یک کارشناس حوزه تعلیم و تربیت ضمن انتقاد از نبود دورنمای روشن برای آموزش در کشور، تأکید کرد: اگر قرار بود از آموزش تلفیقی استفاده شود باید به معلمان، دانش‌آموزان و اولیا پیش‌تر در مورد چگونگی و نحوه اجرا اطلاع‌رسانی دقیق می‌شد.
استفاده از آموزش تلفیقی برای جبران عقب‌ماندگی تحصیلی دانش‌آموزان/ دورنمای روشنی برای آموزش وجود ندارد/ خزان وعده‌های هیجانی آموزش‌وپرورش رسیدبه گزارش ایکنا، با شرایطی که به دلیل شیوع کرونا ویروس در سیستم آموزشی به وجود آمده، آموزش مجازی دیگر از برنامه‌ریزی‌های کشور حذف نخواهد شد. شاید در ابتدا آموزش‌های الکترونیک به علت ضعیف بودن زیرساخت‌ها و نداشتن امکانات اولیه در برخی مناطق کم برخوردار، توجه زیادی را جلب نمی‌کرد، اما امروزه تقریباً قشر زیادی از مردم این راه را بهترین فرصت برای پیشرفت همه‌جانبه کشور می‌دانند. البته ناگفته نماند که یکی از مشکلات استفاده از آموزش مجازی این بود که باید آموزش‌ و پرورش محتوای درسی را از قبل تعیین و طراحی می‌کرد و ساختار کامل آن برای ارائه به دانش‌آموز آماده می‌شد، اما عملاً این اتفاق رخ نداد و تمامی بار آموزشی بر عهده خانواده‌ها افتاد. از طرف دیگر ارائه دروس با این روش اقدام دشواری بود و تا حدودی باعث عقب‌افتادگی دانش‌آموزان نیز شد؛ بنابراین لازم است در سال تحصیلی جدید روش کارامدتری در آموزش‌های مدارس به کار گرفته شود.

در همین راستا محمداسماعیل دیده‌بان، کارشناس حوزه تعلیم و تربیت در گفت‌وگو با ایکنا، ضمن اشاره به مزیت آموزش مجازی در کنار آموزش حضوری برای پیشبرد اهداف آموزشی اظهار کرد: آموزش در چند سال گذشته کانون توجه کارشناسان تعلیم و تربیت بوده است و پژوهش‌های زیادی در مورد آن به انجام رسیده که منجر به شکل‌گیری شیوه‌های متنوعی از روش‌های یادگیری شده که آموزش تلفیقی یکی از این موارد است. آموزش تلفیقی رویکرد نوینی دارد که در یک دوره محتوایی و آموزشی از ترکیب وسایل و تجهیزات الکترونیک با بستر‌ها و ابزار‌های فراگیر محور و معلم محور استفاده می‌کند.

چگونگی شکل‌گیری سیستم آموزش تلفیقی

این کارشناس حوزه تعلیم و تربیت افزود: ترکیب شیوه‌های سنتی آموزش (رو در رو کلاسی) با بهره‌گیری از روش‌های آنلاین، آفلاین و (IMS) در کنار استفاده از فناوری‌های آموزشی به‌روز و کارآمد سبب شکل‌گیری سیستم آموزش تلفیقی شد که در این سیستم آموزشی ممکن است مدرسان و دانشجو‌ها در کل یا بخشی از کلاس‌ها در زمان‌هایی کوتاه و یا طولانی، انتخابی و یا اجباری در همه دروس و یا برخی دروس از یکدیگر دور و باهم در تعامل آموزشی باشند.

