استاد سطح خارج حوزه علمیه با بیان اینکه امام شهید بسان قرآن ناطقی است که هیچ زمان و مکانی کهنگی در آن راه ندارد به معرفی مقتل ثارالله پرداخت و گفت: اعتماد به اخبار معتبر، تتبع دقیق درباره منابع اخبار، تحلیل و تفسیر برخی حوادث و جامعیت در بهره‌گیری از علوم مختلف مانند تاریخ، تفسیر، روایت و ... از ویژگی‌های این مقتل است.
ارسال//به گزارش ایکنا، آیت‌الله محمد عندلیب همدانی، استاد درس خارج حوزه قم، ۱۴ مردادماه در ادامه مجموعه درسگفتارهای عاشورایی که به همت موسسه آموزش عالی حوزوی امام خمینی استان فارس برگزار می‌شود با موضوع «معرفی مقتل ثارالله» سخن گفت.
وی در ابتدای این نشست که به صورت مجازی برگزار شد با اشاره به اینکه در این ایام و در آستانه محرم، مناسب است که مطالب علمی ارائه شود، گفت: هر آنچه در مورد وجود مقدس حضرت سیدالشهداء(س) بگوییم باز جای بیان و مطلب جدید وجود دارد؛ امام شهید بسان قرآن ناطقی است که هیچ زمان و مکانی کهنگی در آن راه ندارد؛ این ما هستیم که باید از این آب زلال و معرفت ناب استفاده کافی باید ببریم.
مصحح مقتل ثارلله با بیان اینکه این کتاب نواقصی دارد که در چاپ‌های بعد اصلاح خواهد شد، افزود: حاج میرزا حسین عندلیب همدانی نویسنده این کتاب است که در سال ۱۳۲۶ قمری برابر با ۱۲۸۷ شمسی در شهر اصفهان متولد شد آن هم در خانواده‌ای که روحانی و اهل منبر و حسینی بودند؛ والد ایشان مرحوم شیخ محمدتقی عندلیب است که از دانش‌آموختگان حوزه نجف و از علمای بنام ایران در عصر قاجار بوده است؛ او با صوت زببا به روضه‌خوانی به عربی و فارسی می‌پرداخته است و آیت‌الله مرعشی نجفی خاطراتی از ایشان برای بنده بازگو کرده است.
مؤلف و نویسنده آثار تحقیقی درباره عاشورا اضافه کرد: شیخ محمدتقی دوست صمیمی عمان سامانی بود که در اشعار عمان به این رفاقت تصریح شده است؛ او در اصفهان ازدواج کرد و دو فرزند متولد شدند که یکی از آنها حسین، مؤلف کتاب ثارالله است؛ حسین یعنی والد ما بعد از وفات همسر به همدان رفت و مدتی هم در تهران زندگی کرده است. عمده استفاده مرحوم پدرم از نظر علمی حتی درباره مقتل سیدالشهداء(ع) از آیت‌الله آخوند ملاعلی معصومی همدانی بوده است. وی در سال ۱۳۷۸ شمسی دارفانی را وداع گفت.
ویژگی‌های مهم کتاب مقتل ثارالله
استاد درس خارج حوزه قم، گفت: اولین مطلب درباره این کتاب، این است نویسنده از دوره کودکی افتخار ذاکری و روضه‌خوان بودن در کنار پدر را داشته و در تمامی مراحل تحصیل علم با این افتخار همراه بوده است؛ آشنایی کامل با مقاتل و اشعار فارسی و مهمتر با اشعار ناب عربی از همان دوره داشته است لذا کتاب از وزانت برخوردار است. دومین ویژگی کتاب این است که از اوائل بحث خطابه شروع به یادداشت‌برداری کرده است و هرجا از واعظ و ذاکری نکته‌ای دیده و شنیده یادداشت کرده است. خودش دائما با عبارات مقاتل مانوس و در تفکر بوده و هرگاه به مطلب تازه‌ای برخورد می‌کرد فورا آن را یادداشت می‌کرد؛ دفاتر و کتب خطی منبری بسیاری از منبری‌های بزرگ را یادداشت‌برداری کرده و حدود ۴۰ سال به این کار مشغول بوده است.
