تبعید امام خمینی(ره) به ترکیه، سپس به عراق و فرانسه، مسیر شکل‌گیری انقلاب و صدور تفکر انقلاب اسلامی را به سراسر دنیا مهیا کرد و سرانجام با اراده امام و امت مبنی بر پایان دادن به دوران تبعید، نسخه پهلوی پیچیده شد.

به گزارش ایکنا، همزمان با ایام‌الله دهه فجر انقلاب اسلامی، مجموعه «تا انقلاب» به بررسی برخی از رویدادهای مهمی می‌‌پردازد که به پیروزی نهضت امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی منجر شد.
پس از رحلت آیت‌الله العظمی بروجردی، فعالیت‌ها و اقدامات مبارزاتی امام خمینی بیشتر شد. بیانیه‌ها، نامه‌ها و سخنرانی‌های امام علیه رژیم پهلوی روز به روز شدیداللحن‌تر و کوبنده‌تر می‌شد و مردمی که سایه ظلم و بیداد رژیم پهلوی بر سرشان سنگینی کرده بود، نسبت به شخصیت امام خمینی و مواضع ایشان مشتاق‌تر می‌شدند. بیانیه‌ها و نامه‌های ایشان را به سرعت منتشر می‌کردند و جلسات سخنرانی امام در قم مملو از جمعیت می‌شد.

دیگر حکومت اهمیت جایگاه و مواضع امام خمینی را درک کرده بود. نخست وزیران تلاش می‌کردند در دیدار‌هایی که با علمای قم داشتند، در بیت امام خمینی نیز حاضر می‌شدند که گاه امام به آن‌ها اجازه ملاقات می‌داد و گاه بنا به مقتضیات زمان، اجازه حضور نمی‌داد. شاید یکی از اقدامات مهم و تاثیرگذار امام خمینی مقابله با تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی بود. امام این لایحه را مخالف اسلام و قرآن معرفی کرد و با صدور پیام‌ها و دیدار با علما و روحانیون دلایل مخالفت خود را با این لایحه تشریح کردند.

با اعلام مخالفت آشکار امام خمینی علیه لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، سایر علما و مردم نیز مخالفت خود را اعلام کردند. اعتراض‌ها و مخالفت‌ها به جایی رسید که نهایتا دولت اسدالله علم، از تصویب این لایحه عقب نشینی کرد. همچنین امام خمینی اولین کسی بود که در مورد خطر اسرائیل برای مسلمانان و ملت‌های اسلامی سخن گفت و همچنین در مورد نفوذ صهیونیسم به امورات داخلی هشدار داد.

طرح اصلاحات ارضی و کشتار بی رحمانه مردم، به ویژه طلاب در مدرسه فیضیه مبارزه شاه علیه روحانیت را علنی‌تر کرد. خردادماه سال ۱۳۴۲ همزمان با ایام عاشورای حسینی دسته‌های عزاداری تبدیل به جنبش‌ها و حرکت‌های اعتراضی علیه رژیم شد. امام خمینی نیز در جمع پرشور مردم سخنان پر شوری علیه حکومت پهلوی ایراد کردند. شاه که با شنیدن سخنان امام خمینی برآشفته بود دستور دستگیری گسترده‌ای را صادر کرد و نهایتا امام خمینی در سحرگاه پانزدهم خرداد دستگیر شدند.
 
تبعید امام(ره)؛ جهانی شدن تفکر انقلاب اسلامی پیش از پیروزی

دستگیری امام موج عظیمی از اعتراض‌ها را در سراسر کشور ایجاد کرد. پاسخ رژیم به این اعتراض‌ها کشتار بی امان و دستگیری‌های گسترده بود. امام خمینی پس از دستگیری ابتدا به بازداشتگاه باشگاه افسران و سپس غروب روز بعد، به تهران منتقل و در زندان قصر محبوس شد. ایشان در ادامه، پس از ۱۹ روز حبس در زندان قصر به زندان پادگان نظامی عشرت‌آباد منتقل شد.

حکومت پهلوی تلاش کرد امام خمینی را شورشی و دست نشانده دشمنان خارجی معرفی کند و زمینه را برای محاکمه و اعدام امام خمینی آماده کند، اما صدور اعلامیه‌ای از سوی علما و مراجع مبنی بر تایید مرجعیت امام خمینی مانع از اجرای حکم اعدام می‌شد.