دیده‌بان در ادامه به بیان تشابهات آموزش توزیعی با تلفیقی پرداخت و گفت: اصطلاح دیگری که بامعنی مشابه، کاربرد پیدا می‌کند، یادگیری و آموزش توزیعی است که به معنای همگرایی آموزش از راه دور سنتی و آموزش مبتنی بر رایانه و پلتفرم‌های مربوطه است. در واقع یکی از جذاب‌ترین جنبه‌های راهبرد‌های تلفیقی، همگرایی بین یادگیری کلاس سنتی سخنرانی با تمرین، تکرار و یادگیری از راه دور با محوریت خودآموزی است. البته باید خاطرنشان کرد که با ظهور رسانه‌های آنلاین و با افزایش جمعیت دانش‌پذیران و تأکید بیشتر بر یادگیری مستمر توانمندساز، دو موقعیت کلاس سنتی سخنرانی و یادگیری از راه دور، برخلاف گذشته دیگر از یکدیگر جدا نیستند.

این کارشناس حوزه تعلیم و تربیت تصریح کرد: با توجه به شیوع ویروس کرونا در کشور اجباراً آموزش از راه دور در دستور کار وزارتخانه آموزش‌ و پرورش قرار گرفت، چون امکان حضور دانش‌آموزان در مدارس وجود نداشت. در این نوع از آموزش با آزمون‌ و خطا‌های بسیار به سمت جلو حرکت کردیم و به‌طور اکتشافی در نرم‌افزار شاد و شبکه آموزش ایام را سخت گذراندیم و هنوز هم پروتکل و دستورالعمل مناسبی برای آموزش از راه دور و مجازی نداریم.

عدم برنامه‌ریزی منظم برای آغاز سال تحصیلی

وی ضمن انتقاد از عدم برنامه‌ریزی منظم برای آغاز سال تحصیلی گفت: وزارت آموزش‌ و پرورش در ابتدا باید تکلیفش را با خود مشخص کند که چه نوع آموزشی در چه مدت‌زمانی و با چه اهدافی مدنظر دارد، چون آموزش تلفیقی مطرح‌شده مدل‌های مختلفی دارد و دوباره می‌تواند به دام کج‌سلیقگی و سوء برداشت بیفتد. ابتدای امر وزارت آموزش‌ و پرورش باید مدل‌های مختلف آموزش تلفیقی را شناسایی کند و متناسب با امکانات زیرساختی و مهارت‌های منابع انسانی و بومی برنامه کند. سپس بستر‌های لازم برای این نوع آموزش را مهیا و ارائه کرده و یک مدل استاندارد را معرفی کند و آموزش دهد و نهایتاً آن را در بازه زمانی مشخص با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فرد مقاطع تحصیلی و اقلیم‌ها مرحله‌به‌مرحله پیاده‌سازی کند.
 
استفاده از آموزش تلفیقی برای جبران عقب‌ماندگی تحصیلی دانش‌آموزان/ دورنمای روشنی برای آموزش وجود ندارد/ خزان وعده‌های هیجانی آموزش‌وپرورش رسید

دیده‌بان همچنین به چرایی عدم اتخاذ تصمیم واحد برای برگزاری حضوری و یا غیرحضوری سال تحصیلی جدید پرداخت و اظهار کرد: با توجه به تعدد مراکز تصمیم‌گیری، اتخاذ تصمیم واحد برای برگزاری حضوری و یا غیرحضوری سال تحصیلی جدید امری غیرممکن است و بازهم همانند سال گذشته شاهد تجربه شکست‌خورده تصمیمات دقیقه نودی و چندصدایی و بلاتکلیفی هستیم. اینکه آموزش‌ و پرورش به‌صورت کلی اعلام کرده است که از آموزش تلفیقی استفاده می‌کند سبب بروز برداشت‌های مختلف از این رویکرد و روش تصمیم‌گیری شده است. عده‌ای عنوان می‌کنند که آموزش تلفیقی یعنی ترکیب سیستم شاد و آموزش حضوری، عده دیگر معتقدند منظور آموزش و پروش از آموزش تلفیقی یعنی آموزش از طریق رسانه ملی به همراه آموزش حضوری و برخی دیگر نیز سیستم شاد و آموزش از طریق رسانه ملی را به همراه رفع اشکال حضوری به خبر اعلامی نسبت می‌دهند.

