دهند و تأکید کنند این شرایط موقت است و برای عبور از آن همه باید به هم کمک کنند. والدین به کودک بگویند کار کردن در خانه برایشان سخت است و به کمکشان احتیاج دارند.
مدرس دانشگاه آزاد اسلامی افزود: استفاده از تبلت، تلفن و تلویزیون را محدود کنید. نشستن طولانی مقابل صفحه مانیتور هم عوارض جسمانی دارد هم به‌سلامت ذهن آسیب می‌زند و می‌تواند خواب را هم مختل کند. کلید موفقیت در تنوع برنامه‌ریزی برای کودکان است؛ تمرین‌های ورزشی، خواندن یک کتاب خوب و یاد گرفتن مهارت جدید همگی راه‌های مناسبی برای جلوگیری از مدام جلوی تلویزیون و کامپیوتر بودن است. راه‌هایی وجود دارد که می‌تواند سبب بروز احساسات مثبت در فرزندان شود برای مثال باهم کارهای هنری انجام دهید، آشپزی کنید، شیرینی بپزید، جورچین درست کنید، شعر بنویسید، قصه تخیلی بنویسید، روزنامه دیواری درست کنید، از فرزندتان بخواهید خاطرات این روزها را بنویسد، گُل‌کاری و باغبانی و گِل بازی را تقریباً همه بچه‌ها دوست دارند.
چگونگی برخورد والدین با فرزندان در دوران کرونایی
طهماسبی مسئله‌ای که خانواده‌ها به طور ملموس با آن مواجه هستند را محدودیت زمان و مکان دانست و بیان کرد: صرف چند دقیقه وقت با فرزندان و توجه کردن به آن‌ها کمک می‌کند که اعتماد به نفس بیشتر و اضطراب کمتری داشته باشند. احتمالاً دورکاری در خانه و مراقبت از فرزندان وقت بسیاری از والدین می‌گیرد، اما شاید پدر و مادرها بتوانند مدتی را با فرزندان بازی کنند یا گفت‌وگو داشته باشند لذا این امر باعث تغییر در احساس والدین و فرزندان می‌شود. گاهی اوقات، هنگامی که کودک احساس می‌کند کسی به حرف‌های او گوش نمی‌دهد، تلاش می‌کند تا بیشتر جلب توجه کند. برای مثال ممکن است که بلندتر صحبت کند و شاید حتی برای توجه پدر و مادر خود، فریاد بزند. کودک می‌آموزد که با سروصدای بیشتر، سرانجام توجه مدنظر خود را جلب می‌کند. والدین باید قبل از اینکه کودک تقاضای خود را مطرح کند به او توجه داشته باشند با این کار کمک می‌کنند تا کودک احساس اعتماد به نفس کند و بداند که والدین علاقه دارند به صحبت‌های او گوش دهند.
صرف چند دقیقه وقت با فرزندان و توجه کردن به آن‌ها کمک می‌کند که اعتماد به نفس بیشتر و اضطراب کمتری داشته باشند.
مدرس دانشگاه آزاد اسلامی افزود: اگر کودک نیازمند توجه والدین است، اما آن‌ها نمی‌توانند فوری به او توجه کنند، به او بگویند که در اسرع وقت به حرف‌هایش گوش خواهند داد. با این روش، فرزندان یاد می‌گیرند که در صورت نیاز صبر کنند تا والدین به آن‌ها گوش دهند. والدین به فرزندان خود قول‌هایی ندهند که نمی‌توانند انجام دهند. فرزندان باید بدانند که والدین با آن‌ها صادق هستند تا به سخنان آنان اعتماد کنند. والدین پذیرای فرزندان خود باشند و سعی کنند که اطلاعات دقیقی درباره آنچه حادث می‌شود، به فرزندان خود ارائه کنند؛ اما دقت کنند که اطلاعات را در سطح درک فرزند خود بگویند و سعی کنند به‌نوعی توضیح دهند که سبب افزایش ترس آن‌ها نشود.
طهماسبی در پایان نسبت به پیامدهای منفی بی‌توجهی به مشکلات روحی کودکان هشدار داد و اظهار کرد: کودکان در شرایط بحران، نیازمند حمایت بیشتری هستند به‌طوری که اگر نیازها و کمبودها و محدودیت‌های کودکان در بحران‌هایی اعم از جنگ، بلایای طبیعی و یا کرونا شناسایی نشود و به آن‌ها پرداخته نشود پیامدهای آن برای همیشه در کودکان باقی خواهد ماند. عمل کردن به راه‌حل‌هایی که به آن اشاره داشتیم می‌تواند از بروز پیامدهای ناگوار روحی ماندگار در آینده‌سازان کشور جلوگیری کند و می‌توانیم تهدید کرونایی به وجود آمده را تبدیل به فرصت کنیم.
گفت‌وگو از علیرضا اصغرزاده