پس از این اعلامیه، سایر مراجع و علما از مراکز دینی مختلف در سراسر جهان اسلام خواستار آزادی امام خمینی شدند. حتی مفتی اعظم دانشگاه الازهر مصر، شیخ محمود شلتوت، اعلامیه‌ای خطاب به مسلمانان جهان منتشر کرد. در بخشی از این اعلامیه آمده است «به شما مسلمانان هشدار می‌دهم، به مسلمانان همه کشور‌ها و به ملت مسلمان ایران که این تجاوز و دست‌درازی بی‌شرمانه را به سادگی نگاه نکنید و با تمام نیرو برای نجات علمای ایران از چنگال دژخیمان دیکتاتور ایران مبارزه کنید و به ستمکاران تکیه ننمایید که آتش [دوزخ]گریبانتان را خواهدگرفت و در برابر خدا هیچ یاوری نخواهید داشت».

از سوی دیگر برخی علما و روحانیون برجسته به تهران مهاجرت کردند. علما با این اقدام تلاش می‌کردند ضمن تایید مرجعیت امام خمینی، مانع از محاکمه و اعدام ایشان شوند. سرانجام پس از اعتراضات و فشار‌های پیاپی مردم و مراجع، علما و روحانیون، شاه با اسکان خمینی در منزلی در محله داوودیه موافقت کرد. امام خمینی ۱۲ مرداد ۱۳۴۲ تحت کنترل و مراقبت‌های شدید در این خانه مستقر شد. حضور امام در این مکان تا ۱۸ فروردین ۴۳ ادامه داشت.
 
تبعید امام(ره)؛ جهانی شدن تفکر انقلاب اسلامی پیش از پیروزی

نهایتا صبح روز ۱۹ فروردین ۱۳۴۳، امام خمینی پس از دو ماه به قم بازگشت و مورد استقبال مردم و شخصیت‌ها قرار گرفت. امام پس از آزادی دست از مبارزه برنداشتند و از هر موقعیتی برای افشای چهره واقعی رژیم پهلوی استفاده می‌کردند. بعد از تصویب لایحه ننگین کاپیتولاسیون که از سوی امام به عنوان «سند بردگی ملت ایران» یاد شده بود، امام در یک سخنرانی و پس از آن، انتشار بیانیه‌ای انتقادات تندی را نسبت به حکومت، دولت و مجلس مطرح کردند.

شاه تلاش می‌کرد لایحه کاپیتولاسیون را در فضایی آرام و به دور از جنجال در مجلس ملی به تصویب برساند، از این رو این مصوبه را به صورت ضربتی در مجلس مطرح و به تصویب رساند. با پخش شدن جزئیات این مصوبه و موضع گیر تند امام خمینی، راهی جز مقابله با امام برای شاه باقی نمی‌ماند، اما کشتار ۱۵ خرداد و ناکامی حکومت در آرام کردن شرایط، تبعید امام خمینی گزینه مطلوب رژیم پهلوی بود چرا که تصور می‌شد با دور شدن امام از مرکز اعتراضات، روحیه اعتراضی مردم فروکش خواهد کرد و با گذشت زمان خواهند توانست خشم مردم را مهار کنند.

با توجه به همکاری امنیتی بین دولت‌های ایران و ترکیه، امام خمینی ۱۳ آیان ۱۳۴۳ به این کشور تبعید شد. امام خمینی با یک فروند هواپیمای نظامی، تحت نظارت مأمورین امنیتی و نظامی به آنکارا انتقال داده شد. عصر آن روز ساواک خبر تبعید امام را به اتهام «اقدام علیه امنیت کشور» در روزنامه‌ها منتشر کرد.

پس از انتشار خبر تبعید امام، بار دیگر اعتراض‌ها در برخی شهر‌ها آغاز شد و مدت‌ها ادامه داشت. این اعتراض‌ها در طول سال‌های تبعید امام، به مبارزات گاه مخفی و گاه آشکار مردم علیه رژیم پهلوی تبدیل شد.

امام خمینی پس از حضور در ترکیه، به اتاق شماره ۵۱۴ هتل بولوار پالاس آنکارا منتقل می‌شود که تحت نظارت مأموران امنیتی ایرانی و ترکی بود. در تاریخ ۲۱ آبان، از آنکارا به بورسا منتقل شدند و یازده ماه بعدی را در آن‌جا گذراندند. دوران اقامت در ترکیه برای امام خمینی سختی‌هایی به همراه داشت. ایشان اجازه هر گونه اقدام سیاسی را نداشتند؛ همچنین حق پوشیدن عبا و عمامه به ایشان داده نشد. حاج مصطفی ۱۳ دی ماه به پدر ملحق شد. پس از گذشت مدتی به امام اجازه برخی ملاقات‌ها داده می‌شد.