این کارشناس حوزه تعلیم و تربیت افزود: برخی حتی در کلان‌شهر‌ها به هر دلیلی آموزش حضوری را ترجیح داده و کلاً عطای تلفیقی را به لقایش بخشیده‌اند؛ ضمن اینکه باید تأسف خورد و متعجب بود که وزارتخانه بزرگ و مهمی مانند آموزش‌ و پرورش سال تحصیلی جدید را بدون وزیر و با سرپرستی آغاز می‌کند؟! همان‌طور که مشخص است این نهاد آموزشی برای بازگشایی مدارس برنامه جدی همه‌جانبه و بانشاط و فراگیر ندارد. متأسفانه دورنمایی روشنی برای آموزش وجود ندارد و ای کاش اگر قرار بود از آموزش تلفیقی استفاده شود، زودتر و خیلی جدی‌تر اطلاع‌رسانی می‌شد و به معلمان و دانش‌آموزان و اولیا پیش‌تر در مورد چگونگی طرح و نحوه اجرا و زمان‌بندی آن و نمونه‌های قابل‌اجرای آن اطلاع‌رسانی دقیق و آموزش‌های لازم داده می‌شد و برای انواع مدل‌های آموزش تلفیقی استاندارد‌هایی و پروتکل‌هایی بومی با کمک هم‌اندیشی متصدیان تمام استان‌ها با توجه به تجربه دو سال گذشته راهکاری ارائه می‌کردند.

بلاتکلیفی مدارس و دانش‌آموزان در مهرماه

دیده‌بان ضمن گلایه از بلاتکلیفی مدارس و دانش‌آموزان در مهرماه افزود: به نظر می‌رسد وزارت آموزش‌ و پرورش تمام تمرکز خود را بر روی ایجاد سیستم‌هایی مثل شاد و شبکه آموزش گذاشت و از هماهنگی و بهره‌گیری متقابل از ظرفیت‌های هر قسمت برای جبران نقص دیگر سیستم آموزشی غافل ماند و چقدر بهتر بود از آموزش ضمن خدمت برای معلمان و معرفی روش‌های آموزش تلفیقی و ارائه مدل‌های مناسب برای هر مقطع، اقلیم و حتی جنسیت در ایام طلایی تابستان غافل نمی‌ماند.

این کارشناس حوزه تعلیم و تربیت ادامه داد: باید همین‌جا متذکر شد به هر دلیل درست یا غلط بسیاری از مدارس غیردولتی از سیستم شاد و شبکه آموزش به‌عنوان بستر رسمی خدمات آموزشی، استفاده نمی‌کنند که این خود یک معضل جدی و باعث شکاف و آشفتگی آموزش می‌شود که در آینده نه‌چندان دور شاهد آسیب‌های این تصمیم خواهیم بود و یکی از آن معضلات، الگوگیری ناخواسته سایر مدارس فاقد برنامه از آن‌هاست. وقتی سیستم، هدف‌گذاری واحدی نداشته باشد، زیرمجموعه‌های آن مانند مدارس برای خود هدفی را مشخص و جدای از اینکه چقدر از اهداف آموزشی و پرورشی بالادستی را پوشش می‌دهد، اجرا و به‌تبع آن خود را موفق می‌دانند. باید توجه داشت زمانی که یک هدف واحد گذاشته می‌شود دوری و نزدیکی افراد و مؤسسات به آن هدف مشخص می‌کند تا چه اندازه مدارس پیشرفت کرده و موفق بودند و یا پسرفت کرده و دچار نقص شدند و متناسب با آن راهکار ارائه کرد.