عندلیب همدانی اظهار کرد: همه کتاب‌هایی را که در زمان خودش درباره امام حسین(ع) نوشته شده خوانده و پشت جلد کتب یادداشت زده است و حتی روزنامه‌ها را مطالعه می‌کرد و اگر نکته قابل توجه می‌دید یادداشت می‌کرد بنابراین این کتاب ثمره تعداد زیادی یادداشت پراکنده در مورد شخصیت امام حسین(ع) و نهضت عاشورا است؛ ایشان دنبال متقل نوشتن نبود زیرا معتقد بود مقتل زیاد نوشته شده است ولی جای آنچه خالی است بررسی نکات تاریخی، رجالی، تحلیل قیام و نکته‌های تفسیری است.
استاد حوزه علمیه گفت: ویژگی سوم اثر این است؛ بارها شاهد بودم در ثلث شب که برای تهجد برمی‌خاست بخش عمده عبادت ایشان در دل شب نوشتن این کتاب و مطالعه یادداشت‌ها بود و می‌نوشت و گریه می‌کرد و با امام حسین(ع) چنین انسی داشت؛ خود ایشان به بنده فرمود دفتر اول یادداشت‌ها را به عتبات و کنار مضجع شریف امام(ع) بردم و عرض کردم نمی‌خواهم کتاب، معمولی باشد، امام(ع) را به حضرت علی اکبر(ع) قسم دادم که کاری کنند که کتاب ماندگار باشد.
اعتماد بر منابع معتبر
عندلیب همدانی تصریح کرد: ویژگی چهارم کتاب این است که سعی نویسنده این بود که بر منابع معتبر اعتماد کند؛ لذا احادیثی که بوی کذب و جعل دارد در آن دیده نمی‌شود و از رؤیا پرهیز شود مگر در موارد خیلی نادر که از سوی بزرگان نقل شده باشد و سند معتبر درباره آن رؤیا داشته باشیم همچنین به عنوان مؤید و شاهد و نه دلیل. ایشان تا جایی به کار مطالعه پرداخت به بیماری چشم و نابینایی مطلق مبتلا شد لذا حک و اصلاح به من منتقل شد و تلاش کردم تا زمانی که ایشان در قید حیات بودند بخش عمده کتاب چاپ شود و این کار صورت گرفت گرچه نقائصی هم دارد مثلا در برخی موارد اشعار عرب و عبارات عربی مقتل را ترجمه نکرده‌ایم زیرا عجله داشتیم زود به چپ برسد.
استاد درس خارج حوزه علمیه اضافه کرد: ترجمه این بخش‌ها و ترجمه کتاب به عربی از برنامه‌های آینده ما هست و یادداشت‌هایی که نیاورده‌ایم هم مورد استفاده قرار خواهند گرفت؛ یکی از نواقص کتاب عدم ورود جدی به مباحث پس از نهضت عاشوراست که البته تلاش شد با مباحثی که بنده درباره اربعین دارم این نقیصه برطرف شود.
پاسخ به شبهه درباره مباهله
آیت‌الله عندلیب همدانی با اشاره به برخی مطالب ناب در این کتاب، تصریح کرد: مثلا وقتی مباهله را منابع اهل سنت مانند کشاف و تفسیر فخررازی مطرح می‌کند این جمله را از آنها نقل می‌کند: «کان قد احتزن الحسین و اخذ بیدی الحسن و فاطمه تمشی خلفه و علی رضی الله عنه خلفها...» ایشان می‌گوید مفسرین مباهله را از رویدادهای سال نهم و یا دهم دانسته و سال تولد امام(ع) را هم در سال سوم و چهارم نوشته‌اند یعنی سیدالشهداء در هنگام مباهله شش تا هفت سال سن داشته است و کودکی در این سن را در بغل و آغوش نمی‌گیرند، در روایت نقل شده دارد که پیامبر(ص) در مباهله امام(ع) را در آغوش گرفته بود و این دو با هم متعارض هستند. قطعا فعل پیامبر(ص) همانند رفتار ایشان حکمتی دارد و باید در آن تامل کنیم؛ ایشان فرموده شاید به این منظور بود که با فعل خودش علاوه بر قول نشان دهد که حسین منی و انا من حسین.