ایشان در مدت حضور در ترکیه فعالیت‌های مطالعاتی و تحقیقاتی درحوزه فقهی داشتند و از برکات این اقدامات، تالیف کتاب دوجلدی تحریرالوسیله بود که از جمله مهم‌ترین آثار فقهی حال حاضر به شمار می‌رود. رژیم پهلوی تصمیم به انتقال امام خمینی به عراق گرفت. این تصمیم دلایل مختلفی را می‌توان برای اتخاد این تصمیم برشمرد از جمله اینکه تصور می‌شد فعالیت‌های علمی و حوزوی امام در نجف، شخصیت مبارزاتی امام را به حاشیه خواهد برد. با این حال حضور امام در نجف اشرف فضای مناسبی برای فعالیت‌های امام خمینی به شمار می‌رفت.
 
تبعید امام(ره)؛ جهانی شدن تفکر انقلاب اسلامی پیش از پیروزی

۱۴ شهریور ۱۳۴۴ امام خمینی به همراه حاج مصطفی از ترکیه به عراق منتقل شد. او پس از ورود به بغداد برای زیارت راهی شهر‌های کاظمین، سامرا و کربلا شد و یک هفته بعد به محل اصلی اقامت خود یعنی نجف اشرف عزیمت کرد. در نجف به تدریس فقه در مدرسه شیخ مرتضی انصاری مشغول شد که با استقبال گسترده طلاب عراقی و همچنین طلاب سایر کشور‌ها قرار گرفت.

ایشان با حضور در میان طلاب و علمای نجف به روشنگری می‌پرداختند و نسبت به اتفاقاتی که در ایران و جهان اسلام رخ می‌داد، واکنش نشان می‌دادند. از سوی دیگر چهره‌ها و شخصیت‌های انقلابی به بهانه زیارت عتبات عالیات به عراق سفر کرده و با امام خمینی به عنوان رهبر نهضت اسلامی دیدار و گفتگو می‌کردند.

امام خمینی در سال‌های حضور در عراق توانسته بودند به خوبی نهضت را رهبری کنند، ازین جهت رژیم پهلوی بار دیگر تصمیم گرفت محل تبعید امام را تغییر دهد. دولت عراق نیز با این تصمیم موافق بود، چرا که امام خمینی به هشدار‌های دولت عراق توجهی نداشت.

به دنبال این تصمیم، اول مهر ۱۳۵۷، خانه امام خمینی در نجف محاصره شد. رئیس سازمان امنیت عراق در دیدار با امام خمینی شرط ادامه اقامت ایشان را، عدم دخالت در سیاست و دوری از هرگونه فعالیت سیاسی عنوان کرد، اما امام خمینی اعلام می‌کند «به‌خاطر مسئولیتی که در مقابل امت اسلام احساس می‌کند حاضر به سکوت نیست».

دوازده مهرماه هواپیمای حامل امام خمینی به سمت کویت حرکت کرد، اما کویت اجازه ورود نداد. به جز کویت، نام کشور‌هایی مانند الجزایر، لبنان و سوریه نیز مطرح بود، اما نهایتا فرانسه به عنوان محل اقامت امام خمینی تعیین شد. امام خمینی ۱۴ مهرماه وارد پاریس شدند و دو روز بعد در منزل یکی از ایرانیان مقیم این کشور واقع در نوفل‌لوشاتو در حومه شهر پاریس مستقر شدند.

رژیم پهلوی تصور می‌کرد با دور کردن امام خمینی از مرز‌های ایران ارتباط بین امام و امت با مشکل روبرو خواهد شد. اما جریان آن طوری نبود که شاه می‌خواست. ارتباط ایرانیان با امام و ارتباط امام با ایرانیان بیشتر و پررنگ‌تر شد. ایرانیان بسیاری با امام دیدار می‌کردند. اطلاعیه‌ها و صوت‌های ضبط شده امام به راحتی وارد ایران می‌شد و به نظر می‌رسید، دوری امام از ایران، باعث نزدیک‌تر شدن امام به نهضت شده بود. از سوی دیگر با توجه به فضای آزاد کشور فرانسه در آن روزها، گروه‌ها و جریان‌های مختلف سیاسی، دانشجویی و رسانه‌ای با امام دیدار می‌کردند و امام نیز به راحتی مواضع خود را علیه رژیم پهلوی تبیین می‌کردند.

امام خمینی در مدت چهار ماه اقامت خود در نوفل لوشاتو توجه بسیاری از مراکز خبری جهان را به خود جلب کرد و گفتگو‌ها و مصاحبه‌های متعدد آن‌ها باعث آشنایی مردم دنیا با اندیشه‌ها و دیدگاه‌های امام خمینی شد. رژیم پهلوی بی آنکه بخواهد، با تبعید امام خمینی به ترکیه، سپس به عراق و فرانسه، مسیر شکل گیری انقلاب و صدور تفکر انقلاب اسلامی را به سراسر دنیا مهیا کرد و سرانجام با اراده امام و امت مبنی بر پایان دادن به دوران تبعید، نسخه پهلوی پیچیده شد!