مزایا و چالش‌های آموزش مجازی چیست؟

دیده‌بان معتقد است که در آموزش از راه دور می‌توانیم از روش‌های آموزشی متفاوتی بهره‌جویی کرد؛ که یکی از نمونه‌های رایج آن نمونه مدل تلفیقی همزمان است که در این مدل کلاس و محتوا به‌صورت هم‌زمان در پلتفرم آنلاین و در کلاس به‌صورت فیزیکی قابل‌ ارائه است. این مدل کاملاً دانش‌پذیر محور است، بدان معنا که دانش‌آموز به اختیار خود می‌تواند همه دوره را آنلاین بگذراند، یا در کلاس حاضر شود و یا حسب نیاز تعدادی جلسات را به‌صورت فیزیکی و بقیه را آنلاین بگذراند. در نمونه دیگر بخش زیادی از محتوای کلاس درس به‌صورت حضوری انجام می‌گیرد و یک معلم یا دستیار معلم یا مشاور به دانش‌آموز در فضای مجازی و تحت نظر معلم محتوا را ارائه می‌کند.

وی در ادامه افزود: روش‌های تدریس به‌عنوان ابزاری برای نیل به هدف‌های آموزشی هستند؛ برای انتقال مطالب به شاگردان، گاهی اوقات روش سخنرانی مفید است، گاهی اوقات روش ایفای نقش، گاهی پرسش و پاسخ، گاهی روش نمایشی، گاهی بحث گروهی، گاهی روش اکتشافی، گاهی روش آزمایشی و ... خیلی اوقات هم ترکیبی از این روش‌ها به کار می‌رود. در آموزش رو در رو دانش‌آموز مجبور بود از سبک یک معلم برای یادگیری استفاده کند، اما در آموزش مجازی دانش‌آموز می‌تواند درس خود را با هر مدرسی انتخاب کرده و فرآیند یادگیری را به انتخاب زمانی و روشی بیاموزد و به اتمام برساند.
 
استفاده از آموزش تلفیقی برای جبران عقب‌ماندگی تحصیلی دانش‌آموزان/ دورنمای روشنی برای آموزش وجود ندارد/ خزان وعده‌های هیجانی آموزش‌وپرورش رسید

این کارشناس حوزه تعلیم و تربیت با بیان اینکه یادگیری باید در فرآیند آموزش انجام شود، تصریح کرد: به هر ترتیب آموزش از راه دور هزینه‌های آموزش و هدررفت‌های انرژی پیگیری و تصحیح و... را به مقدار بسیار زیادی کاهش می‌دهد و اتلاف وقت پایینی دارد و از آن‌طرف هم آموزش حضوری سبب تقویت روحیه اجتماع‌پذیری دانش‌آموزان می‌شود. اگر بتوانیم این دو آموزش را با یکدیگر درست و به‌اندازه در زمان و محتوای مناسب ترکیب کنیم، قطعاً به نتایج رضایت‌بخشی دست پیدا خواهیم کرد. آموزش‌های آینده قطعاً تلفیقی خواهد بود، اما اگر این آموزش به شکل صحیح پیاده‌سازی نشود، حتماً با آسیب‌های جدی مواجه خواهیم شد.

وی با تأکید بر اینکه کار دشواری در پیش خواهیم داشت، افزود: رویکرد آموزش‌ و پرورش ما در آموزش حضوری، رویکرد مناسبی نبود و نیاز به تحول داشت و امروز با توجه به شیوع کرونا این فرصت دست داد که این تحول شکل گیرد. در حوزه آموزش مجازی هم آسیب‌های فراوانی در حوزه فنی، برنامه‌ریزی و پشتیبانی و زیرساختی داشتیم که امروز نیز زیرساخت‌های آموزشی آن به نظر آمادگی لازم برای آموزش مجازی را ندارد و متأسفانه با توجه به اینکه ماه مهر آغاز شد تازه به فکر به‌روز کردن نسخه جدید شاد افتادیم؛ جای تعجب و تأسف است دوباره آزمون‌ و خطا و دوباره روز از نو روزی از نو.