وی اضافه کرد: در صفحه ۷۹ دو نکته را درباره زیارت اربعین آورده و فرموده است که این دو جمله یکی بیانگر امری ذاتی و جعل الهی در نام و یاد و مصیبت حضرت(ع) است و جمله دیگر هم علت غایی قیام را بیان کرده است؛ یعنی در جایی که می‌گوییم السلام علی قتیل العبرات، قتیل بودن اثر قهری و ذاتی است و نه هدف غایی قیام، بنابراین امام کشته نشد تا ما گریه کنیم ولی در تعبیر «بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهالة و حیرة الضلاله ...» بیانگر هدف و علت غایی قیام است. همچنین در مورد اینکه حسنین(ع) در فتوحات حاضر بودند یا خیر به تعیت از مرحوم جعفر مرتضی گفته است که خیر و هیچکدام از این دو امام(ع) در نبردهای فتوحات حاضر نبودند و آن را جعلی می‌داند.
وی با بیان اینکه منابع اولیه مقتل در این کتاب ذکر شده است، افزود: برخی می‌پرسند که منابع اولیه از چه بوده است و حتی مقتل صحیح ابومخنف مطالبش را از کجا آورده است چون حادثه را ندیده و درک نکرده است؛ لذا ما در کتاب روایات رسیده از ائمه(ع) به خصوص گزارشات امام سجاد(ع) و اهل بیت(ع) در ضمن خطبه‌ها و عزاداری‌ها را آوردیم؛ همچنین مطالب کسانی که جزء لشکر امام(ع) بودند ولی به فیض شهادت نرسیدند آورده شده است؛ گزارش سربازان و گزارشگران دشمن هم با ذکر منبع آورده شده است؛ ایشان همچنین مطالبی را از مرحوم آخوند، استادش شنیده بود از جمله خطبه معروف حضرت(ع) در مکه است که تعبیر «خُیِر لی ... انا لاقیه» شاید بدون ضمه «خ» و تشدید «یا» باشد، اگر نظر آخوند درست باشد یعنی پسندیده شد و انتخاب در آن وجود ندارد.
نظر متفاوت درباره تبدیل حج به عمره
استاد حوزه علمیه اضافه کرد: وی در کتاب با ذکر مستندات فقهی در بحث تبدیل حج به عمره از سوی امام حسین(ع)، با روایات صحیحه اثبات شده که امام(ع) این کار را نکردند (چنان چه مشهور شده است) و تاکید شده که از ابتدا امام حسین(ع) احرام عمره مفرده بستند؛ همچنین در صفحه ۲۴۴ نکته‌ای بیان شده است؛ مورخین می‌گویند تعیین هجرت به عنوان مبدا تاریخ توسط خلیفه دوم انجام شد ولی ایشان ادله آورده که در دوره خود پیامبر(ص) این کار انجام شد؛ ایشان تاکید دارد که در منابع معتبر اهل تسنن، زمان شهادت امام حسین(ع) سال ۶۰ هجرت ذکر شده است.
وی افزود: همچنین ۴ علت برای مهلت گرفتن امام(ع) در شب عاشورا بیان شده ضمن اینکه تتبع بسیار خوبی در مورد اینکه چند تن از صحابه که پیامبر(ص) را درک کرده‌اند در عاشورا حضور داشتند؛ در مورد مقتل حضرت علی اکبر(ع) و حضرت قاسم(ع) هم مطالبی بیان شده که بیانگر تسلط ایشان بر مقاتل است. در صفحه ۳۰۲ مدرکی از منابع انساب ارائه شده مبنی بر اینکه امان‌نامه علاوه بر حضرت عباس(ع) به علی اکبر(ع) هم داده شد ولی هیچکدام آن را نپذیرفتند.
عندلیب همدانی تاکید کرد: مطالبی در این کتاب دیده می‌شود که در آثار دیگر وجود ندارد؛ مقاتل یا گزارشی است یا تحلیلی؛ مثلا لهوف و نفس المهموم گزارش هستند ولی مقتلی که علاوه بر گزارش و تحلیل به ابعاد تفسیری، روایی، رجالی و علم انساب و تاریخ و ... پرداخته است همین کتاب مقتل ثارالله است.