دانشمندان علوم طبيعي و دقيقه- از مجموعه كتابهاي نقش شيعه در فرهنگ و تمدن اسلام و ايران
دكتر علي اكبر ولايتي
شركت سهامي كتابهاي جيبي وابسته به انتشارات اميركبير، 1389
قيمت: 2575 تومان
تمركز بسيار بالاي قرآن كريم بر علم و دانش و مركزيت علمي و جنبه هاي پررنگ مدرسي مساجد صدر اسلام و احاديث نبوي مورد اتفاق فريقين در تشويق مسلمانان به تعليم و تعلم، ريشه هاي اصلي رشد علم در تاريخ و جغرافياي اسلامي بوده است و زندگي مشحون از علم و بصيرت مولاي متقيان حضرت علي(ع) كه در جملات گهربار نماديني چون «سئلوني قبل ان تفقدوني» متبلور گشته و جايگاه مسجد كوفه در بسط علم در زمان اميرمومنان و در دهه هاي بعد از عهد امام صادق(ع) و عدد قريب به چهار هزار تن شاگرد آن بزرگوار و مجالس مناظره حضرت ثامن الحجج(ع) با علماي اديان، مذاهب و اهل كلام و فلسفه، بسته شدن نقل و كتابت حديث بعد از رسول اكرم(ص) و ... از دلايل روشن تقويت و توسعه و استمرار علوم عقلي در نزد شيعه و از دلايل كثرت دانشمدان شيعي در حوزه هاي علوم طبيعي و دقيقه بوده است.

اثر حاضر دومين كتاب از سري مجموعه كتابهاي« نقش شيعه در فرهنگ و تمدن اسلام و ايران» مي باشد كه گذري اجمالي به شرح حال و كارنامه برخي از بزرگان و دانشمندان علوم طبيعي دارد.

مولف بعد از درآمدي مختصر در بررسي و پرداختن به تكوين علوم طبيعي و دقيقه به شرح حال دانشمنداني چون جابربن حيان،‌محمدبن موسي خوارزمي، محمدبن زكرياي رازي،‌ابونصر فارابي، ابوسهل كوهي، ابن سينا، ابوريحان بيروني، ابن ابي صادق، سيداسماعيل جرجاني، خواجه نصيرالدين طوسي، قطب الدين شيرازي و ... پرداخته است.

جابربن حيان دانشمند مشهور ايران در زمينه هاي كيميا(شيمي) و ستاره شناسي است. البته بيشتر شهرت او به سبب دانش او در علم شيمي است.

مولف درباره مذهب جابر مي گويد: جابر احتمالا در طوس كه كرسي نشين تاريخي شيعه بوده بدنيا آمده است. پدرش عطاري شيعه بوده كه در جريان قتل عام شيعيان بدست حاكم اموري به قتل رسيده و خود جابر يكي از شاگردان امام جعفر صادق بوده و در نهايت در شهر شيعه نشين طوس نيز از دنيا رفته است. همه آنچه گفته شد گواه آن است كه جابر بي ترديد دانشمندي شيعه بوده است.

درباره آثار وي نيز گفته اند كه آثار جابر در زمينه شيمي بر سه دسته تقسيم مي شود و 300 كتاب در فلسفه، 1200 كتاب در حيل و 1300 كتاب نيز در شناسايي جنگ افزارها و ماشين هاي مكانيكي و مانند آن نيز تاليف كرده است.

ابوعبدلله محمدبن موسي خوارزمي رياضي دان بزرگ ايراني است. از او آثاري در زمينه جغرافي و ستاره شناسي نيز برشمرده اند. شهرت خوارزمي بيشتر به سبب تاليف كتاب الجبر و المقابله اوست كه اثري گرانقدر در تكوين دانش رياضيات دوران اسلامي به شمار مي آيد. اين كتاب قديمي ترين كتاب در رياضيات دوران اسلامي، بويژه در موضوع جبر و مقابله است و براساس همين كتاب واژه جبر و مقابله به دانشي اختصاصي يافت كه امروز بدان اطلاق مي شود...

بي گمان يكي از جريان ها و نحله هاي تاثيرگذار و شكل دهنده دانش پزشكي بشري، پزشكي اسلامي و بي ترديد يكي از دانشمندان و حكيمان بزرگ و مهم اسلامي همانا محمدبن زكرياي رازي است و اگر بخواهيم سه كتاب از مهم ترين آثار پزشكي اسلامي را برشماريم، بي شك الحاوي برجسته ترين آنهاست.

ابوبكر محمدبن زكرياي رازي يكي از اثرگذارترين پزشكان در گستره دانش پزشكي اسلامي است، رازي اين شهرت و افتخار را در حال حاضر و يا طي دو سه سده گذشته كه خاورشناس شناسايي و بررسي نقش پزشكي و پزشكان اسلامي در غرب را آغاز كردند بدست نياورده است. وي از آغاز دوران زندگي و مدت كوتاهي پس از آن مشهور شده است.

در طول تاريخ، رازي به لقب هاي بسياري منسوب شده است كه نشانه اوج عظمت و اهميت اوست. براي نمونه او را جالينوس عرب، فيلسوف عرب، طبيب مارستاني، طبيب مسلمان ناميده اند كه ناظر به وسعت نظر او در علوم گوناگون مانند پزشكي و طبيعيات و فلسفه است.

شرح حال دانشمند ديگري كه در اين كتاب آمده است ابونصر فارابي است كه از دانشمندان بزرگ ايراني در قرون سوم و چهارم هجري است.

نكته مهم درباره زندگي فارابي اصالت ايراني اوست. فارابي را با لقبهاي متعددي چون معلم ثاني، نخستين حكيم مسلمان و نخستين فيلسوف مسلمان ستوده اند. وي در علوم گوناگون دست داشته است. اما به آراي او در فلسفه، كلام،‌ منطق، زبان شناسي، دين شناسي و تاريخ توجه بيشتري شده است، از اين موارد روش فلسفه و فلسفه نگاري او بر دانشمندان پس از او تاثير شگرفي گذاشته است.

از ديگر نكاتي كه به هنگام بررسي انديشه هاي فارابي بايد به ان توجه شود، نقش او در طبقه بندي علوم است. او در كتاب احصاءالعلوم خود كوشيده است روش مناسبي را براي طبقه بندي علوم عرضه كند و ضمن آن، همه علوم شناسايي شده تا آن زمان را منظم سازد. اين طبقه بندي بر روش شناسي گروهي از دانشمندان پس از او، از جمله ابن سينا، غزالي و ابن رشد، تاثير بسياري داشته است. در ادامه نيز شرح حال مختصري از ديگر دانشمندان همچون قطب الدين شيرازي، غياث الدين جمشيد كاشاني، عبدالعلي بيرجندي، شيخ بهايي و ... آمده است.