فرصت سوزی برای احیای ساختار آموزشی در تابستان

دیده‌بان ضمن انتقاد از فرصت‌سوزی برای احیای ساختار آموزشی در تابستان، گفت: تابستان امسال فرصت‌سوزی کردیم، چراکه با داشتن وزیری قدرتمند می‌توانستیم زیرساخت‌های لازم را فراهم کنیم و معایب فنی را برطرف نماییم و با انرژی بیشتر سال تحصیلی را شروع کنیم، ولی متأسفانه امکان برنامه‌ریزی تلفیقی را با مشارکت همه مناطق و همه استان‌ها و همه صاحبان تجربه عرصه فن‌آوری و آموزش از دست دادیم. هنوز که هنوز است معلمان، مدیران و اولیای دانش‌آموزان برای استفاده از سخت‌افزار‌ها و نرم‌افزار‌های آموزش مجازی دانش فنی سواد لازم و ابزار متناسب را نه می‌شناسند و نه دارند. بهتر بود که از فرصت تابستان برای ارتقای دانش فنی و آموزش مهارت‌های لازم استفاده می‌کردیم ولی چون نمی‌دانستیم تکلیف چیست و چه اتفاقی قرار است رخ دهد بلاتکلیفی، بهترین راه انتخاب شد.
 
استفاده از آموزش تلفیقی برای جبران عقب‌ماندگی تحصیلی دانش‌آموزان/ دورنمای روشنی برای آموزش وجود ندارد/ خزان وعده‌های هیجانی آموزش‌وپرورش رسید

این کارشناس حوزه تعلیم و تربیت افزود: امروزه فرهنگ تدریس یک‌سویه و سخنرانی محور امتحانی و آزمون‌گرا قطعاً منسوخ‌ شده است چراکه اولاً دیگر این روش کارایی ندارد و ضمن اینکه معلم نمی‌تواند به‌تنهایی به تمام اطلاعات دسترسی داشته باشد و کلاس و محتوا را با این حد تکثر و تعدد اداره کرده و به‌پیش ببرد لذا ما هر اندازه بر روی فرهنگ یادگیری و فراگیری و خودآموزی بیشتر تکیه و سرمایه‌گذاری کنیم، یقیناً نتایج بهتری را در تعالی و رشد و پیشبرد فرآیند یادگیری به دست خواهیم آورد.

لزوم تغییر فرهنگ تدریس به فرهنگ یادگیری

وی با تأکید بر اینکه بعد از دوران کرونا فرهنگ تدریس به فرهنگ یادگیری تغییر می‌کند، تصریح کرد: در بسیاری از کشور‌ها فرهنگ تدریس جای خود را به فرهنگ یادگیری و خودآموزی داده است و دانش‌آموزان یا دانشجویان روی موضوع خاص متمرکز می‌شوند و بر روی آن تحقیقات انجام می‌دهند و به‌صورت عملیاتی حل مسئله می‌کنند و به سمت استفاده از دانش حرکت می‌کنند و در این‌ بین، وظیفه استاد یا معلم در این سیستم آموزشی پشتیبانی و راهنمایی کردن و رفع مشکل دانش‌آموزان و دانشجویان است. در غالب شیوه‌های آموزش از راه دور تأکید بر فراگیر محوری خودآموزی دارند و در نقطه مقابل این سیستم آموزش‌های حضوری قرار دارد که تدریس محور هستند؛ تلفیق این دو می‌تواند نتایج خوبی را در تعدیل و همه‌جانبه کردن و فراگیر کردن آموزش و تعلیم و تربیت داشته باشد.

دیده‌بان در پایان گفت: اساساً مدل آموزش تلفیقی که ترکیبی از آموزش از راه دور (مجازی) و حضوری است که باید به سمت فراگیر محوری با تسهیلگری استاد پیش رود لذا هدف آموزش مجازی این است که کمک کند فرایند تدریس محور را به فرآیند یادگیرنده یا فراگیر محور خودآموزی تبدیل کند. البته اگر درست و کامل اجرا شود که در غیر این صورت دل‌زدگی‌ها و پس زدن‌هایی که اکنون بدان مبتلا شده‌ایم را شاهد و ناظر خواهیم بود.
 
گفت‌وگو از علیرضا اصغرزاده